برنامه ریزی مواد (MRP)


در سیستم برنامه ریزی مواد ابتدا محصول نهایی را در نظر بگیرید و سپس اونو به اجزای تشکیل دهنده اش تجزیه کنید بعد با توجه به زمان نیاز به هریک از مواد و قطعات ، برنامه ریزیهای لازم را انجام دهید . این برنامه  به شما کمک میکند تا بتوان فعالیتهای مربوط به تدارکات مواد را مشخص کرد و زمان انجام آنها در طول برنامه را تعیین کرد .

برای برنامه ریزی مواد باید

1-اجزای تشکیل دهنده محصول نهایی دقیقا مشخص شود
2-لیست مواد و قطعات تشکیل دهنده مشخص گردد
3-تقاضا برای محصول نهایی در طول برنامه معین شود


تقاضای مستقل – تقاضای وابسته

در تقاضای مستقل : تقاضا برای مواد و قطعات جدا از تقاضا برای مواد و قطعات دیگر است
در تقاضای وابسته : تقاضا برای قطعه و مواد وابسته به تقاضا برای قطعات دیگر است

-زمانیکه تقاضا برای قطعات و مواد وابسته به محصول نهایی محاسبه میشود این تقاضا وابسته میباشد . در حالیکه تقاضا برای قطعات یدکی که در ارتباط با محصول نهایی نیست یک تقاضای مستقل به حساب میاید
-مثلا اگه یک واحد محصول الف از قطعات A1و A2تشکیل شده باشد زمانیکه میزان تقاضا برای محصول الف مشخص میشود میتوان قطعات مورد نیاز A1و A2 را محاسبه کرد.

-سیستمهای کنترل موجودی برای تقاضای مستقل مورد استفاده قرار میگیرد ولی سیستم برنامه ریزی مواد برای تقاضاهای وابسته کاربرد دارد

اهداف سیستم برنامه ریزی مواد

1-کاهش میزان موجودی انبار
2-کاهش زمان تولید و تحویل کالا
3-براورد زمان واقعی تحویل
4-افزایش بازدهی تولید

اجزای تشکیل دهنده سیستم برنامه ریزی مواد

1-برنامه تفصیلی تولید (برنامه تقویمی)
2-لیست قصعات و مواد
3-صورت موجودی انبار



الف: برنامه تفصیلی تولید
طراحی سیستم برنامه ریزی مواد مبتنی بر برنامه تفصیلی تولید است . شما در برنامه ریزی تفصیلی تولید میزان و مقدار محصول و زمان تقویمی تولید اون محصول در طو.ل دوره برنامه رو مشخص میکنید . برنامه تفصیلی تولید حاصل برنامه کلی تولید بصورت کالاهای مشخص و زمان تولید هریک میباشد
سیستم برنامه ریزی مواد به تعیین زمان تهیه مواد و قطعات برای ساخت به موقع کالاهایی که در برنامه تفصیلی تولید پیش بینی شده است میپردازد


ب: لیست مواد وقطعات
این لیست نشان میدهد که اجزا تشکیل دهنده محصول چیست و ترتیب ساخت انها چگونه است . این لیست شامل کلیه اجزا محصول به ترتیب ساخت و تعداد هر یک از اجزا یک واحد محصول است
در سیستم برنامه ریزی مواد محصولات A و B در سطح اول نشان داده میشود و قطعات و مواد تشکیل دهنده انها به ترتیب در سطح پایین تری قرار میگیرند این ترتیب را همیشه بایستی رعایت کرد بطوریکه یک محصول در سطح اول و قطعات و مواد تشکیل دهنده در سطوح دوم و سوم و... قرار گیرند
میزان تولید محصولات در برنامه تفصیلی تولید مشخص شده است اکنون باید در برنامه ریزی مواد . میزان مواد در سطوح بعد انرا در پایین ترین سطح منظور کرد

ج- صورت موجودی انبار:
لازمه سیستم برنامه ریزی مواد داشتن اطلاعات دقیق از وضعیت موجودی مواد و قطعات مورد نیاز در انبار میباشد . با استفاده از این اطلاعات میتوان فعالیتهای سفارش و تهیه کالا در مواقع لزوم را برنامه ریزی کرد.
کارت انبار شامل مواردی چون شماره شناسایی(کد) – میزان موجودی – سطح حداقل موجودی (نقطه سفارش) میزان هر بار سفارش – زمان لازم جهت تهییه و ساخت میباشد

با سلام

یک مثال برای تعیین سطوح

سطح اول                             محصول الف                                                                   محصول ب
                                                ا                                                                               ا

سطح  دوم        قطعه ب ---------- قطعه ج  ------ قطعه د                                           قطعه ه ----------   قطعه ب
                                                                   ا
سطح سوم                                        قطعه ه ---ا------ قطعه ب                           

در مثال بالا برای تولید محصول الف شما نیاز به  قطعات  ب- ج - د- ه دارین  که این قطعات در سطح دوم قرار دارنو قطعه  ب- ه- در سطح سوم
برای تولید محصول ب شما نیاز به قطعات - ه و قطعه ب - دارین که قطعه ب . - ه - در سطح دوم قراردارد 


پس از اجرای MRP داریم:


سطح اول                             محصول الف                                                                   محصول ب
                                                ا                                                                               ا

سطح  دوم              ----------- قطعه ج  ------ قطعه د                                           ---------------------------------
                           ا                                       
سطح سوم        قطعه ب                                                                               قطعه ه -------------- قطعه ب

هزینه یابی استاندارد
این هزینه یابی روشی کنترلی است که در اون هزینه ها و درامدهای استاندارد با نتایج وافعی برای تعیین انحراف مقایسه میشه

-قیمت تمام شده استاندارد:

هزینه تمام شده هر واحد است که شامل مقدار و قیمت استاندارد عوامل بکار گرفته شده در تولید محصول یا یک خدمت است

-سطوح عملکرد:

استاندارد : اندازه بهینه مصرف منابع در شرایط معین

1-سطح عملکرد دوره قبل در شرکت

2-سطح عملکرد سایر شرکتهای مشابه

3-سطح عملکردی که برای رسیدن به هدفی که از قبل در سازمان تعریف شده

استاندارد ایده آل:

در این شرایط شما کسری – ضایعات – خواب ماشین الات یا اوقات تلف شده مطرح نیست

این نوع استاندارد سازی بکار مدیرانی میخوره که میخوان هزینه کامل همه عوامل منفی رو دقیقا کنترل کنند و همیشه این نوع استاندارد سازی به انحراف نامساعد منجر میشه چون وجود عوامل منفی در شرکت صددرصد قابل اجتناب نیست

استاندارد امکان پذیر :

این استاندارد در سطوح قابل دستیابی تعریف میشه به این معنی که هم سطح عملکرد بالا در نظر گرفته میشه ولی در حد مناسب و قابل قبول . و هم کسری – ضایعات اوقات تلف شده نیز مورد توجه قرار میگیره .

استاندارد فعلی:

استاندارد بر اساس سطح فعالیت موجود (ضایعات فعلی – ناکارایی موجود و...) تعریف میشه اشکال این روش اینه که برای بهبود سیستم هیچ ملاکی نیست .

استاندارد پایه:

در طول دوره مالی تغییر نمیکنه و برای استاندارد سازی به روز و برای مقاصد کنترلی استفاده میشه و برای نشان دادن روند هزینه ها در طول دوره ای از زمان مناسبه .

-تنظیم قیمت تمام شده :

الف: قیمت استاندارد مواد اولیه

1-براورد و پیشنهاد قیمت دریافتی از فروشندگان

2-اطلاعات مربوط به روند قیمتها در گذشته

3-تخفیفات تجاری

4-اطلاعات مربوط به هزینه های حمل

5-کیفیت مواد مصرفی

ب: مقدار استاندارد مواد

1-مقدار مصرف پایه در سطح عملکرد

2-در صورت استفاده از استاندارد قابل حصول ، براوردی از کسری – ضایعات و غیره که مقدار ان با کار کارشناسی تعیین شده است

3-مشخصات فنی مواد

-ج :نرخ استاندارد دستمزد

1-کارگزینی – نرخ دستمزد کارگران را باتوجه به مهارت و تجربه تعیین کنید ( طرح طبقه بندی)

2-پیش بینی نتایج با توجه به قوانین اداره کار

3-پیش بینی طرح های تصویبی مربوط به عواملی مانند پاداش

-د:زمان استاندارد دستمزد

1-زمان مصرفی پایه در سطح عملکرد

2-درصورتی که از استاندارد قابل حصول استفاده میکنید . اوقات تلف شده را براورد کنید

3-مشخصات فنی کارهای لازم برای تولید محصول

4-زمانسجی

-ه: هزینه های استاندارد سربار تولیدی

برای این منظور انتخاب مناسبترین نرخ جذب سربار از اصول مهمکار است . خیلی مهم است که روشی را که انتخاب میکنید به نتایجی واقع بینانه ای برسید

همیشه مراقب باشین که این اشتباه را مرتکب نشوید که بهترین روش جذب اونیه که کمترین سربار را به واحد هزینه جذب کنه . بهر حال هر روشی را که بکار میبرید باید تمام سربار اختصاص یافته را به مرکز هزینه جذب کند  حال اگر این واحد سربار کمتری را جذب کند ، سهم بیشتری برای بقیه مراکز میماند !

اصولا همه روشهایی مبتنی بر زمان را انتخاب میکنند مثلا نرخ ساعت کارکرد ماشین الات یا نرخ ساعت کار کارگر

دلیل اون هم اینه که اکثر سربارها با گذشت زمان افزایش میابند . بنابراین جذب سربارها با توجه به اینکه چقدر طول میکشه تا یک واحد هزینه تولید بشه ، منطقی بنظر میرسه . یعنی هر چه بیشتر طول بکشه . مرکز هزینه سربار بیشتری را مصرف میکند.

-روشهای جذب سربار:

1-نرخ هرواحد: ساده ترین روش اعمال سربار است ولی موقعی مناسبه که تمام واحدهای هزینه تولیدی در یک دوره با هم مشابه باشند که عموما این اتفاق نمی افتد .

2-نرخ ساعتی دستمزد مستقیم: این روش خوبی است چون معمولابرمبنای زمان است وبرای مراکز هزینه کاربر مناسبترین روش است

3-نرخ ساعتی کار ماشین الات : این روش هم خوب است و برای مراکز هزینه مکانیزه مناسب است

4-درصد هزینه دستمزد مستقیم : روش قابل قبولی است چون تا حدودی بر مبنای زمان است . مبلغ هزینه دستمزد مستقیم بیشتر ممکن است نشان دهنده زمان مصرفی بیشتر و بنابراین تعلق سربار بیشتری است ولی اگر نرخهای هزینه متفاوتی به کارکنان مرکز هزینه پرداخت شود روش منصفانه ای نیست

5-درصد مواد مستقیم : روش منطقی نیست چون دلیلی ندارد که مواد گران قیمت باعث جذب سربار تولیدی بیشتری بشود.

6-درصد بهای اولیه: این روش توصیه نمیشود چون ترکیبی از روشهای 4و 5 است

-نرخهای از پیش تعیین شده سربار : قبلا در این خصوص توضیح(در اوایل تاپیک) داده شده است 


ادامه دارد

به روز آوری استانداردها:

هزینه های استاندارد تا اونجا که ممکنه باید به روز باشد و لازمه اون اینه که هر چندگاه باید استانداردها بازبینی شوند تا اطمینان حاصل شود که معرف آخرین روشهای عملیات هستند و همچنین آخرین قیمتهای منابع مورد نظر را در بر دارند

شما نیاز نیست که با کوچکترین تغییری به روز اوری شود اما تغییرات اساسی باید در اولین فرصت تعدیل شوند.

تحلیل انحرافات :

دلایل ایجاد انحراف ممکنه موارد زیادی داشته باشه از اشتباه در تعیین هزینه استاندارد بگیر تا کارایی و ناکارایی عملیاتی


نمونه ای از انحرافات :


فعلا مبحث مواد اولیه

نرخ مواد : (انحرافات مساعد)


1-نرخ استاندارد خیلی زیاد باشه – (انحراف مساعد ) مثلا شما نرخ ماده الف رو که تو محصولتون مصرف میشه 100 ریال پیش بینی کردین حالا که با واقعیت بررسی کردین این ماده 90ریال بوده  ما به التفاوت 10 ریال برای شما انحرافی مساعد است


2-تخفیفات پیش بینی نشده ک نرخ 100ریال استاندارد سازی شده ولی وقتی رفتن مواد رو از فروشنده خریدن 10ریال تخفیف داده پس نرخ واقعی 90ریال و اون 10 ریال انحرافی مساعد.


3-کیفیت پایین مواد : اگه موادی رو که دارین مصرف میکننین دارای کیفیت پایینی باشه ، شما درخواست ارجاع مواد رو خواهید کرد ولی امکان داره بنا به دلایل خاص مثلا عقد قرارداد و یا مقرون بصرفه نبودن ارجاع ، طبق توافق با فروشنده تخفیفی از این بابت بگیرید که این باعث انحراف مساعد برای شما در نرخ میشود

4-خرید مناسب : مثلا موادی تو پستتون میخوره که فروشنده میگه اگه نقد بدین قیمتی زیر قیمت بازار بهتون میدم که این خود باعث انحراف مساعد است . یا مثلا از فروشنده ای مواد بگیریم که بقول معروف مواد پشت دست داره و هر موقع بخوایم برامون تامین میکنه و دیگه نیاز نیست ولو بشیم تو بازار و نمونه اون مواد رو از هر کس و ناکس با هر قیمتی بخریم !

5-تخفیفات تجاری خرید عمده : اینکه دیگه بقول معروف تابلو است

انحراف نامساعد نرخ مواد:


1-نرخ استاندارد خیلی کم براورد شده باشه

2-افزایش قیمت پیشبینی نشده باشه

3-کیفیت فوق العاده پایین مواد

4-خرید نامناسب

5-خریدهای کوچیک بدون تخفیف 

نکته :

هزینه ظرفیت در مقابل هزینه مصرفی

خیلی مهمه که بین هزینه های فراهم کننده ظرفیت لازم برای تولیدتون مثل ساختمان  ماشین الات تولید و... و هزینه هایی که در طی عملیات شرکت مصرف میشن مثل موادمستقیم و دستمزد مستقیم تفاوت قایل بشین .

هزینه هایی که  فراهم کننده ظرفیت است از نوع هزینه های ثابت است ولی هزینه های مصرفی از نوع متغییر هستند .

گاهی اوقات هزینه های ظرفیت بشکل هزینه های متغیر رفتار میکنند .

مثلا هزینه دو نمونه کارگر رو در نظر بگیرید که در خط تولید کارمیکنند . یک تیپ از اونها حقوق ماهیانه دریافت میکنند و تبپ دوم روز مزدی هستند و بر اساس ساعت کارش دستمزد میگیرند

هزینه حقوق کارگر اول هزینه ظرفیت (ثابت ) است و درصورتیکه هزینه حقوق کارگر دوم مصرفی است (متغیر) .

هر چند هزینه هردو کارگر جزو هزینه های مستقیم است . اما زمانیکه تولید شرکت کاهش پیدا کنه کارگر اول بناچار اوقات تلف شده ای دارن که بابت آن حقوق میگیرن و دستمزد او بابت این کاهش تفاوتی نمیکنه – بعبارت دیگه در مواقعی که زمان تلف شده وجود داره لازمه که هزینه ظرفیت بلاستفاده محاسبه بشود.

توجه کنید که هزینه های بلااستفاده برای بسیاری از هزینه های ثابت کاربرد دارد.

با سلام

انحراف اوقات تلف شده :

ممکنه در روند کاریمون به مواردی بربخوریم که اوقات تلف شده وجود داشته باشه
اوقات تلف شده اینطور تعریف میشه :
دوره ای که ایستگاه کاری آماده کار است ولی عملا به دلایلی مثل کمبود ابزار - مواد یا کارگر ، بیکار میماند

طی اوقات تلف شده دستمزد پرداخت میشه ولی به ازای اون تولیدی صورت نمیگیره . هزینه این بخش رو باید در قسمت انحراف کاملا مشخص کنیم تا پشت انحراف کارایی مخفی نشه و به این ترتیب توجه مدیریت رو مستقیما به هزینه اوقات تلف شده معطوف کنید

در خصوص انحراف سربار متغییر نیز شامل اوقات تلف شده میشه - اصولا با این فرض که سربار متغیر فقط در زمان کار بوجود میاد . مثلا فقط موقعی که ماشین الات در حال کارند برق مصرف میشود و مواردی دیگه ..
بنابراین توی اوقات تلف شده و زمان بیکاری سربار متغییر نباید وجود داشته باشه ولی انحراف کارایی سربار متغیر مثل انحراف کارایی دستمزد وجود داره و بایستی مورد تحلیل قرار بگیره

یه مثال 
اگه استاندارد یک شرکت بصورت زیر باشه

دستمزد مستقیم : 5 ساعت به نرخ 6000 ریال
سربار متغیر 10000 ریال

نتایج واقعی :
واحدهای تولید شده :1750
دستمزد 8800 ساعت
سربار متغیر 26000

محاسبه انحرافات :
انحراف کارایی دستمزد :
1750 واحد (هر واحد 5 ساعت ) باید این مقدار میشد  --------------------------------     8750
در عمل شده است  ---------------------------------------------------------------------------     8800
انحراف کارایی دستمزد ( *6000ریال استاندارد ) = ---------------------------------------    50   
300000=50*6000 انحراف نامساعد


انحراف کارایی سربار : میشه بر اساس کارایی دستمزد فقط با نرخ استاندارد 2000 ریال یعنی (50*2000)


انحراف اوقات تلف شده :

ساعت تلف شده * نرخ استاندارد دستمزد  = 500* 6000 = 3000000 ریال ( نامساعد)
این هزینه رو باید در موقع محاسبه انحراف کارایی دستمزد منظور کرد طوریکه انحراف فقط مربوط به کارایی واقعی کارگران در زمان کارشان باشه به این ترتیب کارایی اونها بهتر بررسی میشود

انحراف کارایی دستمزد با توجه به اوقات تلف شده :

دستمزد قابل پرداخت برای 1750 واحد محصول (*5ساعت) ----------------------------- 8750 ساعت
دستمزد ساعات کار مفید واقعی (500-8800) --------------------------------------------- 8300 ساعت
انحراف ساعت کار = ----------------------------------------------------------------------------   450

450*6000 = 2700000 ریال ( مساعد )

اگر دقت کنید جمع جبری برابر با انحراف اول است یعنی

300000= 2700000-3000000

برای سربار متغیر نیز اوصاع بر همین منوال است

در خصوص دلایل ایجاد انحراف برای نرخ مواد چند نمونه رو گفتم
حالا بریم سراغ دلایل انحراف مصرف مواد :

انحراف مصرف مواد :

الف – مساعد

1-استاندارد مصرف بالا : یعنی ساختار محصول رو طوری تعریف کرده باشیم که در قسمت bom  مقدایر دقیق نباشه . یعنی واحد مهندسیتون یا آزمایشگاه  مقادیر رو دست بالا گرفته باشن


2-مصرف مواد با کیفیت بالا :  وقتی کیفیت موادی بالا باشه هنگام مصرف هم ضایعات کمتری داره (چه عادی – چه غیر عادی ) و هم به ساختار منظمتری برای بهبود استاندارد سازی مصرف میرسیم البته این قضیه شامل کشورهایی چون ایران نمیشه که برای خریدبایستی هر سری مواد رو از جاهای مختلف و با کیفیتهای متفاوت تهیه کرد


3-کارگران مناسب و مصرف بهینه :


برای توضیح این مطلب بهتره به نکته زیر توجه کنید که خیلی بکارتون میخوره :

محرکهای هزینه مبتنی بر حجم :

تعداد زیادی از هزینه ها مبتنی بر حجم هستند و محرک این هزینه ها " مقدار تولید" ویا"میزان خدمات ارایه شده " است  که به اون حجم یا میزان خروجی یا به طور خلاصه " خروجی" میگن

مواد مستقیم و دستمزد مستقیم نمونه های خوبی از هزینه های مبتنی بر حجم هستند . این هزینه ها با افزایش هر واحد خروجی(محصول) افزایش میابند

سه محرک هزینه یعنی 1- تعداد واحدهای تکمیل شده  - 2- مقدار (برحسب واحد وزنی) مواد مستقیم 3- ساعات کار – محرکهای هزینه مبتنی بر حجم هستند

---  کل هزینه های مبتنی برحجم به نسبت افزایش در حجم (دریک محدوده کوچک از خروجیها ) به شکل تقریبا خطی افزایش میابند

اما وقتی محدودتون بزرگتر میشه (مثلا از صفر تا ظرفیتی که برنامه ریزی کردین) رابطه بین حجم خروجی و هزینه کل از حالت خطی به غیر خطی تبدیل میشه

هزینه ها در حجمهای پایین محرک هزینه ، با یک نرخ نزولی افزایش پیدا میکنند که دلیل اون تاثیر عواملی مثل استفاده کارا از منابع یا بالا رفتن بهره وری بخاطر افزایش مهارت و یادگیری کارگران است . به این الگو یعنی افزایش هزینه ها با نرخ نزولی اصطلاحا " بازده نهایی افزایشی" میگویند و بیانگر اینه که همزمان با افزایش خروجیها ،ورودیها با کارایی بیشتری مصرف میشن یعنی بهره وری افزایش یافته است

در سطوح بالاتر محرک هزینه ، هزینه ها با یک نرخ صعودی شروع به افزایش میکنن که این امر بخاطر عدم کارایی ناشی از نزدیک شدن به حداکثر ظرفیت موجود است که باغث میشه منابع بطور کارا مصرف نشه . یا زمان بیشتری صرف انجام کار بشه .

مثلا در آخر ساعات کاری به دلیل خستگی کارگران ممکنه کار به آهستگی و با دقت کمتری  باشه و این باعث اتلاف و افزایش هزینه کل میشه . به این رفتار هزینه در سطوح بالای محرک هزینه " بازده نهایی نزولی / کاهشی" گویند

حالا وقتی شما تو شرکتتون میخواید انحراف مقدار مصرف رو بررسی کنید باید این نکته ای رو که در بالا گفتم حتما مد نظر بگیرین

4-کنترل کیفیت بسیار بالا

حالا برعکس موارد فوق که پیش بیاد انحراف مصرف نامساعد میشه  دیگه !