[شیوا ایروانیان]

نوجوانی اغلب به دوره ای بین كودكی  و بزرگسالی ( تقریباً سنین 12 – 20 سالگی ) اطلاق می شود دوره نوجوانی را باید یك مرحله بسیار مهم از زندگی تلقی كرد. دوره ای كه با ویژگی هایش از سایر دوران زندگی متمایز می شود. انچه که طی دهه دوم زندگی ، اتفاق می افتد ارتباط با جنس مخالف ، آگاهی های شغلی ، رشد ارزشها و خود محوری های مسئولانه و باز شدن گره های عاطفی با والدین است

1 – نوجوانی ، دوره بسیار مهم زندگی :
گرچه همه ی دوران عمر مهم است ولی این دوره  مهمتر از سایرین می باشد . زیرا تأثیرات ناگهانی بر رفتار و دیدگاه فرد دارد. با توجه به این كه تمام دوره های زندگی ، به دلیل تأثیرات درازمدت آن ، پرمعنی و قابل توجه هستند ، اما دوره ی نوجوانی ، دوره ای است كه از هر دو جنبه ی تأثیرات ناگهانی و درازمدت برخوردار و قابل توجه است. برخی از ادوار زندگی به دلیل تأثیرات فیزیكی و بدنی ، با اهمیت و برخی دیگر از لحاظ تأثیرات روانی قابل توجه هستند، لیكن نوجوانی  از هر دو جهت مهم است.

2 – نوجوانی ، دوره ی تغییرات :
میزان تغییر در نگرش ها و رفتار در طی دوره ی نوجوانی با میزان تغییر در وضعیت بدنی برابر است و در طی سال های اولیه نوجوانی ، زمانی كه تغییرات بدنی با سرعت انجام می شود ، تغییرات در نگرش ها و رفتار نیز با شتاب به وجود می آید و همچنان كه تغییرات بدنی آرام به پیش می رود. به همان نسبت نگرش ها و رفتار نیز تغییر می یابند.

تقریباً پنج نوع تغییر وجود دارد كه در طی دوره ی نوجوانی واقع می شود:
الف)حیات عاطفی ( انفعالی ) توسعه می یابد. شدت آن به سرعت و میزان تغییرات بدنی و روانی بستگی دارد كه در این زمان واقع می گردد. زیرا این تغییرات ، معمولاً در اوایل نوجوانی سریع تر اتفاق می افتد. توسعه ی حیات عاطفی معمولاً در آغاز نوجوانی بیشتر از انتهای نوجوانی مطرح می شود.
ب) سرعت تغییراتی كه با رشد جنسی همراه است، نوجوانان را از خودشان و از استعدادها و علائقشان نامطمئن می سازد. آنها به شدت احساس بی ثباتی می كنند، احساسی كه اغلب با تدابیر مبهمی كه آنها از سوی معلمان و والدین دریافت می كنند، تشدید می شود.
ج) تغییراتی است كه در بدن ، علائق و نقش هایی كه در گروههای اجتماعی از آنان انتظار می رود ایفا نمایند، به وجود می آید و مسائل جدیدی را می آفریند. برای نوجوانان كم سن وسال ، این تغییرات بسیار زیاد است و كمتر از آنچه كه قبلاً تصور می كردند قابل حل به نظر می رسد. قبل از این كه آنها مسائلشان را حل كرده و به رضایت برسند ، با خودشان و مسائلشان درگیر خواهند بود.
د) همچنان كه الگوهای علائق و رفتار تغییر می یابد، ارزش ها نیز متغیر خواهند بود . آنچه كه در زمان كودكی برایشان مهم بود، اكنون كه در آستانه ی بزرگسالی قرار دارند ، كمتر اهمیت پیدا می كند؛ به عنوان مثال ، برای بیشتر نوجوانان ، مسئله ی دوستانی كه از همسالان هم تیپ و جذاب باشند ، مهمتر از تعداد زیادی دوست است  كه سنخیت روحی با او نداشته باشند. آنها اكنون به مسئله كیفیت ، بیشتر از كمیت، اهمیت می دهند.
ه) بیشتر نوجوانان در مورد تغییرات ، حالتی متغیـّر دارند. زمانی درخواست و تقاضای استقلال دارند، ولی اغلب از مسئولیت هایی كه همراه با استقلال و ارزیابی آنهاست ، هراس دارند.

3– نوجوانی ، دوره ی انتقال :
انتقال به معنی یك وقفه یا تغییر از آنچه كه قبلاً انجام شده نیست، بلكه بیشتر عبور از مرحله ای از رشد به مرحله ی دیگر می باشد. این به آن معنا است كه آنچه قبلاٌ واقع شده ، نشانه ی خود را روی آنچه كه در زمان حال و آینده اتفاق می افتد ، باقی می گذارد . كودكان در زمانی كه از خردسالی به بزرگسالی می رسند، باید جنبه های كودكانه را كنار بگذارند. همچنین باید الگوهای جدید رفتاری و نگرشی را بیاموزند تا جانشین آن چیزهایی شود كه ترك كرده اند.
به هرحال ، این مهم است كه درك كنیم آنچه قبلاً واقع شده ، نشانه های خود را باقی گذاشته است و بر الگوهایِ نوینی از رفتارها و نگرش های فرد اثر می گذارد.
در طی هر مرحله ی انتقالی ، وضع و جایگاه فرد مبهم است. نوجوان در این زمان نه كودك و نه بزرگسال است. اگر مانند كودكان رفتار كند ، به او گفته می شود كه به مانند سن خودش عمل كند و اگر سعی كند نظیر بزرگسالان عمل كند ، اغلب متهم می شود كه برای شلوارهای كوتاه خود ، خیلی بزرگ شده  و برای این تلاشی كه انجام می دهد تا مثل بزرگترها عمل كند ، مورد سرزنش واقع می شود. از طرف دیگر ، موقعیت مبهم نوجوانان امروز ، این منفعت را برای آنها در بر دارد كه فرصتی را به منظور آزمودن شیوه های مختلف زندگی به آنها می دهد تا آنها تصمیم بگیرند كه چه الگوهای رفتاری ، ارزشی و نگرشی ، بهتر می توانند نیازهای آنان را تأمین نمایند.

4 – نوجوانی ، زمان جستجوی هویت :
در سراسر سن گروه گراییِ اواخر كودكی ، انطباق با معیارهای گروه به مراتب بسیار مهمتر از فرد گرایی است. همچنان كه قبلاٌ اشاره شد ، كودكان در لباس ، گفتار و رفتار علاقه مندند كه تقریباً و در حد امكان شبیه افراد گروه باشند. هرگونه انحراف از معیار گروه به تهدید علیه تعلق به گروه شباهت دارد. در سال های اولیه نوجوانی ، تطابق با گروه هنوز برای دختران و پسران حائز اهمیت است. به تدریج آنها درصدد جستجوی هویت برمی آیند و تمایل چندانی به این كه شبیه همسالان خود در گروه باشند، ندارند

5 – نوجوانی ، سنی  مسئله آفرین :
گرچه هر سنی مسائل خاص خودش را دارد ، با این حال ، مسائل نوجوانان اغلب برای پسران و دختران به گونه ای است كه آنها به سختی از عهده ی حلشان برمی آیند. دو دلیل برای این مسئله وجود دارد:
اول اینكه ، در سرتاسر دوره ی كودكی ، مسائل آنها بالاخره توسط والدین و معلمان حل می شود، در حالی كه بسیاری از نوجوانان به دلیل بی تجربگی ، به تنهایی از عهده ی حل مسائلشان برنمی آیند.
دوم اینكه نوجوانان دوست دارند احساس كنند كه افرادی مستقل و آزاد هستند . آنها درخواست ارائه راهی را دارند كه خودشان بتوانند از عهده ی حل مسائل برآیند و كوشش هایی را كه از جانب والدین و معلمان برای كمك به آنها ارائه می شود ، نمی پذیرند.

6 – نوجوانی ، سن هراس: 
بسیاری از عقاید عمومی درباره نوجوانان، به شرح وضعیت آنها و ارزیابی هایی در این زمینه پرداخته است و متأسفانه تعدادی از آنها ، نظری منفی نسبت به نوجوانان می باشد. پذیرش قالب های فرهنگی در مورد  نوجوانان ( 13 تا 19 ساله ها ) بسیاری از بزرگسالانی را كه باید راهنمایی و حمایت از نوجوانان را عهده دار شوند به این مرحله هدایت كرده است كه از چنین مسئولیتی در قبال نوجوانان بهراسند و در نگرش های خود نسبت به آنان و تدابیری كه در رابطه با رفتار نوجوانان باید اتخاذ شود ، احساس همدلی نداشته باشند.

7 – نوجوانی ، زمانِ آرمان گرایی :
نوجوانان تمایل دارند كه به زندگی از ورای عینك سایه و روشن نگاه كنند. آنها به خود و سایرین آن چنان می نگرند كه دوست دارند بهتر از آنچه كه هستند ، خود را باور كنند. این مطلب به ویژه در مورد آرزوهای نوجوان صادق است . این  آرزوها در اوایل نوجوانی با توسعه ی عواطف همراه هستند. بیشتر حالات غیر واقعی آنان شامل رنجش زیاد ، آزار و ناكامی است و نوجوانان زمانی كه احساس كنند دیگران آنها را دست كم می گیرند و یا به اهدافشان دست نمی یابند ، این حالات را از خود نشان می دهند.
با توسعه ی تجارب اجتماعی و شخصی و با افزایش قدرت تفكر عقلانی ، نوجوانان رشد یافته تر ، به خود ، خانواده ، دوستان و زندگی به طور كلی واقع بینانه تر می نگرند. در نتیجه آنها كمتر از ناامیدی و توهم معقول رنج می برند و نسبت به سالهایی كه جوانتر بودند واقع گراتر می شوند. این یكی از موقعیت هایی است كه آنها را در شادی های بیشتری كه خاص نوجوانان رشد  یافته تر است ، مشاركت می دهد.

8 – نوجوانی ، آستانه بزرگسالی :
همچنان كه نوجوانان به بلوغ قانونی می رسند و می خواهند این باور را پیدا كنند كه نزدیك بزرگسالان هستند . مثل آنها لباس می پوشند و مانند آنها عمل می كنند ولی با این حال تصور می كنند كه اینها كافی نیست. بنابراین ،  روی رفتارهایشان متمركز می شوند تا بتوانند با بزرگسالان معاشرت نمایند. نوجوانان معتقدند كه این رفتارها تصویری دلخواه از آنان را به وجود می آورد.

[شیوا ایروانیان]

نحوه برخورد والدین با نوجوان

يك نوجوان ممكن است انتظار داشته باشد كه مانند فرد بالغ با او برخورد كنند اما رفتارش مانند كودكان باشد. از سوي ديگر والدين نيز ممكن است به فرزند خود نصيحت كنند كه مانند افراد بالغ رفتار كند. ولي برخورد خود آنها با او مانند برخورد با كودكان باشد.
شيوه هايي كه بايدموردتوجه قراربگيرد:

1) مدارا كردن با نوجوان: 
اگر بتوانيم كاري كنيم كه فرزندمان احساسات، دلبستگي ها و ناراحتي هاي خود را آشكار سازد، فرصت مناسبي براي مدارا با او و پرهيز از بكاربردن زور و فشارخواهيم داشت. مثلاً اگر درخواست ما از او اين باشد كه در تميزكردن پنجره ها به ما كمك كند و درخواست او از ما اين باشد كه آخر هفته او را به تماشاي فيلمي  ببريم بهتر است هر دو از توسل به زور براي رسيدن به خواسته خويش خودداري كرده و براي رسيدن به هدف معامله كنيم. در مدارا و معامله طرف بازنده و برنده مطرح نيست، بلكه هر دو طرف برنده هستند. نيازهاي فرزند خود را بشناسيد و سعي كنيد درازاي هر درخواستي كه از او داريد، شما نيز پاسخگوي يكي از نيازهاي او باشيد. با استفاده از اين روش مي توانيد به فرزندخود بگوييد؛ من از نيازهاي تو اطلاع دارم و تو نيز از نيازهاي من. اگر تو با من همكاري كني من هم با تو همكاري مي كنم، ولي اگر همكاري نكني نمي تواني از من انتظار همكاري داشته باشي.

2) بهبود گسترش روابط: 
با توجه به اينكه نوجوانان تمايل زيادي به صحبت كردن با والدين خود ندارند، برقراري ارتباط با آنها دشوار است. متاسفانه بخش عمده اي از گفت و گوهاي والدين با فرزند نوجوان خود نيز در نصيحت كردن، اصلاح اشتباهات و آموزش به آنها خلاصه مي شود. از اين رو آنان سخنان شما را بيشتر به عنوان يك سخنراني تلقي مي كند تا يك ارتباط دوستانه. براي بهبود اين روابط بايد مكالمات خود را بر دلبستگي هاي آنها متمركز كنيم مثل: ورزش، موسيقي، لباس و ... براي برقراري چنين ارتباطي با فرزندان خود وقت آزاد و كافي به اين امر اختصاص دهيد.

3) پرهيزازايجادعصبانيت:
  همه نوجوانان گاهي عصباني و سركش مي شوند و اين احساسات را به شكلهاي گوناگون نشان مي دهند. والدين بايد به فرزندان خود كمك كنند تا احساسات و خشم آنها به صورتي متناسب ظاهرشود و از انباشته شدن عصبانيت در آنها جلوگيري به عمل آيد.

4) لاف نزدن:
   والدين به شكلهاي گوناگون تناقضات و بي ثباتي گفتارهاي خود را نشان داده و موجب گيج شدن فرزندان خود مي شوند و رفتارهاي خاصي چون گوش ندادن به گفته هاي والدين را در فرزندانشان باعث مي گردند.
      -  اگر سر موقع به خانه برنگردي پاهايت را قلم مي كنم.
      -  اگر در درسهايت پيشرفت نكني سال آينده تو را به مدرسه نمي فرستم.
      -  اگر اذيتم كني ديگه دوستت ندارم.
   شماحتماً مثالهاي فراوان ديگري سراغ داريد كه والدين در سخني كه ميگويند جدي نيستند و قصد ندارند آنرا اجرا كنند. نكته مهم اين است كه كودكان نيز متوجه اين مسئله مي شوند. بنابراين تهديدهايي از اين قبيل نه تنها باعث ترك رفتار نخواهد شد بلكه كودك شما به رفتار خود ادامه داده نهايتاً اين شما هستيد كه عقب نشيني خواهيد كرد.

5) اغراق نكردن:
      -  تو هيچ وقت موفق نمي شوي گواهينامه رانندگي بگيري...
      -  تا وقتي ديپلم بگيري نميداني چطور از تلفن استفاده كني...
   اغراقهايي از اين قبيل نيز يكي از عوامل پيدايش بي ثباتي درخانواده است. والدين عصباني شده و قولهايي مي دهند يا تهديدهاي ميكنند كه قادر به انجام آنها نيستند. سخني ميگويند يا كاري مي كنند اما بي درنگ از كرده خود پشيمان مي شوند. با اين رفتارها به فرزند خود آموزش مي دهند كه به حرفهايي كه مي زنم توجه نكن و آنها را جدي نگير چون به آن عمل نخواهم كرد.