[Mandana]

مراقبت از اطفال ( مرجع کامل اطلاعات )

همانطوری که می دانیم کود کان به دلیل ضعف قوای جسمی و نداشتن توانائی در مقابله با بیماریها جزء گروههای پر خطر جامعه محسوب شده و نیاز به توجه ویژه و مراقبتهای خاص دارند ، لذا شایسته است در راستای رسیدن به هدف سلامت کودکان و در نتیجه سلامت جامعه بر آن شدیم تا در این مباحث به نحوه مراقبت و بررسی رشد و نمو آنها بپردازیم .
امید است تا در این راه طولانی و مهم بتوانیم به اهداف عالی خویش برسیم و جامعه ای شاد همراه با کودکانی سالم که آینده ساز کشور عزیز ما خواهند بود داشته باشیم .
هدف :
بالا بردن سطح سلامت کودکان از طریق کاهش عوارض دوران کودکی و نوزادی و کاهش مرگ و میر آنها است .
برای داشتن کودکی سالم ، بایستی به رشد او توجه ویژه داشت ، یکی از بهترین راههای مطلع شدن از سلامت کودک مراقبت رشد او میباشد ، شاخصهای اندازه گیری رشد جسمی ،وزن ، دور سر ، قد و سیر تکامل فیزیکی می باشد .بنابر این در این مبحث به چگونگی کنترل رشد کودک خواهیم پرداخت .
نحوه اندازه گیری وزن در کودکان :
اندازه گیری وزن بهترین شاخص رشد جسمی است ،اولین توزین باید بلافاصله بعد از تولد صورت گیرد . معمولاّ برای وزن کردن کودکان از سه نوع ترازو استفاده می شود .
-ترازوی ثابت یا رو میزی
-آویزی
-عقربه ای یا کفی
در اندازه گیری وزن کودکان با ترازوی رو میزی  به نکات زیر باید توجه داشت :
-         ترازو در روی میز و محل مطمئنی قرار داده شود .
-         از مادر بخواهید لباسهای کودک را کم کند و چنانچه اتاق سرد باشد در بیرون آوردن لباسهای کودک باید احتیاط کرد چون ممکن است سرما بخورد .
-         پارچه تمیز ونرم و یا کاغذ تمیزی را روی کفه ترازو قرار دهید و کودک را روی آن بخوابانید .
-         از تعادل ترازو مطمئن شوید وزنه باید روی عدد صفر قرار گیرد ، اغلب ترازوها دگمه با پیچی دارند که با آن ترازو را تنظیم می کنند.
-         کودک را به کمک مادر و به آهستگی و با احتیاط بر روی ترازو قرار دهید و از مادر بخواهید که کاملاّ نزدیک کودک ایستاده و با او مشغول صحبت شود چون نوزادان و اطفال تحرک زیادی دارند مواظب باشید که از روی ترازو به خارج پرت نشوید .
توجه :
در این مرحله به منظور دقت در توزین کودک توجه داشته باشید که ترازو به محلی تکیه نداشته باشد و بهورز یا مادر برای ثابت نگه داشتن  کودک با دست به ترازو فشار نیاورند .
-با حرکت دادن وزن به طرف چپ و راست تعادل را بدست آورید . بعضی از ترازو های اطفال رومیزی عقربه ای هستند که عقربه در روی وزن کودک ثابت می ماند . بعد از متوقف شدن حرکات کودک وزن را بخوانید و یادداشت کنید.
-هنگام خواندن وزن ،پاها یا قسمتهای بدن طفل نباید به زمین یا محل دیگری بخورد .
-در پوشاندن لباس کودک به مادر کمک کنید .
-         ترازو را برای استفاده بعدی آماده کنید و در بین دو وزن کردن میله مدرج را روی صفر قرار داده و ترازو را قفل کنید .
طرز کار با ترازوی آویزان :
-ترازو را از میله فلزی یا شاخه محکم درختی آویزان کنید .
-از مادر خواهش کنید لباسهای کودک را تا حد امکان کم نمائید .
-از مادر بخواهید کودک را در محل توزین بگذارد و یا خود این کار را انجام دهید .
-         کودک را در حالیکه در شلوارک است از قلاب مخصوص آویزان کنید .
-         وزن را بخوانید و یادداشت نمائید .
طرز کار با ترازوی کفی یا عقربه ای :
-ترازو در محل صافی قرار گرفته باشد .
-عقربه روی نقطه مربوط به صفر باشد.
-کاغذ و یا پارچه تمیزی را روی آن قرار دهید .
-کفش کودک را در آورید .
-موقع خواندن وزن کودک بطور مستقیم نگاه کنید تا وزن را درست بخوانید و سپس یادداشت کنید .
توجه :
وزن طبیعی نوزاد بین ۲۵۰۰ تا ۴۵۰۰ گرم است و معمو لاّ در هفته اول کمی از وزن نوزاد کاسته میشود زیرا شیر کافی نمی خورد و از طرفی ادرار و مدفوع می کند و چنانچه نوزاد شیر کافی بخورد تا روز دهم به وزن  زمان تولد خود میرسد و بعد از آن مرتباّبه وزنش اضافه می شود . بطوریکه در ۶ ماهگی به دو برابر وزن زمان تولد و در یکسالگی به ۳ برابر و در ۲ سالگی به ۴ برابر وزن زمان تولد خود میرسد .
نحوه اندازه گیری قد در کودکان :
در هر بار مراقبت از زمان تولد تا ۶ سالگی باید  قد کودک را اندازه گیری نمائید . اندازه گیری قد کودکان را در حالت خوابیده یا در حال ایستاده میتوانید انجام دهید .
الف- روش اندازه گیری قد در حال خوابیده :
-از مادر کودک بخواهید کلاه یا روسری کودک را باز کند و پتوی کودک را در آورد بطوریکه سر وکف پای کودک آزاد و مشخص باشد .
-طفل را در روی میز قد سنج بخوابانید بطوریکه سر طفل را با احتیاط به قطعه چوبی که روی صفر خط کش بطور عمود نصب شده است تکیه دهید .
-قسمت متحرک خط کش را حرکت دهید بطوریکه با کف پای طفل تماس پیدا کند .
-قد کودک را بخوا نید و یادداشت کنید .
اگر میز قد سنج در اختیار ندارید می توانید متر پارچه ای را روی میز معمولی که در کنار دیوار و محل مطمئنی قرار داده شده بچسبانید. بعد یک صفحه صاف را در قسمت بالای سر کودک و عمود بر قسمت بالای میز و مقابل عدد صفر قرار دهید و بعد از ثابت نگهداشتن کودک عددی را که پاشنه پای کودک در مقابل آن قرار گرفته است بخوانید.
ب-روش اندازه گیری قد در حال ایستاده :
در کودکان زیر ۶ سال اندازه گیری قد در حالت خوابیده دقیق تر است ، اما در کودکانی که به راحتی و بدون کمک می ایستند می توان در حال ایستاده قد را اندازه گیر ی کرد.
اندازه گیری قد در این روش در حالی انجام می پذیرد که کودک ایستاده و پاشنه های  پا و سرین و قسمت فوقانی  پشت  وناحیه پس سری وی به دیوار و پاشنه ها بهم چسبیده و بازو ها بطور طبیعی در کنار بدن آویزان باشند ، در این حال می توانید از متری که به دیوار چسبانده شده استفاده کنید و یا با متر پارچه ای از فرق سر تا کف پای کودک را اندازه بگیرید .
اندازه طبیعی قد در نوزادان ۵۵-۴۴ سانتیمتر است و در پایان یکسالگی حدود ۲۵ سانتیمتر به قد طفل اضافه می شود و در سال دوم ۱۲ سانتیمتر و در سال  سوم ۸-۶ سانتیمتر به قد کودک اضافه میشود .
نحوه اندازه گیری دور سر :
به منظور بررسی رشد طبیعی دور سر لازم است که تا پایان ۲ سالگی بطور مرتب در مراقبتها دور سر کودک اندازه گیری شود .
برای اندازه گیری دور سر کودک می توانید از متر پارچه ای استفاده نمائید بهتر است برای اندازه گیری دور سر طفل در حالت خوابیده به پشت باشد سپس مراحل زیر را انجام دهید :
-از مادر بخواهید کلاه یا روسری کودک را در آورد .
-         دور سر کودک را بر جسته ترین نقطه پشت سر تا بر جسته ترین  نقطه روی پیشانی اندازه بگیرید ، بطوریکه متر در قسمت جلو روی برآ‎مدگی ابرو ها قرار گیرد . اندازه بدست آمده را بخوانید و یادداشت نمائید .
اندازه طبیعی دور سر در موقع تولد ۳۷-۳۵ سانتیمتر است در موقع معاینه نوزاد اگر اندازه دور سر بیش از حد معمول و یا کوچکتراز حد طبیعی بود ارجاع به پزشک لازم است .
تا پایان ۳ ماهگی هر ماه ۲ سانتیمتر و از ۴ ماهگی تا پایان ۶ ماهگی هر ماه ۱ سانتیمتر و از ۷ ماهگی تا پایان یکسالگی هر ماه نیم سانتیمتر به دور سر کودک اضافه میشود .
هر بار که کودک را مراقبت می کنید به افزایش دور او توجه کنید و در صورت اضافه شدن اندازه دور سر یا افزایش غیر طبیعی کودک را ارجاع فوری دهید .
رشد ونمو کودک :
رشد : افزایش اندازه و اندامهای بدن گفته می شود مثل افزایش وزن ، افزایش قد ، افزایش دور سر ، طول بازوها ، طول پاها و ... .
تکامل: پیشرفت منظم در طول مسیری مداوم گفته می شود  که در این مسیر کودک مهارتها و رفتارهای جدیدتری قرار می گیرد . به عبارت دیگر تغییر در عملکرد کودک را تکامل گویند ،مثل نشستن ، خندیدن ، راه رفتن ، کنترل ادرار و مدفوع و دندان در آوردن .
نکات مهمی که در سنین مختلف باید مورد توجه و دقت قرار گیرد به شرح ذیل است :
بدو تولد :
-قادر به مکیدن و بلعیدن می باشد .
-         عطسه و سرفه می کند .
-         ادرار و مدفوع می کند .
یک ماهگی :
-تعقیب نور
دو ماهگی :
-لبخند زدن
-از خود صدا در آوردن
سه ماهگی :
-وقتی او را روی شکم می گذارید می تواند سرش را نگه دارد .
-تعقیب دستهای شما با چشم خود .
-باز و بسته کردن دستهایش
چهار ماهگی :
-در پاسخ به خنده دیگران می خندد .
-با چشمها شیء متحرک را تعقیب می کند .
-دستها را بر روی سینه بهم می رساند .
-سر خود را به طرف صداها می چر خاند .
-دستش را برای گرفتن اشیاء دراز می کند .
ششماهگی :
-شناخت مادر
-اشیاء را در دست خود نگه می دارد .
-ملاج خلفی بسته می شود .
۸ ماهگی :
-بررسی دستها واشیائی که در دست او قرار داده می شود .
-زمزمه میکند و یا با صدای بلند می خندد .
-گرفتن اشیاء
-بدون کمک می نشیند.
۹ماهگی :
-بین ۱ تا ۳ دندان دارد .
-دادن اشیاءاز یک دست به دست دیگر
-می خزد .
۱۲ماهگی:
-چهار دست و پا راه رفتن
-می ایستد.
-سعی میکند راه برود .
-در آمدن تمام دندانهای پیشین فک بالا .
۱۲تا ۱۸ ماهگی :
-به خوبی راه می رود .
-ادای چند کلمه ساده
۱۸تا ۲۴ ماهگی :
-به خوبی راه رفته و حتی می دود .
-شروع به صحبت کردن نموده است .
-بسته شدن ملاج قدامی کودک
۲تا ۴ سالگی :
-به ازای هر سال ۷ تا ۸ سانتیمتر به قد کودک اضافه شده است .
-ادرار و مدفوع خود را خبر می کند .
-به خوبی حرف می زند .
-در بازی با همسالان شرکت می کند .
-نام خود را بطور کامل بیان می کند .
۴تا۶ سالگی:
-قدش به ۱۱۰ سانتیمتر  رسیده است .
-کنترل ادرار و مدفوع را دارد.
-         علاقه به یادگیری
-         شناخت چند رنگ اولیه
-         برقراری تماس چشمی  در زمان صحبت کردن
منحنی رشد  :
رشد هر کودک در مقابل عوارضی مثل بیماری و تغذیه بسیار حساس است . حساس ترین معیار رشد نیز وزن است با اندازه گیری وزن وپایش رشد هر کودک می توان سوء تغذیه و یا بیماریها را قبل از آنکه نشانه ها ی آن آشکار شود و یا عوارض بعدی روی سلامت کودک بگذارد کشف نمود .
در هر بار مراقبت که کودک را وزن می کنید باید وزن او را روی یک منحنی بنام منحنی رشد رسم کنید .
منحنی رشد هر کودک وسیله ای برای پایش رشد و سلامت کودک و پی بردن به وضعیت تغذیه او و آگاه شدن از بیماریها است .
منحنی رشد برای سالهای اول تا ششم زندگی کودک استفاده می شود و از محور های افقی و عمودی تشکیل شده است .
محور افقی نشان دهنده سن و محور عمودی بیانگر وزن کودک است . محور افقی به ۶ قسمت مجزا تقسیم شده وهر قسمت برای یکسال از زندگی کودک در نظر گرفته شده  وهر قسمت به ۱۲ ماه تقسیم شده است . برای استفاده صحیح از منحنی رشد شرط اساسی و اولیه وزن کردن صحیح و دوره ای کودک است و توزین صحیح به وجود ترازوئی دقیق و سالم وابسته است ،ترازو باید قبل از توزین هر کودک به دقت تنظیم شود . دقت در خواندن ترازو نیز اهمیت دارد .
کودکان باید در سال اول زندگی هر ماه یکبار ،در سال دوم هر دو ماه یکبار ، در سال سوم هر سه ماه یکبار و در سالهای بعد تا ۶ سالگی هر ۶ ماه یکبار وزن شوند . در شرایط مراقبت ویژه و یا بیماری کودک باید در فواصل مراقبت روتین نیز وزن شود و نقطه وزن کودک در هر بار مراقبت در حضور مادر روی منحنی رشد ثبت گردد.
در روی کارت رشد سه نمودار رسم شده است که از پائین به بالا به ترتیب نماینده صدک سوم ،صدک پنجاهم و صدک نود و هفتم است . به طور طبیعی منحنی رشد نیمی از کودکان یک جامعه در بالای صدک پنجاهم و نیم دیگر در پائین آن قرار می گیرد .
صدک سوم یعنی از هر ۱۰۰ کودک ۳ کودک در زیر آن قرار دارند .صدک نود و هفتم یعنی از هر۱۰۰ کودک ۹۷ کودک زیر آن و ۳ کودک بالای آن قرار دارند .این کودکان یا خیلی ریز یا خیلی درشت هستند فاصله صدک سوم تا صدک نود و هفتم را حدود تغییر پذیر ی طبیعی می نامند .
نحوه رسم منحنی رشد :
پائین ستونهای محور افقی محل نوشتن تاریخ تولد و تکرار آن در فواصل ماهانه است به طوریکه باید در پائین خط عمودی صفر ( اولین خط عمودی سمت چپ )تاریخ تولد کودک به روز /ماه / سال نوشته شود و سپس در پائین خطوط عمودی بعدی تکرار شود .
چنانچه کودکی با وزن تولد ۳ کیلو گرم در ۲۷/۱۱/۸۴ متولد شده باشد ، وزن زمان تولد او بایستی در روی اولین خط عمودی سمت چپ منحنی و روی عدد ۳ نقطه گذاری شود ، حال اگر اولین مراجعه کودک بعد از تولد در تاریخ ۸/۱/۸۵ ووزن او ۵/۴ کیلو گرم باشد نقطه وزن کودک باید در مستطیل بین دو خط ۲۷/۱۲/۸۴ و ۲۷/۱/۸۵ (مستطیل دوم )قرار گیرد و چون اختلاف ۲۷/۱۲/۸۴ تا ۸/۱/۸۵ کمتر از ۱۵ روز است نقطه مزبور باید در نیمه سمت چپ مستطیل گذاشته شود ، اگر این اختلاف بیش از ۱۵ روز بود در نیمه راست قرار می گرفت .
بنابر این چنانچه کودک در نیمه اول ماه سن خود وزن شود نقطه در سمت چپ مستطیل مربوطه و اگر در نیمه دوم ماه سن خود وزن شد نقطه در سمت راست همان مستطیل ثبت میشود .
برای تفسیر منحنی رشد  کودک نقطه گذاری صحیح وزن کودک و اتصال این نقطه به نقطه های قبلی اهمیت دارد زیرا اتصال این نقاط به یکدیگر روند خطی رشد کودک را بدست می دهد و تنها در این حال است که مقایسه آن با منحنیهای سه گانه موجود روی کارت رشد ،تفسیر منحنی و توضیح دادن آن به مادر را میسر میکند .
از آنجا که وقایع مهم زندگی کودک مثل مراحل مهم تکامل و نیز شروع غذای تکمیلی ، قطع شیر مادر ، بیماریها و تولد فرزند بعدی می تواند بر رشد او اثر گذارد ضرورت دارد که این حوادث به طور عمودی در ماه مربوط به سن کودک و در بالای منحنی رشد نوشته شود .
تفسیر منحنی رشد :
تمام این فعالیتها برای کمک به تفسیر منحنی رشد و سپس اقدام لازم بر اساس این تغییر است اگر فقط به رسم منحنی اکتفا شود و به مادر در این زمینه آموزش کافی داده نشود و کودک رها شود نه تنها هیچ کار مؤثری انجام نشده است بلکه در قبال سلامت فعلی و آتی کودک و جامعه مسوول و محکوم خواهیم بود.در تفسیر منحنی رشد باید به چند نکته و اصل اساسی توجه داشت :
۱-توزین کودک باید به طور صحیح و دوره ای انجام شود .
۲-وزن اندازه گیری شده به طور دقیق در منحنی رشد ثبت شود .
۳-سیر منحنی رشد بیش از محل آن اهمیت دارد .
۴-منحنی رشد به درستی تفسیر شود و اقدامات لازم انجام گیرد و توصیه ها وآموزشهای لازم به مادر داده شود .
۵- هر کودک منحنی رشد مخصوص به خود دارد و مهم این است که منحنی رشد همیشه رو به بالا و موازی با سه خط سیر کند .
سیر منحنی رشد ممکن است به یکی از سه طریق زیر باشد :
۱-سیر صعودی : چنانچه منحنی رشد کودک حرکتی رو به بالا و به موازات یکی از منحنی های سه گانه موجود بر کارت رشد داشت ، رشد مطلوب و پذیرفتنی است ، البته اگر حرکت منحنی رو به بالا به نظر آید ولی شیب لازم را نداشته باشد (به موازات منحنیهای مرجع نباشد ) بهتر است کودک تحت مراقبت ویژه قرار گیرد .
۲- سیر افقی : چنانچه منحنی رشد کودک افقی باشد هشدار دهنده است و بایستی کودک را مراقبت ویژه نمود .
چنانچه سن کودک زیر ۶ ماه است اقدامات زیر را انجام دهید :
در مورد تغذیه با شیر مادر تاّ کید نموده و مادر را در زمینه تغذیه شیر خوارش راهنمائی کنید ودر جهت حل مشکلات مربوط به شیر دهی او را آموزش دهید و ۱۵ روز بعد پیگیری کنید در صورت بهبود یافتن وضعیت رشد کودک مجدداّ آموزشهای لازم را به مادر بدهید و اگر با وجود شیر دهی موفق همچنان وزن کودک ثابت ماند و علائم دیگری مبنی بر بیماری یا سوء تغذیه نداشت به پزشک ارجاع دهید ولی چنانچه وزن کودک کاهش یافت و یا علائمی مبنی بر بیماری یا سوءتغذیه داشت اورا ارجاع فوری دهید .
چنانچه سن کودک بالای ۶ ماه است اقدامات زیر را انجام دهید :
در مورد تغذیه با شیر مادر و غذای کمکی آموزشهای لازم را به مادر  بدهید و مجدداّ  ۱۵ روز بعد او را پیگیری کنید و اگر وضعیت رشد کودک بهبود یافت در مورد سایر مسائل مورد نیاز آموزشهای لازم را به مادر بدهید ولی چنانچه رشد کودک همچنان ثابت بود و یا کاهش داشت مطابق روش بالا اقدام نمائید .
۳-سیر نزولی : حرکت رو به پائین منحنی رشد  کودک بسیار خطر ناک است در این صورت کودک نیاز به ارجاع فوری و کمکهای فوری درمانی و تغذیه ای دارد.
کودکان نیازمند مراقبت ویژه :
۱-کودکانی با وزن تولد کمتر از ۲۵۰۰ گرم
۲-کودکانی که در فاصله دو توزین منحنی رشدشان موازی با منحنیهای مرجع نباشد و مرتباّ از ‍آن فاصله گیرد .
۳-کودکانی که منحنی رشد افقی یا نزولی دارند .
۴-تولد در فاصله کمتر از ۲ سال از تولد قبلی
۵-دو قلو یا چند قلو
۶-کودک دارای نوعی ناتوانی (مثل عقب ماندگی ذهنی ،بیماری قلبی ،شکاف کام و...)
۷-قطع شیر مادر تا قبل از ۶ ماهگی و تغذیه با شیر مصنوعی
۸-تاّ خیر در تغذیه تکمیلی
توجه داشته باشید در  مراقبت ویژه باید فواصل مراقبت روتین را به نصف تقلیل داد ،این امر در کودکان ، در سال اول زندگی از اهمیت  ویژه برخور دار است و زمان مراجعات به ۱۵ روز یکبار در ماه می رسد .
نشانه های تاّ خیر رشد در سنین مختلف :
قبل از ۶ ماهگی : اضافه نشدن وزن (حداقل ۵۰۰ گرم در ماه )که بیشتر به علت محروم شدن کودک از شیر مادر رخ می دهد .توصیه های زیر مفید است :
-تغذیه انحصاری با شیر مادر
-مکیدن پستان در وضعیت صحیح و بطور مکرردر شبانه روز و به مدت نا محدود
-درمان فوری عفونتها
از ۶ تا ۱۲ ماهگی : وزن نگرفتن برای ۲ ماه که به دلیل ناکافی یا حجیم بودن غذای کمکی و عفونتهای شدید و مکرر رخ می دهد . توصیه ها:
-تداوم تغذیه با شیر مادر در شبانه روز
-دادن غذای کمکی بر اساس سن کودک بطور صحیح
-پیشگیری از عفونتهای مکرر و در مان آن
پس از یک سالگی:وزن نگرفتن برای ۳ماه که بیشتر به علت غذای ناکافی و عفونتهای شدید ومکرر رخ می دهد .توصیه ها :
-تداوم تغذیه با شیر مادر تا ۲ سالگی و بیشتر
-دادن غذای بیشتر به کودک از سفره خانواده به شرح زیر :
(۱)   دادن حداقل ۵ وعده غذا در روز
(۲)  بیشتر کردن مقدار غذا در هر وعده
(۳) دادن یک وعده غذای اضافی هنگام بیماری و اضافه کردن کمی روغن به غذای او
-پیشگیری از عفونتهای مکرر و در صورت ابتلا ، درمان سریع بیماری کودک

جعبه متن

پزشکان بدون مرز