[Zohreh Gholami]

بهداشت در محیط شهری

مقدمه
اگر زندگی آرام روستائی همراه بهداشت و سلامتی افراد آنان از نشاط و تندرستی بیشتری بهره‌مند خواهند شد در ایران قریب به سه و چهارم از اهالی در روستاها سکنی دارند. بنابراین تامین بهداشت آنان اهمیت بیشتری در بردارد. اجتماعات روستائی از نظر اقتصادی یک کشور بسیار مهم است (از نظر کشاورزی ، صنعتی و خدمات). گاهی بعلت عدم وجود امکانات روستائیان به شهرها مهاجرت کرده و باعث شلوغی و تراکم در شهرها همراه با مشکلات زیادی از جمله مشکلات بهداشتی ، مسکن ، شغل و غیره می‌شوند بنابراین باید سعی شود هم روستاها و هم شهرها از نظر امکانات تأمین گردند.


قسمت‌های فعال جمعیت شهرنشینی
قسمت ابتدائی یا کشاورزی ، قسمت ایجاد کارخانجات صنعتی و قسمت سرویس یا خدمات و تجارت، ترابری خدمات عمومی.


راه هایی برای جلوگیری از آلودگی شدید محیط زیست
برای جلوگیری از آلودگی‌های شدید محیط زیست و تراکم شدید جمعیت می‌باید دانشگاه ها و بسیاری از آموزشگاههای فنی و واحدهای صنعتی و غیره را به شهرهای کوچک انتقال داد. در محیط‌های شهری تماسها بین افراد زیاد می‌باشد که سبب انتشار زیادتر عفونتهای تولید شد، و منتشر شده از راه هوا می‌گردد. بیماری سل، الکلسیم، بیماری مزمن (سفتی شرائین تاجی قلب یا شرائین کرونر) سرطان، عفونتهای ریوی مزمن، دیابت، عوارض روانی، جرم و جنایت کودکان بیشتر وابسته به محیط شهری است.


آب های مصرف شده در شهرها شامل
فاضلاب‌ها، آبهای حمام‌ها ، آبهای مصرف شده کارخانجات، آب جویهای جاری که به مصرف آبیاری و عموم می‌رسد. این آب ها دارای مواد آلی به مقدار زیاد و میکروبهای فراوان، آدنوویروس‌ها، آربوویروس، تخم انگل‌ها، مقدار زیادی مواد سمی با مبنای صنعتی و حشره کش‌ها، مواد پاک‌کننده که برخی از آنها بطور تجزیه می‌شوند، بعلاوه در این آبها روغنهای نباتی و مواد سرطان‌زای رادیواکتیو، هیدروکربور سنگین و مواد مرکب آمین‌دار معطره است، درجه آلودگی آب‌ها را با آزمونهای بیوشیمیائی و اندازه‌گیری اکسیژن بر حسب میلی گرم دو لیتر و مصرف آن در مدت 5 روز در گرمای 18 درجه و تجزیه مواد آلی می‌توان مشخص کرد. بررسی مسیر و آلودگی آب نهرها و جوی‌ها و دریاچه‌ها هر چند گاه یکبار و برطرف‌کردن علل و راههای سودمند خواهند بود. افراد کاردانی می‌باید برای بررسی آلودگی آب‌های شهرها گمارده شوند تا دائما مراقب این آلودگی‌ها باشند در فرانسه پلیس سازمان آب این بررسی‌ها را انجام می‌دهد. در ایران سازمان محیط زیست در این موارد دخالت می‌کند.


اصول روش های تصفیه آب برای استفاده در شهرها
تصفیه آب عبارت است از این که کیفیت آب را بحدی برسانیم که قابل شرب باشد، گاهی تصفیه آب در طبیعت خودبخود انجام می‌گردد و اگر آب ذخیره شود و آلودگی ثانویه وجود نداشته باشد. 98% باکتریها از بین می‌رود و بقیه باکتریها نیز بوسیله کلرزنی از بین خواهد رفت. در مناطقی که از چاه استفاده می‌نمایند. بهتر است 2-1% کلر را در کوزه ریخته و کوزه را در چاه قرار دهند تا بتدریج وارد آب چاه شده و تصفیه شود. در واقع شیوه بیماری روده‌ای در مناطق روستایی و شهری بهتر است آب جوشانده میل شود. مقدار کلر برای تصفیه بستگی به آلودگی آب دارد ولی کلر باقی مانده mg/lit 4/0-2/0 است و مدت تماس لازم حداقل یک ساعت است اگر کلر باقی مانده با میکروب یا ویروس در تماس باشد آنها کشته می‌شوند.

اشکال گندزدایی آب
گاز کلر
کلرآمین
پرکلرون
در استخرها و مخازن می‌توان کلر باقیمانده را بوسیله آزمودن ، اورتوتولوئیدن اندازه‌گیری کرد. OT محلول در اسید هیدروکلریک ده درصدی است که اگر به آب کلردار افزوده شود به رنگ زرد درمی‌آید که شدت آن بر حسب غلظت گاز کلر متفاوت است. روش کار به این شکل است یکی میلی‌لیتر معرف OT به یک میلی‌لیتر آب اضافه می‌شود و رنگ زرد ایجاد شده با استاندارد مناسب یا صفحات رنگی سنجیده می‌شود که این صفحات مقدار کلر آزااد را از روی رنگ تعیین می‌نمایید. روشهای دیگر نیز در تصفیه آب بکار می‌روند. اما مهمترین آنها جوشاندن و با صرفه‌ترین آنها تصفیه با کلر و ترکیبات کلر است.


سازمان بهداشت جهانی (WHO) راهنمای زیر را برای نظام توزیع آب توصیه کرده است:
در سراسر سال در 95% نمونه نباید هیچ نوعی کلی فرم در mL100 آب باشد.
هیچ نمونه‌ای نباید Ecoli در ml100 داشته باشد.
هیچ نمونه‌ای نباید بیش از سه عدد میکروب کلی فرم در ml100 داشته باشد.
هیچ نمونه‌ای از کلرفرم نباید در دو نمونه پشت سر هم در mL100 آب وجود داشته باشد.


مکان قرار گرفتن کارگاه‌ها و کارخانه‌ها از نظر بهداشت شهری
قوانین ویژه از بابت کنترل‌های بهداشتی ، مکانهای یاد شده وجود دارد که ذکر جزئیات آنها صرفنظر می‌شود. بازرسی کارگاهها، کارخانه‌ها، مغازه‌ها، یا پودهای غیر بهداشتی یا غیر مناسب از نظر بهداشت کار خیلی مهم است. کشتارگاه‌های شهر همواره می‌باید دور از محل سکونت مردم و منابع و مکانهای حاوی مواد رادیواکتیو باشد. انبارهای بنزن ، ورنی و مواد سلولزی برای امنیت همسایگان چندان مهم نیست. تخمیرات و تصاعد مواد نامناسب در اطراف کشتارگاهها و یا کارگاههای دباغی و کارخانه‌ها محل جمع شدن زباله‌ها ایجاد می‌شود و مگس و موش در اطراف آنها گردد می‌آیند. چون کارگاههای مختلف موجب صداهای شدید و زیاد می‌شود لذا می‌باید در نزدیک محل سکونت انسان نباشد.

در کارخانه‌هایی که ایجاد دود و گازهای سمی می‌شود سوزاندن کامل مواد زیان‌آور از خطرات آنها جلوگیری می‌کند. دود و گازها و مواد متصاعد شده زیانبار را ممکن است توسط تصفیه یا ترکیب و رسوب الکتریکی بی‌ضرر نمایند. در کارخانه‌های سیمان می‌توان با وسایلی گرد و غبار ایجاد شده را کاهش داد یا متوقف ساخت. در کارخانه‌های پارچه‌بافی و پشم‌شوئی ، آلودگی آب مهم است لذا تخلیه بهداشتی یا گندزدایی آن مهم است، گاه برای تصفیه و بی‌ضررکردن این آبها از تصفیه‌های دیگر (بنتونیت) یا سولفات فریک و یا شیر آهک استفاده می‌شود. در کارخانه‌هایی‌ که با مواد رادیواکتیو سروکار دارند آلودگی آب و هوا دیده می‌شود. استرونسیوم 90 از همه خطرناک‌تر است ید 1313 ، توریوم و اورانیوم طبیعی در درجه دوم قرار داشته و گربلن 14 و کبالت 60 در درجه آخر اهمیت قرار دارند. هوایی‌ که برای سرد کردن راکتورهای اتمی بکار می‌رود باید تصفیه بشود و به ارتفاع 140 متری فرستاده شود تا مردم از گزند آن در امان بمانند. فاضلاب‌های کارخانه‌های اتمی می‌باید کاملا تصفیه و نابود شود زیرا حتی به مقدار کم قادر به آلوده کردن نباتات یا پلانکتونها می‌باشد. مواد رادیواکتیو را می‌باید با وسائل شیمیایی رسوب داد و با تعویض یونی توسط خاک چینی تغییر می‌دهند و یا با وسائل تبخیر و غیره بی‌زیان می‌نمایند.


مکان قرار گرفتن قبرستان‌ها از نظر بهداشت شهری
قبرستان‌ها می‌باید کاملا خارج از حوزه شهر و مراکز اقامت مردم قرار گیرد. محل اقامت مردم هر چه از قبرستان دورتر باشد بهتر است. رعایت بهداشت شهری از نظر سلامتی مردم اهمیت زیاد دارد. و شهرداری و بهداری از این بابت مسئولیت مهمی دارند. در ممالک راقیه قوانین زیادی از نظر تامین سلامتی مردم وجود دارد: بهداشت منازل ، تغذیه و آب آشامیدنی از این بابت خیلی مهم است. تخلیه بهداشتی زباله ، نگاهداری غله ، پاکیزه‌کردن و شستن معابر ، مجزا کردن بیماران مسری ، بهداشت قصابی‌ها ، نانوائی‌ها ، سلمانی‌ها ، اغذیه فروشی‌ها نیز از این بابت اهمیت بسزائی دارد.


قوانین اقامت کشتی‌ها در اطراف دریاها
در مماک راقیه ویژه‌ای برای اقامت در کنار دریا ، پلاژها و کمپنگ‌ها و کنار رودخانه‌ها وجود دارد، کشتی‌های ناقل نفت و یا مواد نفتی در آلوده‌کردن دریاها اثرات مهمی دارد. هیدروکربورهای نفتی و مواد روغنی مثل گریس اثرات سرطانزایی دارد. آلوده‌شدن حلزونها و صدفها و پلانکتونها قابل ملاحظه است. قوانین بین‌المللی اجازه نمی‌دهد که کشتی‌های حامل نفت ، هیدروکربورهای نفتی را کمتر از 50 میل دریائی نزدیکی کناره خالی کنند در محل‌های آلوده این فاصله 100 مایل دریائی است. قوانین زیادی وجود دارد که کشتی‌های می‌باید از خالی‌کردن روغن‌های مصرف شده ماشین در دریاها و آب ها خوددداری کنند.


شهرنشینی از نظر بهداشت روانی و سلامتی
شهرنشینی در روی سلامتی و روانی و بدنی جماعت اثر مهمی دارد. در تمام اجتماعاتی که تعداد از 10 هزار تن تجاوز کند برقرار قوانین شهری لازم است، رعایت موازین بهداشت در افراد شهرنشین اهمیت بسزائی دارد. در شهرها رعایت و قوانین رفت و آمد و قوانین جاده‌ها و رانندگی و پیاده‌روها، فضای سبز و حجم تراکم جمعیت مورد نظر است.

تراکم جمعیت از نظر وسعت فضای سبز نیز می‌باید مدنظر باشد در تراکم کم (نواحی که دارای جماعات کمتری هستند) فضای سبز کمتری لازم است. در نواحی با تراکم زیاد ساختن ساختمان‌های مرتفع نیز می‌باید محدود و تحت شرایط ویژه‌ای بوده و ضریب اشتغال زمین مدنظر باشد نتایج حاصل از ساختمانهای خیلی مرتفع با آپارتمان‌های زیاد چندان خوب نیست زیرا از نظر روانی و روابط انسانی و همسایگی (یکنواخت بودن) آزاد نبودن کودکان رضایتبخش نیست. بدین جهت است که در ساختمانهای جدید درمانگاه‌ها ، شیرخوارگاه‌های ، زمین بازی و تفریح ، استخر شنا ، مدارس و سالن‌های بازی و ورزش و هواخوری ، برای ساکنان در نظر گرفته می‌شود، البته مغازه‌های لازم برای احتیاجات ساکنان نیز در نظر گرفته می‌شود. برای ایجاد شهرک‌های نوین و ساختمان‌های مفصلی که ظرفیت آنها 100 تا 150 هزار ساکن داشته باشد در نظر گرفتن مراکز خرید و کلیه وسایل زندگی و تفریح و تعلیم و تربیت و خدمات عمومی و اقتصادی و فضای آزاد لازم و بهداشتی برای اهالی ساکن ضروری است.

در ممالک در حال رشد مسائل شهرنشینی و تهیه وسائل بهداشتی و خدمات لازم کار دشواری می‌باشد. رشد سریع جمعیت نیز در این دشواریها اثر مهمی دارد. تراکم و افزایش جمعیت ، کمی درآمد در شهرهای بزرگ و هجوم افراد به نواحی و محله‌های تازه شهرها سبب آلودگی محیط زیست بواسطه عدم تخلیه بهداشتی و مواد مصرفی با دشواری آب‌رسانی همواره می‌باید نصب العین گردد. بعلاوه در این شرایط تراکم مگس سبب تراخم ، هجوم موش ها باعث پیدایش طاعون و سگ‌ها سبب هاری ، پشه‌ها سبب پالودیسم و فیلاریوزوکک‌ها، تیفوس را سبب می‌شوند. بعلاوه در محلهای شلوغ و متراکم بیماریهای تغذیه‌ای و بیماریهای عفونی مانند آمیبیاز، تیفوئید، اسهال‌ها، وبا، پولیو، آماس کبدی در اثر ویروس‌ها، سل، بیماری های آمیزشی موجب مرگ و میر کودکان می‌گردد.