[Zohreh Gholami]

 آيين نامه بهداشت محيط مدارس

ماده 1: محلي كه براي احداث مدرسه در نظر گرفته مي شود ، بايد در فاصله و موقعيت مناسبي نسبت به مراكز جمعيتي و نواحي مسكوني و آموزشي بوده و در مالكيت آموزش و پرورش و داخل محدوده شهري يا روستا قرار داشته ،  و امكان دسترسي به تاسيسات مانند آب،  برق، تلفن و گاز داشته باشد. بر اساس مطالعات اقليمي منطقه ، در هنگام احداث ساختمان مدرسه، رعايت نكات زير ضروري است:

با توجه به تعيين جهت وزش باد، زمين انتخابي نبايد در مسير و مجاورت عوامل الودگي زا مانند كارخانجات صنعتي، شيميايي، محل هاي دفن زباله، فاضلاب شهري، دامداري، مرغداري، دباغ خانه ها، كشتارگاه ها، كوره هاي آجرپزي، محل انباشت كود و ساير مراكزي كه به نحوي ممكن است ايجاد دود، بو و گرد غبار نمايد قرار داشته باشد.

بايد دقت شود تا محل احداث مدرسه در جوار بيمارستان ، تيمارستان ، گورستان ، زندان ، خطوط راه آهن ، بزرگراهها قرار نداشته باشد و خارج از حريم هاي كابلهاي فشار قوي برق (هوايي يا زميني) خطوط اصلي و فرعي گاز رساني ، پست هاي زميني فشار قوي ، پمپ بنزين ، محل عرضه و فروش كپسول هاي گاز ، انبار هاي مواد محترقه ، منفجره ، تركيبات شيميايي مانند كاغذ ، پارچه ، لاستيك ، چوب ، الياف و غيره و نيز در مسير حوزه هاي آبريز فرعي و مصب رودخانه واقع نشود .

تبصره 1 : در صورتيكه احداث مدرسه در نزديك محيط هاي ذكر شده در ماده 1 اجتناب ناپذير و اجباري باشد ، بايد حداقل 500 متر با مراكز فوق فاصله داشته باتشد

تبصره 2 : در صورتيكه ابتدا مدرسه احداث شده باشد  ساير مراكز بايد فاصله مناسب (حداقل 500 متر) تا مدرسه را رعايت نمايند .


ماده 2 : معيار محاسبه مساحت زمين مورد نياز به منظور احداث مدرسه ، تعداد دانش آموزاني خواهد بود كه در آن مدرسه به تحصيل اشتغال خواهند داشت و متناسب با دوره هاي ابتدايي

تبصره 1: براي احداث مدارس فني و حرفه اي ،  مدارس شبانه روزي و مدارس كار و دانش حسب مورد علاوه بر زمين اشاره شده در ماده 2 اين آيين نامه بايد زمين كافي جهت احداث كارگاه ،  آزمايشگاه اختصاصي ،  فضاهاي ورزشي ،  خوابگاه ،  سالن غذا خوري ،  آشپزخانه و انبار در نظر گرفته شود.

تبصره 2 : تعداد طبقات مدارس براي دوره هاي ابتدايي و راهنمايي حتي الامكان  دو طبقه  و در صورت ضرورت حداكثر سه طبقه  و براي دبيرستان هاي فني و حرفه اي و كار و دانش حداكثر چهار طبقه مجاز است .

تبصره3 : ضوابط احداث خوابگاه ،  سالن غذاخوري ،  آشپزخانه ،  انبار ،  سردخانه ،  بوفه ،  حمام ،  سرويس هاي بهداشتي و ضوابط و معيارهاي  طراحي فضاهاي آموزشي و پرورشي سازمان نوسازي،  توسعه و تجهيز مدارس كشور رعايت گردد .

تبصره  4 : آيين كار مكان يابي و ساختمان ،  تجهيزات و بهداشت بوفه مدارس مي بايست با استاندارد 4072 مؤسسه استاندارد و تحقيقات صنعتي ايران مطابقت داشته باشد


ماده 3 : لازم است نقشه هاي ساختماني مدارس و ساير فضاهاي مرتبط در مقطع مختلف تحصيلي منطبق با معيارهاي بهداشتي  وبر اساس استانداردهاي موجود در ضوابط طراحي فضاها ( مربوط به سازمان نوسازي،  توسعه و تجهيز مدارس كشور و بند 7 استاندارد ملي ايران ، شماره 2086 مؤسسه استاندارد و تحقيقات صنعتي ايران ) طراحي شود .

تبصره : هر گونه اصلاحات ،  تعويض محل و توسعه ساختمان مشمول ماده 3 اين آيين نامه خواهد بود .


ماده 4: ديوارهاي كلاسها بايد كاملاٌ خشك،  بدون درز،  صاف و حداقل تا ارتفاع كف پنجره ها از سنگ مناسب استفاده شده و بقيه سطح ديوار مطابق با جدول رنگ فضاهاي آموزشي و جدا ول نازك كاري رنگ آميزي گردد و تمهيدات لازم جهت جلوگيري از انتقال صوت  به كلاس مجاور انجام شود.


ماده 5 : كف كلاس ها،  راهروها و پله ها بايد مقاوم،  مسطح و قابل شستشو بوده و لغزنده نباشد.


ماده6 : سقف كلاس ها بايد صاف ،  بدون درز و شكاف و به رنگ روشن باشد


ماده  7 : تابلو كلاس درس بايد در محلي مناسب كه نور كافي به آن مي رسد قرار داشته ودر معرض ديد كامل دانش آموزان  وبه رنگ سبز مناسب و غير براق باشد ،  تا از ايجاد خيرگي  بر اثر بازتاب نور جلوگيري گردد . فاصله تابلو كلاس درس از اولين رديف دانش آموزان نبايد از 20/2 منر كمتر باشد .


ماده  8 : براي هر نفردانش آموز در كلاس حداقل بايد 25/1 متر مربع سطح در نظر گرفته شود.
حداكثر ابعاد قابل قبول براي كلاس درس 8 متر طول و 7 متر عرض مي باشد . ارتفاع سقف كلاس نبايد از 3 متر كمتر باشد.


ماده 9 : ضوابط ارگونومي (مناسبات فيزيكي بدن) براي دانش آموزان دوره هاي مختلف تحصيلي بايد بر اساس معيارها و ضوابط طراحي سازمان نوسازي مدارس و مركز سلامت محيط وكار و بند 6 استاندارد ملي ايران 2086 موسسه استاندارد و تحقيقات صنعتي ايران،  در ساخت تجهيزات،  منطبق باشد.


ماده  10 : پله هاي مشرف به پرتگاه در مدارس بايد لغزنده نبوده و به نرده مناسب مجهز باشد.


ماده  11 : حداكثر ارتفاع پله در مدرسه 18 سانتيمتر و حداقل عرض آن 30 سانتيمتر و طول آن حداكثر 30/1 متر باشد.


ماده 12: نقشه مدارس استثنايي،  طبق ضوابط و استانداردهاي موجود براي معلولين بوده و كلاسها در طبقه همكف در نظر گرفته شود .


ماده 13: در و پنجره هاي مشرف به فضاي خارج ،  براي جلوگيري از ورود حشرات بايد به توري سيمي مناسب مجهز باشند و پنجره هاي طبقات فوقاني مشرف به پرتگاه علاوه بر موارد فوق داراي نرده محافظ يا كتيبه ثابت باشد ( از جا شيشه بزرگ استفاده نشود ).


ماده 14: كلاس دانش آموزان خرد سال بايد در طيقات پايين تر ساختمان قرار گيرد .


ماده  15: ايجاد هر گونه بالكن و تراس مرتبط با كلاس ممنوع است .


ماده 16 : سالن اجتماعات،  كارگاه،  آموزشگاه،  مكان هاي ورزشي و اتاقهاي عمومي در نقشه ساختماني مدرسه طوري منظور شود،  كه مزاحمتي براي كلاس هاي درس بوجود نياورد.


ماده 17: در مدارس شبانه روزي مساحت اتاق خواب بايد مطابق استانداردهاي طراحي فضاي سازمان نوسازي ،  توسعه و تجهيز مدارس و مركز سلامت محيط و كار،  براي هر اتاق خواب حدود 40متر مربع با 4 تخت دو طبقه به ظرفيت 8 نفر باشد (براي هر نفر 5 متر مربع سطح در نظر گرفته شود).

تبصره: حداكثر تعداد افراد در هر اتاق عمومي نبايستي بيش از 8 نفر باشد.


ماده 18: كف آزمايشگاه و سطح ميزهاي آن بايد قابل شستشو و نسبت به حرارت و مواد شيميايي و غيره مقاوم باشد.


ماده 19: آب مورد مصرف بايد با استاندارد ملي  1053 و 1011 مؤسسه استاندارد و تحقيقات صنعتي ايران مطابقت داشته باشد.

تبصره 1: در روستاهايي كه آب لوله كشي دارند بايد مدرسه به شبكه آب روستا متصل شود.

تبصره2 : در مدارسي كه از آب لوله كشي برخوردار نيستند و يا با قطع آب شبكه مواجه مي باشند لازم است با استفاده از منبع بهداشتي، ذخيره آب مورد نياز شرب و ساير مصارف بهداشتي با رعايت ضوابط و براي هر دانش آموز حداقل 15 ليتر در روز تامين گردد. ضمنا براي مدارس شبانه روزي حداقل ميزان آب مصرفي يكصد ليتر براي هر نفر در نظر گرفته شود.

تبصره 3 : آبخوري عمومي آموزشگاه بايد داراي شرايط زير باشد:

الف ) كف محوطه آبخوري قابل شستشو و داراي شيب كافي و مناسب به طرف مجراي فاضلاب باشد.

ب) ديوار لبه آبخوري بايستي از جنس قابل شستشو (نظير كاشي) بوده و داراي شيب مناسب بطرف مجراي فاضلاب باشد .

ج) ديوار اطراف آبخوري از جنس قابل شستشو (نظير كاشي ، سراميك ، سنگ و ...) باشد .

د) آبخوري عمومي دانش آموزان بايد با شيرهاي مناسب يا آب سرد كن مجهز گردد و حداقل براي هر 45 نفر يك شير آبخوري پيش بيني شود . ارتفاع شير آن متناسب با سن دانش آموزان در دوره هاي مختلف تحصيلي (100- 75 سانتيمتر) از سطح زمين باشد .

ه) آبخوري بايد خارج از سرويس هاي بهداشتي و با رعايت شرايط بهداشتي و با فاصله حداقل 15 متر احداث گردد .


ماده 20 : تعداد توالت ها در مدرسه به ازاء هر 40 نفر حداقل يك چشمه توالت و هر 60 نفر يك دستشوئي در نظر گرفته شود .

تبصره 1: مشخصات بهداشتي توالتها و دستشوئيها از نظر طراحي و اجرا مطابق با موارد مندرج در ماده 2 آيين نامه باشد .

تبصره 2 : ارتفاع دستشوئي ها متناسب با سن دانش آموزان در دوره هاي مختلف تحصيلي (75-60  سانتيمتر از سطح زمين ) باشد .

تبصره 3 : استفاده از صابون مايع در دستشوئي ها ضروري بوده كه بهتر است توسط مخزن ثابت صابون مايع و لوله كشي روي دستشوئي ها انجام شود.


ماده 21: نحوه دفع فاضلاب بايستي بر اساس استاندارد هاي موجود از نظر بهداشتي ، طراحي و اجرا شود .

تبصره 1 : مناطقي كه سيستم دفع فاضلاب (اگو) ندارند ، دفع فاضلاب به چاههاي جاذب و يا سپتيك تانك طبق اصول بهداشتي انجام گرفته و طرح آن بايستي طبق ضوابط و معيارهاي طراحي فضاي آموزشي و پرورشي سازمان نوسازي ، توسعه و تجهيز مدارس كشود تهيه و اجرا گردد .

تبصره 2:حجم سپتيك تانك يا چاه فاضلاب بر اساس طراحي پروژه از نظر معماري با توجه به ظرفيت مدرسه محاسبه و تعيين گردد.


ماده 22 : كلاسها بايد حتي الامكان طوري ساخته شوند كه از نور طبيعي استفاده نمايند ، ترجيحا پنجره ها در سمت چپ دانش آموزان تعبيه شود و سطح آن حدود يك پنجم مساحت كلاس باشد.

تبصره 1: در مورد كلاسهاي شبانه روزي و يا كلاسهايي كه اجبارا" از نور مصنوعي استفاده مي نمايند شدت روشنائي بايستي برابر 500-300 لوكس بوده و نحوه تابش طوري باشد كه ايجاد خيرگي دانش آموزان ننمايد.
ميزان نور راهروها بايستي برابر 150-100 لوكس و رختكن ها و دستشوئي ها حداقل 500-100 لوكس در نظر گرفته شود.

تبصره2: شدت روشنايي براي كارگاههاي فني و حرفه اي در مدارس و آزمايشگاهها مطابق با معيارهاي بهداشت كار موضوع ماده 85 قانون كار جمهوري اسلامي ايران رعايت شود .


ماده 23 : درجه حرارت مناسب جهت كلاسها بين 21- 18  درجه سانتيگراد و رطوبت 60-50 درصد مي باشد .

تبصره : در مورد تامين گرماي كلاسها بايد ضوابط زير رعايت شود :

وسايل گرمايشي بخصوص بخاريهاي گازي مدارس بايد استاندارد بوده و گازهاي حاصل از سوخت دستگاههاي مولد حرارت به خارج از كلاس هدايت شود تا حداقل اكسيژن را براي سوخت كامل مصرف كند . خطر آتش سوزي وجود نداشته باشد و فضاي كلاس را بطور يكنواخت گرم نمايد ( نكات ايمني بطور كامل رعايت گردد) .


ماده24: كليه مراكز آموزشي مشمول اين آيين نامه بايد مجهز به وسايل اعلام و اطفاء حريق بوده و از نظر طراحي بايستي پيش بيني هاي لازم جهت تامين راههاي ورودي و خروجي اضطراري با توجه به  ظرفيت مدرسه و تعداد طبقات به عمل آيد . اين راهها بايستي با علائم ويژه و با رنگ سبز مشخص گردد تا محل فرار اضطراري مشخص گردد.

تبصره1: حداقل دو راه براي مواقع اضطراري كه از هر نقطه داخل ساختمان قابل رؤيت باشد لازم است . و بايستي امكان تخليه ساكنين در كوتاه ترين زمان ميسر گردد و اجزاء سازه اي مسيرهاي فرار در مقابل حريق مقاوم باشند .

تبصره 2: اصول طراحي سازه هاي ايمني مدارس طبق استاندارد ملي 4571 مؤسسه استاندارد وتحقيقات صنعتي ايران رعايت گردد .


ماده  25 : كليه كلاس ها، راهروها، قسمت هاي اداري، خوابگاه، ناهارخوري، آشپزخانه، توالت و دستشويي، محوطه سالن ورزشي،  كارگاه و آزمايشگاه بايد داراي زباله دان بهداشتي درب دار،  ضد زنگ با ظرفيت و تعداد مناسب باشند و روزانه تخليه و به موقع شستشو و تميز گردند.


ماده  26 : وجود هر گونه حوض و حوضچه در محوطه مدارس ممنوع است.


ماده27 : ديوارها و كف كارگاه و آزمايشگاه بايستي از جنس مقاوم و قابل شستشو (كاشي،  سراميك،  موزاييك و ...) باشد و كف لغزنده نبوده و داراي شيب مناسب به طرف كف شوي باشد.

تبصره 1: آزمايشگاه و كارگاه بايستي مجهز به دستشويي و صابون مايع باشد.

تبصره2: آزمايشگاه و كارگاه بايد داراي دستگاه تهويه متناسب با حجم سالن جهت تهويه هوا باشد.

تبصره 3 :  دستورالعمل ايمني كار در آزمايشگاه بايد داراي دستگاه تهويه متناسب با حجم سالن جهت تهويه هوا باشد.

تبصره 4 : دستوالعمل ايمني كار در آزمايشگاه و كارگاه مطابق با ماده 85 و تبصره 1 ماده 96 قانون كار جمهوري اسلامي ايران و دستوالعمل ايمني كار در آزمايشگاه و كارگاه حسب مورد تهيه و در محل مناسب و قابل روئيت نصب گردد


ماده  28 : هر مدرس بايستي داراي اتاق خدمات بهداشتي مجهز به تجهيزات كامل جهت انجام فعاليت هاي بهداشتي تغذيه اي (معاينات بهداشتي درماني دانش آموزان شامل بيمار يابي،  بينايي سنجي ،  شنوايي سنجي، و پايش رشد آموزش بهداشت و تغذيه به كاركنان و دانش آموزان، كمكهاي اوليه در موقع بروز حادثه و....) باشد.


ماده  29 : براي هر 15 مدرسه همجوار ،  يك مدرسه كه مركزيت دارد بعنوان مدرسه پايگاه سلامت دانش آموز در نظر گرفته شود. در مدرسه پايگاه سلامت ،  فضايي به مساحت حداقل 30متر مربع ( شامل سه اتاق) جهت انجام معاينات تخصصي دانش آموزان با كليه لوازم و تجهيزات مورد نياز اختصاص داده شود .

تبصره : از درمانگاه هاي دانش آموزي يا فرهنگيان و مراكز بهداشتي درماني نيز مي توان به عنوان پايگاه هاي سلامت براي مدارس همجوار استفاده كرد.


ماده 30 : در هر درسه بايد به ازاء هر دانش آموز5/0 متر مربع فضاي سبز در نظر گرفته شود.


ماده31 : به منظور جلوگيري از ايجاد گرد وغبار در محيط مدرسه،  محوطه مدرسه بايد با آسفالت يا بتون كف و نظاير آن مفروش گردد.


ماده 32 : كليه مراكز آموزشي اعم از پيش دبستان،  دبستان،  مدرسه راهنمايي،  دبيرستان مراكز پيش دانشگاهي و مدارس فني و حرفه اي و كار و دانش مرتبط با آموزش و پرورش و امثال آن مشمول اين آيين نامه مي باشند .


ماده  33 : اخذ صلاحيت بهداشتي جهت احداث و تاسيس مدرسه طبق قانون ماده 13 مواد خوردني،  آشاميدني، آرايشي و بهداشتي از سوي مركز سلامت محيط و كار وزارت بهداشت،  درمان و آموزش پزشكي لازم الاجرا است.