[Zohreh Gholami]

تاریخچه مهندسی بهداشت محیط در ایران از آغاز تا حالا

مهندسي بهداشت از سال 1331 تا سال 1335 غالبا به صورت تيمي مركب از مهندسين كادر ستادي وزارتخانه در نقاط مختلف كشور فعاليت داشته اند. وظايف آنها علاوه بر تهيه دستوالعمل ها و فرم هايي در زمينه مراكز تهيه و توزيع و فروش مواد غذايي و اماكن عمومي،‌ مبارزه با حشرات و جوندگان، دفع فضولات جامد،‌ بهسازي منابع آب و طراحي نقشه هاي تيپ و اجراي پروژه هاي تامين آب آشاميدني بود (در اين مدت نسبت به اجراي لوله كشي آب آشاميدني46 شهر در ايران اقدام شده است) طراحي پروژه هاي آب آشاميدني با همكاري مهندسي مشاور ليچ فيلد صورت مي گرفت. در آذر ماه سال 1332 اولين دوره كمک مهندسي ايران با حضور 5 نفر از شهرستان تبريز ،‌5 نفر از تهران، 5 نفر از شيراز، 2 نفر از بابل و 2 نفر از رشت (جمعاپ 24 نفر) در پاكدشت ورامين (پلدشت سابق) تشكيل گرديد.

از سال 1335  مهندسي بهداشت بصورت اداره كل درآمد و در مدت كوتاهي در بسياري از استانهاي كشور ادارات مهندسي بهداشت ايجاد شدند. اداره مهندسي بهداشت تبريز در يازدهم ارديبهشت ماه سال 1331 با استخدام 6  نفر به مديريت آقاي مهندس علي بني سليماني شيباني و آقاي مهندس اسكات براندول آغاز به كار كرده  و در فعاليتهاي اوليه ضمن سمپاشي معدودي از منازل شهر تبريز نسبت به اجراي اولين پروژه آب آشاميدني در روستاي مايان سفلي اقدام نموده است.

در سال 1340 مدت كوتاهي مهندسي بهداشت با اداره ريشه كني مالاريا ادغام گرديد ولي بنا به دلايلي، ادامه فعاليت واحدهاي ادغام يافته ممكن نشده و در نتيجه مجدداً اداره كل مهندسي بهداشت مستقلا به كار خود ادامه داد.

در طي سال هاي 1335-40 بعلت بوجود آمدن سازمان هاي و وزارتخانه هايي مرتبط با آب و برق مسئله تامين آب شهري از وظايف بهداري سابق منفك و به عهده وزارت آب و برق كشور گذاشته شد و بر تأمين اب آشاميدني و بهسازي محيط روستاها توسط اداره كل مهندسي بهداشت تاكيد شد.

در طي سال هاي قبل از 1340 و بعد از آن تعداد زيادي از مهندسين رشته هاي مختلف بويژه ساختمان و شيمي جهت اخذ تخصص در زمينه بهداشت و مدارك تحصيلي فوق ليسانس، اكثرا با استفاده از بورسهاي بين المللي به خارج از كشور اعزام شدند.

در اين‌ راستا پيرو تشكيل‌ دوره‌ كمك‌ مهندسي‌ بهداشت‌ و دوره‌ كمك‌ بهسازي‌ از اوان‌ تشكيل‌ اداره‌ مهندسي‌ بهداشت‌ به‌ همت‌ آقاي‌ دكتر فريس‌ در پاكدشت‌ ورامين‌ ، اولين‌ دوره‌ بهسازي‌ با پذيرش‌ ليسانسيه‌ هاي‌ علوم‌ (شيمي‌ ، فيزيك‌ ، زيست‌ شناسي‌ ،...) در دانشكده‌ بهداشت‌ دانشگاه‌ تهران‌ آغاز فعاليت‌ نمود، اين‌ دوره در سال 1345 تبديل به دوره عالي بهسازي گرديد كه مدرك تحصيلي آن فوق ليسانس بود. در حال حاضر در 18 دانشگاه اقدام به تربيت نيروي انساني كارشناس در زمينه بهداش محيط و در 26 دانشگاه علوم پزشكي و خدمات بهداشتي و درماني نيز نسبت به تربيت كارداني بهداشت محيط اقدام مي نمايند.

نشكيلات اداره كل مهندسي بهداشت در سال 1344 شامل ادارات آب و فاضلاب ، بهسازي (شهر و روستايي)، هوا و محيط كار بود. نيروي انساني مهندسي بهداشت در سال 1344 در سطح كشور جمعا 564 نفر بود، كه در حال حاضر به استثناء كادر اداري حدوداً 3714  نفر پزسنل تخصصي شامل 999 نفر كارشناس و كارشناس ارشد  و 2815 نفر كاردان بهداشت محيط در واحدهاي بهداشت محيط سطح كشور مشغول انجام وظيفه مي باشند، از اتفاقات مهم براي اداره كل، تصويب قانون مواد خوردني، آشاميني، آرايشي و بهداشتي در سال 1346 بود كه زمينه اجراي قانونمندي را براي كنترل بهداشتي مراكز تهيه ، توزيع و فروش مواد غذايي و اماكن عمومي با استفاده از ماده 13 فراهم نمود.

در سال 1346 تامين آب آشاميدني و بهسازي محيط روستاها از وزارت بهداري به وزارت آباداني و مسكن انتقال يافت و در همين سال اداره كل مهندسي بهداشت به اداره كل بهداشت محيط تغيير نام يافت. در سال 1351 وظايف مذكور به عهده وزارت كشاورزي و پس از تشكيل وزارت تعاون به آن وزارتخانه محول گشت، در سال 1356 با مصوبه اي وظايف ياد شده مجددا به اداره كل بهداشت محيط اعاده شد كه در سال 1358 مصوبه مذكورمورد تاكيد شوراي انقلاب جمهوري اسلامي ايران قرار گرفت.

اجراي پروژه هاي تامين آب آشاميدني روستاها و عمليات بهسازي محيط با پيروزي انقلاب اسلامي توسعه قابل ملاحظه اي يافت، ولي با توجه به اهميت و گسترش ساير فعاليت هاي بهداشت محيطي و لاجرم براي هماهنگ كردن تشكيلات بهداشت محيط با شبكه هاي بهداشتي و درماني كشور در سال 1369 مسئوليت تامين آب آشاميدني روستاها به سازمان جهاد سازندگي واگذار گرديد و بدينوسيله زمينه ادغام فعاليت هاي بهداشت محيط در شبكه فراهم شد.

در سال 1374 براي تعديل نيروي انساني و كاهش ابعاد تشكيلات ها در وزارت بهداشت و درمان و آموزش پزشكي دو اداره كل بهداشت محيط و اداره كل بهداشت حرفه اي ادغام يافتند، با ادامه روند كوچك سازي تشكيلات و واگذاري بعضي از وظايف به بخش خصوصي تفويض اختيار مسئوليت ها به دانشگاه هاي علوم پزشكي و خدمات بهداشتي و درماني در آذر ماه 1379 اداره كل بهداشت محيط و حرفه اي به دفتر سلامت محيط كار و حرفه اي تغيير نام يافت.