[Zohreh Gholami]

گفت و گو با متخصص درباره فتق

همه ما تاکنون حداقل يكبار از همسايه و دوست و آشنا شنيده‌ايم که از عارضه‌اي به نام فتق رنج مي‌برند. اين عارضه در هر سني از کودکي تا کهنسالي و در مرد و زن ديده مي‌شود و به‌شكل يک بيرون‌زدگي غيرطبيعي از جدار شکم است.

[/b]

در اين مورد با دکتر ژامک خورگامي، جراح عمومي و استاديار دانشگاه علوم پزشکي تهران گفت‌وگو كرده‌ايم.


آقاي دکتر! لطفا بگوييد فتق نافي چيست و چگونه تشخيص داده مي‌شود؟
فتق نافي به نقص ديواره داخلي شکم در ناحيه ناف گفته مي‌شود که مانند ساير فتق‌ها با بيرون‌زدن احشا و محتويات شکم از اين حفره مشخص و به‌‌طور کلي به 2 گروه فتق نافي در کودکان و بزرگسالان تقسيم مي‌شود. علت‌ها و درمان اين دو گونه با هم متفاوت است.


درباره فتق‌هاي نافي کودکان بيشتر توضيح دهيد.
فتق نافي نوزادان بسيار شايع است به‌‌طوري که حدود 20-10 درصد نوزادان هنگام تولد مبتلا به درجه?هايي از فتق ناحيه ناف هستند و اين ميزان در نوزادان نارس بسيار بيشتر مشاهده مي‌شود. فتق نافي در دوران جنيني طبيعي است ولي به تدريج و با بزرگ‌تر‌شدن جنين، احشا به داخل حفره شکمي برمي‌گردند و حلقه نافي به مرور تنگ‌تر و در نهايت بسته مي‌شود اما اگر بسته‌شدن همراه با تاخير باشد، نوزاد با فتق نافي متولد خواهد شد.


و بزرگسالان؟
فتق نافي بزرگسالان حالت اکتسابي دارد و مانند ساير فتق‌ها به دنبال «افزايش فشار داخل شکم» و «ضعف جدار آن» ايجاد مي‌شود. البته هميشه علت مشخصي براي آن پيدا نمي‌کنيم، ولي عواملي مثل چاقي، زور‌زدن (در اثر يبوست و سرفه‌هاي مکرر ناشي از بيماري‌هاي زمينه‌اي ريوي)، جمع‌شدن مايع در شکم در اثر ابتلا به بيماري‌هاي کبدي يا کليوي و برخي بيماري‌هاي بافت همبند که باعث شلي جدار شکم مي‌شوند مي‌توانند زمينه‌‌ساز اين ناهنجاري باشند زيرا همه اين عوامل فشار داخل شکمي را بالا مي‌برند. اين مشکل در زنان باردار هم به دليل افزايش فشار داخل شکم و به هم خوردن سطح هورمون‌هاي زنانه که باعث شلي عضلات مي‌شود نيز ديده مي‌شود.


نشانه‌هاي ابتلا به فتق نافي چيست؟
معمولا يک برجستگي و تورم در ناحيه ناف يا اطراف آن مشاهده مي‌شود که با توجه به شدت نقص موجود در ديوار شکم، مي‌تواند کوچک، متوسط و حتي بسيار بزرگ باشد. وقتي که احشاي خارج‌شده از سوراخ همان ناحيه از شکم تحت فشار قرارگيرند، توده دردناک مي‌شود و اگر عضو بيرون?آمده روده باشد، ممکن است با تحت فشار قرارگرفتن، انسداد پيدا کند. در اين حالت بيماران با نشانه‌هايي از قبيل تهوع، استفراغ، اتساع شکم و دفع‌نشدن گاز و مدفوع به اورژانس مراجعه مي‌کنند و اگر به موقع اقدام نشود،خون?رساني و اکسيژن‌رساني به بافت روده مختل و روده کم‌کم سياه‌ مي‌شود و عفونت مي‌كند. در اين موارد توده‌اي سفت، دردناک و به رنگ قرمز يا بنفش مي‌بينيم و شرايط عمومي بيمار بسيار بد است و اغلب تب بالايي هم دارد.


براي اين بيماران چه اقدام‌هايي انجام مي‌‌شود؟
درمان اين بيماري در حالت‌هاي مختلف متفاوت است. فتق نافي در نوزادان و کودکان در بيشتر موارد به مرور زمان بسته مي‌شود و به جراحي نياز ندارد. فقط اگر فتق بزرگ باشد يا بعد از چند سال که بيمار تحت نظر است، بسته نشود، شايد لازم باشد جراحي انجام شود. اگر فتق افراد بالغ نيز کوچک و بدون علامت باشد، تحت‌نظر گرفته مي‌شوند و در صورتي که شروع به بزرگ‌شدن کرد و علامت‌دار شد، براي جراحي اقدام خواهد شد. در صورت تصميم به جراحي در بزرگسالان، جراحي به 2 روش باز و به روش لاپاراسکوپي قابل انجام است. در روش باز، در صورت كوچك‌بودن فتق، بدون مِش و اگر بزرگ يا عود کرده بود، با مِش ترميم مي‌شود. «مِش» يک توري از جنس مواد صناعي است که باعث تقويت جدار شکم مي‌شود. جراحي با لاپاراسکوپي هم در مواردي انجام مي‌گيرد که فتق ناف بزرگ يا عود به دنبال جراحي‌هاي باز قبلي رخ داده باشد. پزشكان جراحي براي ترميم فتق نافي را معمولا تحت بيهوشي عمومي انجام مي‌‌دهند.


در صورت عود، بعد از جراحي چه بايد کرد؟
احتمال عود بعد از جراحي هر فتقي وجود دارد و در اين صورت، معمولا به جراحي مجدد نياز است. اگر قبلا مش گذاشته نشده باشد، در جراحي دوم معمولا مش گذاشته مي‌شود. اگر قبلا جراحي به روش باز انجام گرفته باشد مي‌توان با لاپاراسکوپي، مش را داخل شکم تعبيه کرد تا احتمال عود مجدد فتق کمتر باشد.


اين جراحي عوارضي هم دارد؟
عوارض جراحي شامل عفونت ناحيه عمل، درد بعد از جراحي و احتمال عود فتق است. احتمال چسبندگي احشاي داخل شکمي نيز وجود دارد. ساير عوارض، مثل ديگر اعمال جراحي است مانند مشکلات قلبي و تنفسي به دنبال بيهوشي عمومي که به خصوص در افراد چاق بيشتر ديده مي‌شود.


آيا مي‌توان از ابتلا به اين عارضه پيشگيري كرد؟
براي پيشگيري، بايد در صورت ابتلا به يبوست مزمن، سرفه‌هاي مکرر، چاقي، مشکلات پروستات درمان نشده که باعث زور‌زدن هنگام دفع ادرار مي‌شود و آسيت يا مايع داخل شکم که در اثر بيماري‌ها به‌وجود مي‌‌آيند، کنترل شوند. همچنين سيگار کشيدن با ايجاد ضعف در الياف عضلاني و غلاف‌هاي آن ممکن است باعث افزايش احتمال بروز اين عارضه شود.