[Zohreh Gholami]

مناسب ترین رژيم غذايي براي بيماران كليوي

اين هفته، هفته حمايت از بيماران کليوي است و اين مناسبت، بهانه‌اي شد تا به تغذيه مناسب اين بيماران بپردازيم و پرسش‌هاي متداول در اين زمينه را از دکتر تيرنگ نيستاني، متخصص تغذيه و رژيم‌درماني، دانشيار انستيتو تحقيقات تغذيه كشور و دانشگاه علوم پزشكي شهيد بهشتي بپرسيم...

گفت‌وگوي ما با ايشان و نکته‌هاي مفيدي را که درباره تغذيه مناسب براي سلامت کليه‌ها بيان کرده‌اند در ادامه مي‌خوانيد.


آقاي دکتر! رژيم غذايي افرادي که نارسايي کليه دارند، کليه‌شان از کار افتاده يا دياليز مي‌شوند چه تفاوتي با ديگران دارد؟
موضوع نارسايي کليه و ارتباط آن با رژيم غذايي بحث مهم و پيچيده‌اي است و تنظيم رژيم غذايي فردي که مبتلا به نارسايي کليه است بايد حتما توسط يک متخصص تغذيه انجام شود. متخصص تغذيه ابتدا با توجه به سن بيمار، نياز او را به انرژي تعيين مي‌کند. بيماران کليوي اغلب از نظر دريافت پروتئين محدوديت دارند و بايد پروتئين دريافتي‌شان در سطح خاصي تنظيم شود. معمولا تلاش مي‌شود بيش از 70 درصد پروتئين دريافتي يک فرد مبتلا به نارسايي کليه که در حال دياليز است از پروتئين‌هاي مرغوب باشد.


پروتئين مرغوب يعني چه؟
يعني پروتئين‌هايي که ترکيب اسيدهاي‌آمينه آن مطابقت بيشتري با نيازهاي بدن دارد مانند پروتئين سفيده تخم‌مرغ و شير.


يعني گوشت از رژيم غذايي فرد حذف مي‌شود و شير و تخم‌مرغ جايگزين آن خواهد شد؟
ما گوشت را حذف نمي‌کنيم. بسياري از افراد، پروتئين را معادل گوشت مي‌دانند اما پروتئين در غذاهاي ديگري مانند نان و برنج هم هست به‌طور مثال، نان 3 درصد پروتئين دارد. متخصص تغذيه با توجه به اين مقادير رژيمي را تجويز مي كند و اگر قرار است بيماري که دياليز مي‌شود 80 گرم پروتئين بگيرد ابتدا دريافتي را که از طريق سبزي، ميوه، لبنيات و غلات دارد، تعيين مي‌کند و بقيه پروتئين مورد نياز را از پروتئين مرغوب که مي‌تواند شامل گوشت هم باشد در نظر مي‌گيرد.

اينکه بيمار چند بار در هفته دياليز مي‌شود و نوع دياليزش (صفاقي يا همودياليز) در برنامه غذايي او تاثير دارد و بايد به آن توجه شود. مشکل برخي از بيماران دياليزي نيز به دليل عوارض ديگري مانند ديابت، چربي خون و التهاب سيستميک، پيچيده تر مي‌شود. املاح فسفر، پتاسيم و سديم دريافتي‌ نيز بايد به‌طور دقيق برآورد شوند. همچنين ممکن است برخي از اين بيماران به کاهش وزن نياز داشته باشند که اين نکته هم بايد مورد توجه قرار گيرد. همه اين موارد بايد در يک جلسه مشاوره نسبتا طولاني ارزيابي و نهايتا به شکل يک برنامه غذايي قابل‌اجرا درآيد.


اشاره کرديد که بيماران کليوي در مصرف پروتئين محدوديت دارند، مقدار پروتئين مورد نياز آنها چطور محاسبه مي‌شود؟
با توجه به مقدار کارکردي که از کليه باقي‌مانده با توجه به آزمايش‌هاي بيوشيميايي(BUN و کراتينين) فرد و وضعيت باليني و نوع دياليز در مرحله اول مقدار پروتئين موردنياز برآورد مي‌شود. براي اين کار روش‌هاي مختلفي وجود دارد که يکي از آنها بر مبناي وزن است. چون در بيماران نارسايي کليه خيلي مواقع ممکن است وزن واقعي به دليل ورم و احتباس آب در بدن به‌راحتي قابل‌محاسبه نباشد نتيجه اينكه با استفاده از فرمول‌هاي خاص وزن محاسبه مي‌شود. در بيماراني که قرار است وزن کم کنند نيز بر مبناي وزن ايده‌آل مقدار پروتئين موردنياز را محاسبه مي‌کنيم. باز هم تاکيد مي‌کنم محدوديت پروتئين به معني محدودکردن گوشت نيست. هرچند گوشت پروتئين مرغوب دارد اما تنها منبع پروتئين مرغوب نيست. يک بيمار کليوي ممکن است با اضافه دريافت غذاهايي مانند غلات، لبنيات و حبوبات پروتئين زيادي دريافت و وضع خود را وخيم‌تر کند.


چرا رژيم غذايي حاوي فسفر کم به بيماران کليوي توصيه مي‌شود و چه غذاهايي حاوي فسفرند؟
لبنيات، مغز دانه‌ها و انواع گوشت از منابع فسفر هستند و مقدار فسفر در رژيم غذايي بيماران کليوي بايد به دقت محاسبه شود. هر چند ضمن دياليز تا حدودي اين مشکل اصلاح مي‌شود ولي اگر رژيم غذايي فرد مبتلا به نارسايي کليه از نظر فسفر تنظيم نشود خطر افزايش فسفات خون (هيپرفسفاتمي) و عواقب ناشي از آن وجود دارد مثلا فسفات اضافي مي‌تواند با کلسيم در بافت‌هاي نرم مانند کليه نارسا رسوب کند و مشکلات را دوچندان کند.


اين بيماران در مصرف پتاسيم هم محدوديت دارند. چه غذاهايي داراي پتاسيم کمي هستند؟
ما معمولا براي راهنمايي فرم‌هايي را در اختيار بيمار قرار مي‌دهيم که غذاها را بر مبناي مقدار پتاسيمي ‌که دارند تقسيم‌بندي کرده است. همچنين به آنها مي‌گوييم که مي‌توانند چه مقدار از مواد غذايي حاوي پتاسيم کم، متوسط يا زياد مصرف کنند. به‌طور مثال موز از ميوه‌هايي است که پتاسيم بالا و کدو مسما از سبزي‌هايي است که پتاسيم کمي دارد.


بيماران کليوي معمولا کم‌اشتها مي‌شوند. براي اينکه بتوانند بهتر غذا بخورند چه توصيه‌اي برايشان داريد؟
کم‌اشتهايي با وخامت بيماري ارتباط دارد و کنترل بيماري، برنامه صحيح دياليز و برنامه‌غذايي مناسب به بهبود وضع بيمار کمک مي‌کند. افراد مبتلا به کم‌اشتهايي بهتر است تعداد وعده‌هايشان را بيشتر کنند و غذاهايي را که چگالي مواد مغذي بالاتر و حجم کمتري دارند، بخورند.


سوال آخر اينکه چه کار کنيم کليه‌هايمان سالم بماند؟
چند اصل مهم براي سلامت كامل بدن لازم است که مهم‌ترين آن کنترل وزن و حساس‌بودن به اندازه دور کمر است. گاهي افراد خيلي راحت از کنار اين مساله مي‌گذرند و وقتي 2 ،3 و 4 سايز چاق‌تر مي‌شوند، لباس گشادتر مي‌خرند. خيلي مهم است که نسبت به‌اندازه دور کمر حساس باشند، چون چاقي شکمي نشان‌دهنده تجمع چربي در ناحيه‌اي است که خطر را براي ابتلا به بسياري از بيماري‌ها افزايش مي‌دهد و مي‌تواند مستقيم يا غيرمستقيم روي کليه‌ها اثر بگذارد. مساله ديگر کنترل دريافت منابع سديم است. متاسفانه برخي افراد قبل از اينکه غذا را بچشند ابتدا روي آن نمک مي‌ريزند و اين کار باعث مي‌شود به مصرف زياد نمک عادت کنند. بررسي‌ها نشان داده دريافت مستمر سديم به‌ويژه اگر همراه يون کلر باشد (که معروف‌ترين مثال آن نمک سفره است) مي‌تواند عواقبي روي عروق قلب و عروق کليه داشته باشد و به کليه آسيب برساند. البته سديم در غذاهاي ديگر مانند انواع شيريني و بيسکويت و غذاهاي فرآوري‌شده مانند سوسيس، کالباس و غلات حجيم‌شده، چيپس و کنسرو، پيتزا و مرغ‌هاي سوخاري به مقدار زياد وجود دارد. مصرف کم‌ ميوه و سبزي نيز علاوه بر اينکه آثار سويي بر دستگاه‌هاي مختلف بدن مانند دستگاه گوارش، دستگاه قلب و عروق و سيستم ايمني دارد؛ مي‌تواند کليه را هم به نوعي آزار بدهد. با مصرف کم ميوه و سبزي بدن از دريافت آنتي‌اکسيدان‌ها و عوامل ضدالتهابي متعددي که در سبزي‌ها و ميوه‌هاي مختلف وجود داشته و نقش حفاظتي دارند، محروم مي‌شود. ما بايد با خودمان شرط کنيم حداقل روزي 2 سهم سبزي و 3 سهم ميوه مصرف کنيم و اين را به بچه‌يمان نيز بياموزيم و نکته ديگر اينکه ورزش و فعاليت بدني به‌طور منظم در برنامه روزانه‌مان وجود داشته باشد.