چراغ «حرفه» حسابرسي همچنان كم‌فروغ است


گروه بورس- مجيد اسكندري: شايد نتوان براي حسابداري و حسابرسان در ايران يك مبدا زماني مشخص تعريف كرد، اما سابقه ايجاد تشكل‌هاي حرفه‌اي حسابداري در ايران از نيم قرن فراتر رفته است.
كانون حسابداران رسمي نخستين تشكل حرفه‌اي حسابداري است كه تشكيل و ساماندهي آن از دهه 20 آغاز شد؛ اما پس از پيروزي انقلاب اين «حرفه» منحل شد.


در كنار اين تشكل، انجمن حسابداران خبره ايران در سال 53، با هدف ارتقاي حرفه حسابداري در ايران تاسيس شد و ماموريت يافت تا زمينه اعتلا، گسترش و تاسيس استقلال حرفه‌اي حسابداري و حسابرسي را فراهم آورد. در حال حاضر اين انجمن به عنوان قديمي‌ترين تشكل حرفه‌اي حرفه حسابداري در ايران فعاليت مي‌كنند.
«جامعه حسابداران رسمي ايران» به عنوان دومين تشكل حرفه‌اي حسابداري براساس لايحه مصوب دي‌ماه 72 مجلس شوراي اسلامي تاسيس شد و به طور رسمي فعاليت خود را از نيمه دوم سال 80 آغاز كرد.
ماموريت اين تشكل اعمال نظارت مالي بر واحدهاي توليدي، بازرگاني و خدماتي و نيز حصول اطمينان از قابل اعتماد بودن صورت‌هاي مالي واحدهاي يادشده در جهت حفظ منافع عمومي بود. در كنار اين دو تشكل حرفه‌اي «انجمن حسابداري ايران» به عنوان يك تشكل علمي حضور دارد. اين انجمن فعاليت خود را با هدف گسترش، پيشبرد و ارتقاي دانش و پژوهش حسابداري از سال 82 آغاز كرد.
در اين ميان سازمان حسابرسي به عنوان يكي از معاونت‌هاي وزارت امور اقتصادي و دارايي، ماموريت تدوين استانداردهاي حسابداري و حسابرسي و نيز حسابرسي شركت‌هاي دولتي را بر عهده دارد. بدون شك تداوم فعاليت و رشد حرفه حسابداري و حسابرسان در ايران مرهون فعاليت چهار ارگان ياد شده است، اما دلايل كاستي‌هاي موجود را در كجا بايد جست؟
يكي از اساتيد پيشكسوت رشته حسابداري معتقد است: «تشكل‌هاي اين حرفه بايد 100 سال قبل تاسيس مي‌شد.»
دكتر يحيي حساس يگانه علت رشد كم، حرفه حسابداري و حسابرسان در ايران را نبود تشكل حرفه‌اي فراگير به معني عام مي‌داند كه مي‌تواند مورد پذيرش جوامع بشري قرار گيرد.
ستون‌هاي سه‌گانه يك «حرفه»
حساس يگانه در گفت‌وگو با خبرنگار دنياي اقتصاد درخصوص لزوم وجود تشكل‌هاي حرفه‌اي حسابداري گفت: در بررسي پيشينه «حرفه‌»ها اعم از پزشكي، وكالت، مهندسي و حسابداري، سه ويژگي مشترك ديده مي‌شود.
وي توضيح داد: نخستين ويژگي، فراگير بودن تشكل حرفه‌اي است. فراگير بودن، موجب مي‌شود كه اعضا بتوانند با يكديگر، هم‌افزايي، همدلي و همفكري ايجاد كنند و تلاش كنند در جامعه به عنوان يك حرفه‌اي، باور ايجاد كنند.
اين استاد دانشگاه ادامه داد: هنگامي كه حرفه‌اي‌ها دور هم جمع مي‌شوند، تاثير بسزايي در اندازه و بزرگي «حرفه» ايجاد مي‌شود به نحوي كه مي‌تواند مورد پذيرش جوامع بشري قرار گيرد. از سوي ديگر وجود يك تشكل حرفه‌اي، ضمن اينكه اعضاي اصلح و سالم حرفه را تشخيص مي‌دهد مي‌تواند به نظارت خودانتظامي در درون حرفه منجر شود كه اين امر موجب مي‌شود زمينه باور و اعتماد اجتماعي به حرفه فراهم شود.
عضو انجمن حسابداران خبره ايران، آيين رفتار حرفه‌اي را دومين ويژگي «حرفه»ها دانست و گفت: يك تشكل به خودي خود نمي‌تواند وجود داشته باشد و آيين رفتار حرفه‌اي، عاملي است كه اعتماد عمومي را افزايش مي‌دهد؛ زيرا اصولي دارد كه رعايت آنها موجب مي‌شود اعضا به امانتداري، رازداري، عدالت، انصاف و استقلال متصف شوند.
وي تاكيد كرد: آيين رفتار حرفه‌اي مكمل يك «حرفه» است و دومين ستوني است كه اعتماد جوامع را از سلامت خدمات افزايش مي‌دهد. مولف كتاب «فلسفه حسابرسي» وجود مباني نظري و تئوري را سومين دليل لزوم وجود تشكل‌هاي حرفه‌اي دانست و گفت: مباني نظري و تئوري، لزوم وجود «حرفه» را تئوريزه مي‌كند و تقاضا براي «حرفه» در قالب نظريات علمي به جامعه مي‌دهد و جامعه مي‌فهمد كه يك تشكل حرفه‌اي با ويژگي‌هاي لازم وجود دارد.
حساس يگانه خاطرنشان كرد: اين سه ستون، دلايل وجود «حرفه»ها از ابتداي مدنيت در دنياست و يك «حرفه» زماني كه تشكل پيدا كرد و به يك پيكره منسجم از دانش و مباني نظري حرفه‌اي رسيد يك «حرفه» نظام‌مند و پايدار خواهد بود.
استاد دانشگاه علامه طباطبايي ادامه داد: به نظر من علت رشد كم حرفه حسابداري و حسابرسي در ايران، كمبود اين سه ويژگي است. ما تشكل حرفه‌اي فراگير به معني عام نداريم و بايد 100 سال پيش اين كار را شروع مي‌كرديم.
موفقيت باوجود محدوديت
حساس يگانه درباره ميزان موفقيت تشكل‌هاي حرفه‌اي حسابداري در ايران گفت: انجمن حسابداران خبره ايران يك تشكل مردم‌نهاد و جامعه حسابداران رسمي ايران يك تشكل قانوني است. «انجمن» خدمات خود را در حد ماموريت‌هاي اساسنامه‌اي و شايد فراتر از آن به اعضا عرضه كرده است و وجود بيش از 5 هزار عضو بدون اجبار در اين تشكل، حكايت از مفيد بودن اين انجمن دارد و به نظر مي‌رسد «انجمن» در ميان سازمان‌هاي مردم‌نهاد، موفق عمل كرده است.
وي افزود: جامعه حسابداران رسمي نيز باوجود جوان بودن، آنچه در توان داشته توسط اعضا و كارگروه‌هاي خود انجام داده و در شرايط حاضر كارنامه موفقي بر جاي گذاشته است.
حساس يگانه تاكيد كرد: حركت‌هاي سريع و رشد ناگهاني هميشه مثبت نيست و همواره تشكل‌هاي حرفه‌اي در دنيا، گام‌هاي اوليه را آرام برداشته‌اند. وي سپس گفت: جامعه حسابداران رسمي با توجه به متغيرهاي مداخله‌گر در فعاليت‌ها و محدوديت‌هاي موجود، موفق عمل كرده و اين حركت آرام، بدون تندروي ادامه يافته و اميد است با تامل و تعمق و توجه جدي به خودانتظامي و رعايت آيين‌ رفتار حرفه‌اي، بتواند به اهداف خود برسد.
اين حسابدار خبره خاطرنشان كرد: آنچه مناسب «جامعه» است، جايگزيني نگرش بلندمدت به جاي كوتاه‌مدت و ترجيح منافع جمعي بر منافع فردي است و متقدم شدن خدمت به عموم بر منافع فردي مفهومي است كه «حرفه» را از «پيشه» متمايز مي‌كند.
«حرفه» براي خدمت اجتماعي نه ثروت‌اندوزي
حساس يگانه در ادامه گفت‌وگو با دنياي اقتصاد درباره انتظار حسابداران از تشكل‌هاي حرفه‌اي گفت: به نظر مي‌رسد اعضاي «حرفه»، تقدم منافع جمعي بر فردي را باور دارند. انتظار اعضا مي‌تواند به شكل كوتاه‌مدت، ميان‌مدت و بلندمدت باشد كه در اين شرايط، اعضاي «حرفه» بايد از آخر به آن توجه كنند، يعني ابتدا انتظارات بلندمدت خود را پيگيري كنند.
وي تاكيد كرد: اعضاي «حرفه» وقتي از تشكل، ناراضي هستند كه انتظار كوتاه‌مدت داشته باشند. درخواست منافع كوتاه‌مدت اقتصادي براي يك فرد مناسب خواهد بود، اما اگر با منافع بلندمدت، آميخته نشود، انتظار بي‌جايي است.
اين استاد دانشگاه با اشاره به وجود فرهنگ غني ايراني و نيروي جوان تحصيل‌كرده گفت: اگر ما از منافع كوتاه‌مدت، چشم‌پوشي كنيم، مي‌توانيم در منطقه برتر باشيم؛ زيرا حسابرسان ما بسيار بهتر از حسابرسان كشورهاي منطقه هستند. تنها بايد انتظارات خود را از «حرفه» مديريت كنيم؛ زيرا «حرفه» براي ثروتمند كردن افراد نيست، بلكه براي خدمت اجتماعي تاسيس شده است.
وي در پايان گفت: اگر خردجمعي به جاي تضاد فردي نشانده نشود، «حرفه» موفق نخواهد شد.
نبود تعامل گروهي
يكي ديگر از حسابداران رسمي در بررسي عملكرد تشكل‌هاي حرفه‌اي حسابداري در كشور به خبرنگار دنياي اقتصاد گفت: در طول سال‌هاي مختلف تشكل‌هاي متعددي از جمله انجمن حسابداران قسم خورده، كانون حسابداران رسمي و... تشكيل شد اما به دليل برخوردار نبودن از حمايت‌هاي دولتي و نيز نداشتن تعامل حرفه‌اي گروهي به انحلال انجاميدند.
كاظم‌ وادي‌زاده افزود: در يك دهه اخير علاوه بر نداشتن تعامل گروهي، برخي گرايش‌هاي سياسي نيز به عاملي بازدارنده در راستاي حرفه‌اي شدن تبديل شدند.
عضو انجمن بازرسان تقلب آمريكا ادامه داد: يك انجمن حرفه‌اي بايد استراتژي‌هاي كوتاه‌مدت و بلندمدت داشته باشد و در راستاي اهداف آموزشي و اهداف حرفه‌اي با انجمن‌هاي علمي نيز در تعامل باشد.
عضو انجمن حسابداران خبره ايران درباره عملكرد اين انجمن گفت: انجمن حسابداران خبره ايران، اهداف خود را به طور كامل تعريف نكرده و به اين دليل هنوز همگان با اين انجمن به خوبي آشنا نيستند. وادي‌زاده خاطرنشان كرد: اگرچه اين انجمن بيش از 5 هزار نفر عضو دارد، اما در سطح كلان، در كشور ما چندين هزار نفر تحصيل كرده حسابداري و مديريت مالي وجود دارد كه با تعداد اعضاي انجمن قابل مقايسه نيست. در اين شرايط، حتي بسياري از حسابداران با «انجمن» آشنا نيستند.
اين حسابدار رسمي سپس گفت: انجمن‌هاي حرفه‌اي در تمام دنيا فعالند و با همه كشورها تعامل دارند. به عنوان مثال، انجمن حسابداران رسمي و خبره انگلستان (ACCA) در تمام دنيا، نمايندگاني دارد كه به كشورهاي مختلف سفر مي‌كنند و خدمات انجمن را به همگان معرفي مي‌كنند.
وادي‌زاده در ادامه گفتار خود به تشكيل تشكل‌هايي چون انجمن حسابداري مديريت، انجمن حسابرسان داخلي و انجمن حسابرسي سيستم‌هاي اطلاعاتي اشاره كرد و گفت: اين انجمن‌ها به تازگي تشكيل شده‌اند، اما چون فعاليت چنداني ندارند، هنوز شناخته شده نيستند.
وادي‌زاده پيشنهاد كرد: فعاليت‌هاي آموزشي و حرفه‌اي انجمن حسابداران خبره ايران از قبل بهتر شده، اما هنوز در ابعاد بين‌المللي مطرح نشده است بنابراين بايد حرفه‌اي‌تر حركت كند و تعامل خود را نيز با ديگر انجمن‌ها افزايش دهد. وي خاطرنشان كرد: «انجمن» بايد با انجام فعاليت‌هاي گسترده علمي، برگزاري كنفرانس‌ها و ورود به بحث استانداردگذاري فعال‌تر شود.
«جامعه» در حاشيه
وادي‌زاده درباره عملكرد جامعه حسابداران رسمي ايران گفت: «جامعه» در مدت 10 سالي كه از تاسيس آن مي‌گذرد، فراز و نشيب‌هاي فراواني را طي كرده و با محدوديت‌ها و بي‌مهري‌هاي فراواني روبه‌رو شده است. وي توضيح داد: متاسفانه سيستم اقتصادي در كشور ما، جامعه حرفه‌اي را به خوبي نپذيرفته‌ و هنوز كارشناسان رسمي دادگستري را بهتر مي‌پذيرد. از سوي ديگر، «جامعه» در بدنه دولت، نقش ضعيف و كمرنگي دارد، بنابراين تا زماني كه اين نقش به حد قابل قبولي نرسد، نمي‌تواند رشد كند.
عضو جامعه حسابداران رسمي تاكيد كرد: يك «حرفه» به واسطه اينكه تمام استانداردگذاري‌ها از طريق آن انجام مي‌شود، رشد مي‌كند، اما متاسفانه، همواره ضعف‌ها و تخلفات به حسابرسان نسبت داده مي‌شود. وادي‌زاده افزود: حتي در قانون سلامت اداري، نوك پيكان حمله به سمت جامعه حرفه‌اي حسابرسان است كه اين موضوع موجب مي‌شود ما چند سال عقب بيفتيم. وادي‌زاده يادآور شد: يك جامعه حرفه‌اي به شرط پالايش در اركان از جمله اعضا، شورا و هيات مديره مي‌تواند رشد كند و اگر اركان، رعايت استانداردهاي اوليه را نكنند، آن جامعه ضربه خواهد خورد.
اين حسابدار رسمي با طرح يك انتقاد گفت: يك جامعه حرفه‌اي بايد تعاملات خود را با دنياي بيرون حفظ كرده و آن را افزايش دهد، در حالي كه «جامعه» تاكنون يك كنفرانس بين‌المللي برگزار نكرده است. همچنين «جامعه» مي‌توانست بحث‌هاي بين‌المللي حرفه‌اي خوبي داشته باشد و تنها عضويت در «آيفك» كافي نيست.
افزايش نفوذ «جامعه» در مباحث مختلف
وادي‌زاده درباره انتظارات اعضا از «جامعه» گفت: ما انتظار داريم، «جامعه» در بحث‌هاي حرفه‌اي، قضايي و... وارد شود اما به دليل وجود نفوذ و قدرت دولتي، اجازه توسعه و گسترش حرفه‌اي به جامعه نداده‌اند. عضو انجمن حسابداري ايران افزود: هنوز اهميت «جامعه» براي دولت، مجلس و فعالان اقتصادي به طور كامل روشن و ملموس نشده است. وي ادامه داد: اعضاي «حرفه» انتظار دارند از لحاظ امنيت شغلي، مشكلي نداشته باشند اما هر روز، بخشنامه‌هاي جديد، محدوديت‌هاي جديدي به همراه مي‌آورند كه در نهايت به خارج شدن نيروهاي حرفه‌اي از «جامعه» مي‌انجامد.
وادي‌زاده سپس گفت: رشته‌ حسابرسي وابسته به اقتصاد است، بنابراين هنگامي كه اقتصاد با مشكلات همراه است ابتدا شركت‌ها در اين ارتباط هزينه‌هاي حسابرسي را كاهش داده و تنها به دليل اجبار قانوني، حسابرسي را در مجموعه خود انجام مي‌دهند و اين يعني تهديد جدي براي حرفه حسابرسي.