[Zohreh Gholami]

علل خجالتي شدن بچه‌ها و راه‌هاي برخورد با آن

اگر کودک نوپاي شما وقتي مهمان داريد، خودش را پشت پاهاي بلند شما پنهان مي‌کند؛ اگر وقتي وارد محيطهاي تازه مي‌شود گريه مي‌کند و وقتي افراد نا‌آَشنا را مي‌بيند مضطرب و ناراحت مي‌شود، اگر کودک پيش دبستاني شما دوست ندارد جلوي ديگران شعرهايي را که ياد گرفته بخواند، اگر فرزند شما خجالت مي‌کشد در جمع حاضر شود و رويش نمي‌شود از مغازه دار سوالي بپرسد! ممکن است فکر کنيد که چرا کودکتان خجالتي شده؟ در کدام مرحله از تربيت و رشد او اختلالي بوده که با اين مساله روبه رو شده است. در اين مقاله مي‌خواهيم شما را با علل خجالتي شدن بچه‌ها و راه‌هاي برخورد با آن آشنا کنيم.

اغلب متخصصان معتقدند که کودکان از زمان به دنيا آمدن با هم متفاوتند. بعضي کودکان ذاتا قاطع و برون گرا هستند و گروه ديگر ديرجوش، ترسو و کم‌رو! پيش از اين اعتقاد بر اين بود که محيط انسان مسوول شکل‌گيري خصوصيات و رفتار انسان است اما امروزه نظر محققان اين است که ژنتيک را نبايد دست کم گرفت. حتي ژنهاي مسوول خجالتي بودن، ترس و رفتار هيجاني هم در افراد وجود دارند. بنابراين قسمتي از خلق و خوي فرزندتان را گردن ژنهاي او و رخدادهاي نور و شيميايي بدن او بيندازيد. پس اگر کودکتان ديرتر با بقيه گرم مي‌گيرد، خيلي نگران نشويد.

بسياري از افراد دوران کودکي شان را با کم رويي مي‌گذرانند اما تجربه مي‌تواند بر ژنتيک پيروز شود. متخصصان معتقدند تنها 10 درصد افراد در بزرگسالي هم کمرو و خجالتي باقي مي‌مانند.


چرا و به چه علت
البته لازم است شما ابتدا مطمئن شويد که کودک شما خجالتي است و دچار اضطراب جدايي نشده است. بسياري از کودکان نوپا قبل از اينکه بتوانند روي پاي خودشان بايستند و کاملا مستقل شوند چنين اضطرابي را هنگام جدا شدن از والدين دارند که به همين سبب ممکن است آنها خجالتي به نظر بيايند. اين حالت معمولا در کودکان 7 ماهه شروع مي‌شود و ممکن است حتي تا 3 سالگي ادامه پيدا کند.

در ضمن گاهي احتياط با خجالتي بودن اشتباه گرفته مي‌شود. کودکي که براي دوست شدن با همسن و سالانش ابتدا مدتي آنها را تماشا مي‌کند و بعد پا پيش مي‌گذارد، احتمالا مي‌خواهد مطمئن شود که اين بچه‌ها او را اذيت نخواهند کرد و اسباب‌بازيهايش را از او نخواهند گرفت.

پس در برخورد با كودك خجالتي خود ابتدا بايد طبيعت خجالتي بودن كودك خود را بشناسيد. كودكان به صورت‌هاي متفاوت و به دلايل مختلفي خجالتي هستند. درك طبيعت خجالت كودكان به شما كمك مي‌كند تا با برنامه‌اي خاص بتوانيد نيازهاي مشخص آنها را تشخيص دهيد.


برچسب نزنيد
بهتر است در حضور کودک با ديگران درباره خجالتي بودن او صحبت مکنيد و حتي خود کودک را خجالتي خطاب نکنيد. حتي درباره خجالتي بودن او زياد فکر نکنيد چون اگر شما انتظار خجالت از او داشته باشيد او هم همين را بروز خواهد داد. اگر مي‌خواهيد از كلمه خجالتي در مورد كودكتان استفاده كنيد حتما آن را با صفت مثبت و تحسين‌برانگيزي همراه كنيد. مثلا حامد كمي در حضور ديگران خجالتي است اما فوتباليست خوبي است.


همدردي کنيد
به کودکتان نشان دهيد که احساس او را درک مي‌کنيد. وقتي در يک جشن تولد وارد يک اتاق پر از کودک مي‌شويد به او بگوييد: «مي‌دانم سخت است وارد جمع بچه‌هايي بشوي که اين همه سرو صدا مي‌کنند!» اين جمله به او کمک مي‌کند حس راحتي بيشتري داشته باشد و بتواند رفتار بهتري از خود نشان دهد.


تشويق يادتان نرود
هرگاه کودک کم روي شما با کسي دوست شد و يا در يک فعاليت اجتماعي شرکت کرد او را تشويق کنيد. حتي اگر او بعد از قايم شدن پشت شما يک لبخند تحويل مهمانان داد، او را تشويق کنيد. ممکن است اين کار به نظر شما راحت و طبيعي باشد اما براي او کار بزرگي بوده که توانسته از پسش بربيايد و لايق تشويق است. پس به جاي اينکه او را به سمت مهمانان هل بدهيد و بر مدتي که طول کشيده تا او با مهمان سلام کند تاکيد کنيد، تلاش او براي لبخند زدن را تحسين کنيد.


محکوم نکنيد
با کلمات نازيبا اعتماد به نفس او را جريحه دار نکنيد. اگر او از خجالتي بودن احساس شرم کند و ناراحت شود کمکي به حل مشکل نمي‌شود. حتي با شوخي هم او را ناراحت نکنيد. مثلا نگوييد چرا مثل موش رفتي پشت ديوار قايم شدي؟چه رفتار بي‌ادبانه‌اي با مهمانها داشتي! يادتان باشد خجالتي بودن يک کودک دست خودش نيست و نمي‌تواند مانند کليد آن را روشن و خاموش کند.


از اجتماع دوري نکنيد
اگر کودک شما خجالتي است و با ديگران رفتار درست و مودبانه‌اي ندارد، به خاطر اينکه شرمنده رفتار فرزندتان نشويد از جمع دوري نکنيد. ممکن است شما فکر کنيد با اين کار زندگي را براي او راحت‌تر کرده ايد. اما هر چه او را بيشتر از حضور در فعاليتهاي گروهي و جمعي دور نگه داريد مشکل او بيشتر مي‌شود.

ممکن است طول بکشد اما بعد از مدتي بالاخره او ياد مي‌گيرد که در جمع چه رفتاري داشته باشد. مي‌توانيد براي اينکه کودک شما وقت بيشتري براي انس گرفتن با محيط و جمع داشته باشد، زودتر از بقيه مهمانها خودتان را به مهماني برسانيد. در اين حالت او راحت‌تر مي‌تواند خودش را با شلوغي و افراد غريبه وفق بدهد. پس بهتر است براي اجتماعي شدن و ريختن خجالت فرزندتان از گروههاي کوچکتر و محيطهاي آرامتر شروع کنيد.


الگو باشيد
يادتان باشد کودکان با ديدن آدمهاي اطرافشان خيلي چيزها ياد مي‌گيرند. اگر شما در هنگام برخورد با ديگران احساس راحتي کنيد و بتوانيد با کلمات ساده ارتباط خوبي برقرار کنيد کودک شما هم اين رفتار شما را مي‌بيند و ياد مي‌گيرد. پس سعي کنيد در برخورد با ديگران در سلام کردن و معرفي خودتان پيش قدم باشيد و سر صحبت را شما باز کنيد. مي‌توانيد با نقش بازي کردن و بازي با عروسکها هم اين چيزها را به کودک ياد بدهيد. تكرار بعضي از بازي‌ها و نقش‌ها كمك مي‌كند تا فرزندتان كمتر احساس ترس و نگراني كرده و راحت‌تر دوستي صميمانه‌اي با ديگران داشته باشد. علاوه بر اين با پدر و مادرهايي كه كودكي همسن و سال فرزند شما دارند دوستي كنيد. اگر كودك شما ببيند كه شما با پدر و مادر ساير كودكان معاشرت مي‌كنيد،‌ بر كمرويي خود غلبه مي‌كند.


احساس ويژه بودن
به کودک اجازه دهيد توانايي خودش را بشناسد و در کارهاي مورد علاقه اش رشد کند و تا آنجا پيش برود که همه به او افتخار کنند. آيا کودک شما به ورزش علاقه دارد يا موسيقي را خوب ياد مي‌گيرد؟ ممکن است نقاش خوبي باشد و يا بتواند خوب شعر بخواند. در هر حال به او اجازه دهيد هنر و برتري‌اش در رشته دلخواهش را به خودش و شما ثابت کند.


بدبيني او را از بين ببريد
خجالتي بودن معمولاً از الگوها و تفكرهاي منفي كه باعث بدبيني مي‌شود نشأت مي‌گيرد (مانند بچه‌ها مرا دوست ندارند) با تقويت و جايگزين كردن افكار مثبت به فرزندتان در از بين بردن بدبيني و تفكرهاي منفي ذهن او كمك كنيد. (مثلا بگوييد شما خيلي خوب با آن بچه بازي كرديد) و او را تشويق كنيد كه خود را باور كند و بداند كه او هم مي‌تواند مثل ديگران خوب بازي كند و كاري را انجام دهد. هرگز كودك خود را با بچه‌هاي ديگر مقايسه نكنيد (به‌طوري كه احساس بدي در او ايجاد شود) و هرگز اجازه ندهيد ديگران هم به اين روش به كودك شما لطمه وارد كنند. تصورات و افكار كودك خود را جدي بگيريد. با توجه و اهميت دادن به نظر كودكتان شما به او اعتماد به نفس را مي‌آموزيد.


10 فرمان براي برخورد با کودک خجالتي:
1- اول از همه بايد از خود بپرسيد آيا واقعا كودك شما خجالتي است؟ بعضي بچه‌ها قبل از ورود به هر موقعيتي، وضعيت را برانداز كرده و مي‌سنجند. احتياط نبايد با خجالتي بودن اشتباه گرفته شود.

2- موقعيت‌هاي مختلفي كه موجب خجالت كودكتان مي‌شود را كشف كنيد. بعضي بچه‌ها فقط وقتي در يك گروه يا جمع هستند خجالتي مي‌شوند، عده‌اي ديگر وقتي از آنها خواسته مي‌شود در مقابل بچه‌هاي كلاس در مدرسه مطلبي را ارائه دهند، خجالتي مي‌شوند. سعي كنيد تشخيص دهيد كودكتان براي اينكه در موقعيت‌هاي اجتماعي راحت‌تر باشد و دچار خجالت نشود، به چه مهارت‌هايي نياز دارد. با تقويت اين مهارتها خجالت کودک هم از بين مي‌رود.

3- هيچوقت فرزندتان را با لقب «خجالتي» صدا نزنيد. مطالعات نشان داده كه بچه‌ها در حين رشد خود را با القاب خود وفق مي‌دهند و سعي مي‌كنند مانند لقبشان رفتار كنند. فشارهاي والدين بر كودك خجالتي مي‌تواند موجب ايجاد اضطراب و ناامني در او شود و مشكل او را شديدتر كند. پس هيچ‌گاه كودك را وادار نكنيد كه خود را به مرتبه‌اي بالاتر از سطح شخصي و فردي‌اش برساند.

4- هرگز كودك خود را با بچه‌هاي ديگر مقايسه نكنيد (به‌طوري كه احساس بدي در او ايجاد شود) و هرگز اجازه ندهيد ديگران هم به اين روش به كودك شما لطمه وارد كنند.

5- تصورات و افكار كودك خود را جدي بگيريد. با توجه و اهميت دادن به نظر كودكتان شما به او اعتماد به نفس را مي‌آموزيد.

6- به كودك خود كمك كنيد تا توانايي‌ها و علاقه‌مند‌ي‌هاي خود را بشناسد به‌طوري كه با پرداختن به آنها احساس خاص بودن و برجسته بودن كند.

7- به دنبال فرصت‌ها و فعاليت‌هايي باشيد كه ارتباط كودكتان با ساير كودكان همسن و سالش را افزايش داده و به رشد او در اين زمينه كمك كنيد. كودك خود را تشويق كنيد كه در بازي و همكاري با ديگران همراه شود. فعاليت‌هاي يك نفره او مانند ديدن تلويزيون را محدود كنيد.

8- هرگز كودك خود را مجبور به انجام كاري كه آن‌را غيرقابل تحمل مي‌داند، ‌نكنيد. شما تنها پيشنهاد بدهيد و صبر كنيد تا كودكتان آمادگي انجام آن فعاليت را پيدا كند.

9- لازم است از احساسات كودك خجالتي خود آگاه باشيد و به او نشان دهيد كه احساس او را درك مي‌كنيد.

10- در صورت نياز از يك مشاور يا متخصص روانپزشك كمك بگيريد. خجالتي بودن به معناي وجود يك معضل در كودك نيست. بلكه تنها به اين معني است كه كودكتان در موقعيت‌هاي اجتماعي احساس راحتي نمي‌كند. شما مي‌توانيد كتاب بخوانيد، با والدين كودكان خجالتي هم‌‌صحبت شويد، دوره‌هاي آموزشي بگذرانيد. اما اگر كودك شما نياز به كمك فوري دارد بهتر است با يك مشاور صحبت كنيد.