[Hooman Ghayouri]

کاهش آسیب در مصرف کنندگان تزریقی مواد

در بهداشت عمومی کاهش آسیب بیانگر یک مفهوم هدفدار ، به منظور پیشگیری یا کاهش پیامدهای سوء بهداشتی ،‌همراه با رفتارهای خاص می باشد.
در ارتباط با داروهای تزریقی ،‌کاهش آسیب، اهداف مداخله جویانه گسترده ای را برای پیشگیری از انتقال HIV ( که از طریق وسایل تزریقی غیر استریل و آلودگی هنگام آماده سازی داروهای تزریقی بوجود می آید ) دنبال می کند.

[/b]

چرا کاهش آسیب مهم است؟

سرسوزنهای مشترک و مورد استفاده مجدد و دیگر وسایلی که برای آماده سازی تزریق به کار می روند،‌از جمله موثرترین راههای انتقال HIV می باشند.
در پهنه جهان هستی ،‌از گذشته تا حال ممکن است بیش از ۳ ـ۲ میلیون نفر مصرف کننده داروهای تزریقی آلوده به HIV/AIDS  در حال زندگی باشند. تاکنون بیش از ۱۱۰ کشور در جهان، اپیدمی HIV با اتیولوژی داروهای تزریقی را گزارش نموده اند.
در صورت نبود  فعالیتهای ]مراکز [ کاهش آسیب در سالهای اولیه از شروع مقدماتی ویروسHIV ، شیوع بیماری در بین مصرف کنندگان مواد تزریقی ،‌ می تواند  تا  ۴۰% و یا بیشتر در سطح جامعه افزایش یابد.
انتقال HIV علاوه بر  وسایل تزریقی غیر استریل مشترک ،از طریق تماسهای جنسی هم در بین مصرف کنندگان مواد تزریقی وهم شریکهای جنسیشان رو به افزایش است. بنابراین کاهش آسیب ، شامل توانایی اقدامات پیشگیرانه  HIV هم برای مصرف کنندگان مواد تزریقی و هم عامه مردم می باشد.
همچنین  مداخلاتی که برای مصرف کنندگان مواد تزریقی جهت کاهش خطرات HIV به کار    می رود،  می تواند برای استفاده کنندگان مواد در مراکز مربوط به خدمات درمانی وابستگی دارویی (ترک اعتیاد) نیز قابل استفاده باشد.
در نهایت این برنامه ها می تواند به این افراد برای اجتناب از دیگر پیامدهای سوء مصرف دارو که شامل عفونتهای هپاتیتB و C و مرگهای ناشی از مصرف بیش از حد مواد می باشد، کمک نماید.
چگونه می توان برنامه های کاهش آسیب را انجام داد؟
برنامه کاهش آسیب موفق، بر خط مشی قانونمند و اجتماعی به منظور به حداقل رساندن آسیب پذیری مصرف کنندگان تزریقی استوار است.
هدف اولیه کاهش آسیب برای مصرف کنندگان موادتزریقی، کمک به افراد جهت اجتناب از پیامدهای  سوء بهداشتی ناشی از تزریق دارو و بهبود شرایط اجتماعی و بهداشتی آنان است . در همین راستا ،  شیوه های کاهش آسیب ، بیانگر آن است که ترک کامل داروهای ]مواد [ روانگردان در برنامه کوتاه مدت انتخاب آسانی نیست و هدف از کمک به این افراد ، کاهش دفعات تزریق ، افزایش ایمنی تزریق و متعاقب آن کاهش رفتارهای پرخطر فردی همراه با تزریق مواد می باشد:

برنامه سرنگ  ـ سرسوزن (NSP )

هدف از این برنامه ایجاد اطمینان به مصرف کنندگان تزریقی است تا به وسایل تزریقی سالم (مانند سرنگ ، سرسوزن، صافی، چراغ ، پیک نیک، محفظه دارویی و حلال مواد)، دسترسی داشته باشند.
مداخلات ویژه ]این برنامه [ شامل در اختیار نهادن معمول (روتین ) وسایل تزریقی استریل به مصرف کنندگان تزریقی و جمع آوری سرنگ و سر سوزن های استفاده شده می باشد که به طرح تعویض سرسوزن نیز معروف است.
این برنامه همچنین می تواند از نکات اطلاعاتی و آموزشی مصرف کنندگان تزریقی در مراکز درمان دارویی استفاده کند. توانایی این افراد در شکستن زنجیره انتقال HIV و دیگر ویروسهای منتقله از خون به خوبی ثابت شده است.
مجریان برنامه های عفونت زدایی امیدوار بودند که در مناطقی که تعویض سرسوزن میسر نمی باشد ، مصرف کنندگان مواد، وسایل شخصی تزریق را با مواد شیمیایی بویژه سفید کننده های خانگی (وایتکس ) ضد عفونی و قبل از استفاده مجدد آنها را گندزدایی نمایند.
اثربخشی شیوه های ضدعفونی، به گستردگی روشهای مورداستفاده و گوناگونی کارایی آن که به عنوان استراتژی خط دوم سرنگ و سوزن می باشد بستگی دارد.

درمان دارویی جایگزین:

شامل درمان نظارت شده پزشکی و تجویز داروهای ضدتریاک مانند متادون بر روی افرادی است که  به مواد افیونی وابستگی دارند.
هدف اولیه این برنامه ، درمان جایگزین دارویی جهت ترک مواد افیونی غیرقانونی است.
علیرغم پیشرفتهایی که در جهت سلامت و بهبود این بیماران کشیده شده است، بسیاری از بیماران قادر به ترک کامل مواد نیستند.معذالک ، مدارک روشنی وجود دارد که دوز نگهدارنده متادون بطور عمده، می تواند مضرات تزریق غیر ایمن و بدنبال آن خطرات عفونت HIV را در این افراد کاهش دهد.

درمان و مراقبت مربوط به HIV/AIDS :

هدف اولیه این طرح کمک به مصرف کنندگان تزریقی دارای HIV/AIDS جهت سازگاری با عفونت است. که شامل مراقبتهای اولیه بهداشتی و برنامه های درمانی ضدویروسی بوده و شرایطی را فراهم آورده تا افراد خود را با رفتارهای ایمن تطبیق دهند.
این روش ممکن است در پیشگیری از HIV تاثیر بسزایی داشته و در زمینه اطلاعات ویژه و خدمات مشاوره ای خصوصا درمان و مراقبت از بیماران HIV/AIDS کارا باشد.

اطلاعات، آموزش و اجتماع IEC :

انتقال HIV از طریق مصرف مواد تزریقی ، اطلاعاتی را فراهم آورده که به مصرف کنندگان تزریقی کمک می نماید تا از تزریق اجتناب نموده ویا شیوه های تزریق مواد را اصلاح نمایند. این شامل برنامه هایی است تا مصرف کنندگان تزریقی در روند آگاه سازی ، با شرایطی روبرو شوند که بنا به مقتضیات سبب کاهش مصرف مواد در آنها می گردد.
محتوای مواد آموزشی IEC باید هم خطرات تزریق را بیان نموده و هم فعالیتهای مشترکی که در این زمینه (جهت چگونگی کاهش خطرات و اجتناب از وسایل تزریقی مشترک ) وجود دارد را در بر گیرد.
IEC می تواند با استفاده از شیوه های متنوع به آگاه سازی عموم مردم اقدام نموده ضمن اینکه با فراهم آوردن اطلاعات هدفمند از طریق خدمات بهداشتی و اجتماعی به مصرف کنندگان تزریقی کمک نماید تا از اطلاعات لازم در زمینه قرص و دارو از طریق شبکه های جهانی و به کمک مددکاران برخوردار گردند.
مشاوره کاهش خطر، با استفاده از شیوه های چهره به چهره فرصتی را برای مصرف کنندگان تزریقی فراهم می آورد تا از طریق فرایند شفاف سازی و تقویت از این اطلاعات در تغییر رفتار واقعی        استفاده نمایند.
غالبا  مشاوره کاهش خطر، به مفاد آزمایش HIV و مشاوره در این زمینه اشاره دارد.
فعالیتهای کاهش آسیب در برگیرنده جنبه های پیشگیری جامع و اجتناب ناپذیر جهت موفقیت مصرف کنندگان تزریقی است. این کارایی به شکل خاص آن مکمل پیامهای تزریق ایمن تر با استفاده از فعالیت جنسی ایمن تر و ترویج کاندوم می باشد.
اهداف برنامه جامع HIV/AIDS باید برای همه مصرف کنندگان تزریقی شرایطی را فراهم آورد تا به دامنه گسترده ای از خدمات تعریف شده در این متن دسترسی داشته باشند.
شناخت زوایای پنهان و آشکار تغییرات سریع ماهیت داروهای تزریقی ، سبب شده است تا بسیاری از مصرف کنندگان تزریقی که بطور منظم یا گهگاه از مواد تزریقی استفاده می کنند، با خدمات ارائه شده از سوی مراکز کاهش آسیب دچار چالش ویژه گردند.لذا ضروریست شناخت درستی از الگو و مفهوم مصرف داروهای تزریقی در نقاط مختلف وجود داشته باشد.
به همین دلیل برنامه های کاهش آسیب ، غالبا با شناخت ارزیابی موقعیت سرو کار دارد.
ارزیابی شرایط برای جوامعی که درباره ضرورت شیوه ها ی مستند پیشگیری از HIV در بین مصرف کنندگان تزریقی آگاهی ندارند ، می تواند به عنوان یک سازمان دهنده عمل نموده تا اختلاف نظرهای موجود در این مراکز را کاهش دهد.

منابع انسانی، زیرساختها و امکانات مورد نیاز:

برای آگاه سازی مصرف کنندگان تزریقی جهت دسترسی به اطلاعات ، انگیزه ها، آموزش مهارتها، ابزار تزریق سالم و کاندوم ، نیاز به برنامه زمانی دقیق و منابع انسانی می باشد.
در شرایط خاص برای وابستگی دارویی و درمان HIV/AIDS که در کلینیکهای مخصوص ارائه  می گردد، وجود تیم پزشکی ویژه ضرورت دارد.
معذالک ارتباط بین مهارتها و پیامهای اصلی کاهش آسیب به تنهایی برای آموزشهای پیچیده کفایت   نمی کند، ‌لذا پرسنل بهداشتی می توانند با کمترین هزینه در زمینه ارائه پیامهای پیشگیرانه از طریق سرویسهای بهداشتی موجود اقدام نمایند.
همچنین در ارائه خدمات عمومی اولیه  پیشگیری از HIV  در بین مصرف کنندگان تزریقی، می توان از پرسنل غیر رسمی که آموزشهای مناسب دیده اند نیز استفاده نمود.

ایجاد تعهد خاص ]عقد قرارداد با پرسنل غیررسمی [ کمک می کند تا شیوه های ارزیابی سریع به انتشار پیامهای تزریق ایمن در شبکه مصرف کنندگان مواد به عنوان مدلهایی از سازماندهی طرح سرنگ ـ سرسوزن اقدام نماید.
هدف برنامه  کاهش آسیب ، ارائه خدمات در ارتباط نزدیک با مصرف کنندگان تزریقی است. غالبا این مراکز در خارج از سرویسهای خدمات عمومی فعالیت نموده و در برخی کشورها از زیرساختهای موجود مانند مراکز بهداشتی و داروخانه ها نیز استفاده می کنند. برنامه ریزی جهت استفاده از وسایل نقلیه یا  تیم سیار در مناطقی که مصرف کنندگان تزریقی در دسترس نیستند اهمیت خاصی دارد.
تدارکات اصلی مورد نیاز شامل مواد آموزشی، کاندوم و وسایل تزریق می باشد.

برنامه هایی که صرفا مجموعه کوچکی از مصرف کنندگان تزریقی را در بر می گیرند، هرچند ممکن است تا حدی برای شرکت کنندگان در این طرح سودمند باشد ، ولیکن تاثیر مهمی در سیر اپیدمی HIV در سطح جامعه دارد.
بنابراین پوشش مناسب مصرف کنندگان تزریقی ، یک هدف مهم برای برنامه ملی HIV/AIDS می باشد که می بایست مصرف کنندگان تزریقی رادر مسائل جنسی، زندگی در زندان وهمچنین بخشی از اقلیتهای نژادی  در بر گیرد.

اطلاعات هزینه ای
ارزیابی اقتصادی برنامه کاهش آسیب در روسیه سفید ،‌نشان داد که یک عفونت HIV می تواند کمتر از  ۶۸ دلار هزینه داشته باشد و این نمونه بارزی از هزینه اثربخشی دلخواه در مداخلات برنامه کاهش آسیب می باشد. لذا هزینه های مالی خدمات کاهش آسیب در بین کشورهای جهان گستردگی متنوعی دارد که این مهم به ادغام خدمات مناسب و هزینه های مادی و زمان بستگی دارد.