[Zohreh Gholami]

حذف مواد مخرب لایه ازن و کاهش گرمای زمین

پیوستن به پروتکل های بین المللی فرصتی برای دولت هاست تا در راستای مدیریت بحران های جهانی محیط زیستی حضور و تاثیرگذاری ارزشمندی را داشته باشند. پروتکل مونترال در زمینه مواد مخرب لایه ازن یک پیمان نامه بین المللی برای حفاظت از لایه ازن است که ۱۶سپتامبر ۱۹۸۷ میلادی به امضاء کشور های متعهد رسیده و از اول ژانویه ۱۹۸۹ اجرایی شده است.

یکی از دستاوردهای بسیار مهم اجرای پیمان نامه های بین المللی و به ویژه پروتکل مونترال در ایران ایجاد و تقویت ظرفیت های ملی در بخش های مختلف از جمله ارتقای دانش فنی و انتقال فناوری های نوین سازگار با محیط زیست در بخش های صنعت، کشاورزی و خدمات بوده است.

بهبود توان مدیریتی و ظرفیت های نیروی انسانی متخصص، تقویت و استفاده بهینه و موثر از قوانین و مقررات کشوری و تنویر افکار عمومی نسبت به اهمیت مسائل و بحران های زیست محیطی جهانی و شفاف سازی افکار عمومی در ارتباط با نقش آنها در حفاظت از سیستم های حافظ حیات بر روی کره زمین در راستای نیل به اهداف توسعه هزاره و توسعه پایدار نیز از دیگر دستاوردهای اجرای پروتکل مونترال در ایران بوده است. در تمامی این سال ها سیاست دولت جمهوری اسلامی ایران همواره بر استفاده بهینه از ظرفیت های ملی و تقویت همکاری ها با کشورهای منطقه و از جمله کشورهای همسایه برای تحقق اهداف مورد نظر بوده است.

برای کشور های مشمول ماده ۵ پروتکل مونترال مانند کشور ایران، سال ۲۰۱۰ میلادی نقطه عطفی در عمل به تعهدات این کشور ها در قبال پروتکل مونترال محسوب می شود و با وجود تمام تجربیات با ارزشی که از اجرای برنامه های حذف ملی فریون ها و سایر برنامه ها و پروژه های حذف بخشی در کشور حاصل شده است، بی شک ورود به مرحله دوم از تعهداتمان یعنی حذف هیدروکلروفلوروکربن ها (HCFCها) از سال ۲۰۱۱ با چالش هایی روبه روست که باید برای حل این مشکلات برنامه ریزی کلانی کرده و از فرصت ها و ظرفیت های به وجود آمده بهره کافی برد.

بر اساس تصمیمات اخیر اتخاذ شده تحت پوشش پروتکل مونترال، مصارف هیدروکلروفلوروکربن ها (HCFC ها) در کشور ایران باید طی یک برنامه زمانبندی، حداکثر تا پایان سال ۲۰۳۰ میلادی به صفر رسیده و طی این مدت عملیات اجرایی حذف و جایگزینی این مواد در بخش های مختلف تولیدی صنعتی و خدماتی انجام پذیرد. این مواد تحت عنوان هیدروکلروفلوروکربن ها (HCFCs) در کشور ما عمدتا به دو صورت گاز مبرد R۲۲ و گاز پف دهنده R۱۴۱b وجود داشته که اولی به عنوان گاز مبرد در سیستم های سردکننده از قبیل سردخانه ها، یخچال های صنعتی و کولرهای گازی خانگی (پنجره ای و اسپیلیت)، چلیرها و گاز دوم R۱۴۱b در کارخانه های تولید اسفنج و عایق بدنه یخچال ها یا قطعات فومی کوچک و بزرگ موارد مصرف دارند. بر اساس تجارب گذشته در حذف CFC ها ، پروتکل مونترال برنامه زمانبندی و مکانیزم های مالی و اجرایی مورد نیاز برای حذف و جایگزینی مواد مخرب لایه ازن را با مواد و تکنولوژی های جایگزین سازگار با محیط زیست از طریق ارائه چارچوب های سیاستگذاری، تدوین مقررات، معرفی جایگزین های مناسب، ظرفیت سازی، آموزش، پایش و نظارت و ارائه کمک های مالی و انتقال تکنولوژی به کشور های عضو این پروتکل فراهم می سازد.

در سطح بین المللی، پروتکل مونترال به عنوان یکی از موفق ترین پیمان نامه های بین المللی زیست محیطی است که تحت این پروتکل، تاکنون مقادیر زیادی از فریون ها و هالن ها به عنوان مواد اصلی تحت کنترل پروتکل و به عنوان مواد مخرب لایه ازن در کشور های در حال توسعه حذف شده است. از این رو توجه به مدیریت مواد و ترکیبات مضر برای محیط زیست از آن جهت اهمیت دارد که در بسیاری از موارد تاثیرات سوء ناشی از کاربرد این مواد نه تنها باعث تخریب محیط زیست می شوند، بلکه به صورت غیرمستقیم بر نظام های اقتصادی، اجتماعی و سیاسی کشور ها نیز تاثیر سوء دارند.

بر اساس مستندات دفتر حفاظت لایه ازن، یکی از مهم ترین دستاوردهای حاصل از حضور و تاثیر متقابل جمهوری اسلامی ایران در اجرای مفاد کنوانسیون وین و پروتکل مونترال انتقال آخرین فناوری های جایگزین سازگار با لایه ازن و دانش فنی مربوطه به واحد های صنعتی، کشاورزی و خدماتی مصرف کننده مواد مخرب لایه ازن در کشور است که نتیجه آن حذف بالغ بر ۹۵۰۰ تن (۱۰۰ درصد) از مواد مخرب لایه ازن در چارچوب برنامه زمانبندی پروتکل مونترال تا انتهای مرحله اول تعهدات یعنی ابتدای سال ۲۰۱۰ میلادی بوده است.

علاوه بر آن، اجرای مفاد ماده ۴ پروتکل در زمینه کنترل تجارت مواد مخرب لایه ازن و لزوم اعمال مقررات ویژه برای کنترل مصرف و واردات مواد و کالاهای حاوی مواد مخرب لایه ازن در کشور موجبات تقویت توان سیاستگذاری و اعمال قوانین و ضوابط ویژه تحت مقررات مربوط به پیمان نامه های بین المللی زیست محیطی را فراهم ساخته است. به گونه ای که کشور ایران نقشی محوری در کنترل تجارت غیرقانونی مواد مخرب لایه ازن را در سطح منطقه ایفا می کند. جمهوری اسلامی ایران در حال حاضر عضو فعال بیش از ۸ مجمع عمومی کنوانسیون وین و پروتکل مونترال بوده و در سالجاری نیز در کمیته اجرایی پروتکل مونترال برای سال ۲۰۱۱ میلادی انتخاب شده است و از این نظر تاثیر بسیار مهمی بر روند سیاستگذاری و تصمیم گیری های اعضاء با توجه کامل به منافع ملی دارد.



● مدیریت مواد مخرب لایه ازن و گازهای گلخانه ای
علی رغم وجود تکنولوژی های جایگزین برای فریون ها، بسیاری از این تکنولوژی ها مبتنی بر هیدروکلروفلوروکربن ها (HCFCs) و هیدرو فلوروکربن ها (HFCs) هستند. با توجه به این که کشور های عضو پروتکل مونترال متعهد شده اند تا مصرف و تولید هیدروکلروفلوروکربن های خود را از سال ۲۰۱۳ میلادی بتدریج کاهش دهند، بنابراین لازم است تا جایگزین های مناسبی برای این گروه از مواد نیز به کار برده شوند. از طرف دیگر هیدرو فلوروکربن ها جزو گاز های گلخانه ای بوده و کشور های عضو پروتکل کیوتو در حال اتخاذ مقرراتی برای مدیریت این قبیل گاز ها که دارای توان گرمایش جهانی بالایی هستند، می باشند.

نکته: هیدروکلروفلوروکربن ها در آینده تحت قوانین کنترل واردات وصادرات و سایرمقررات خرید و فروش شامل مجوز های اجباری و سیستم سهمیه بندی قرار خواهند گرفت.

بر این اساس، در پاسخ به چنین وضعیتی، مواد جایگزین با توان گرمایش جهانی کمتر در حال معرفی به بازار هستند. بنابراین لازم است کشور های در حال توسعه نیز در انتخاب تکنولوژی ها و مواد جایگزین به این موضوع با تاکید بیشتری توجه کرده و تا حد امکان از جایگزین هایی که دارای توان گرمایش جهانی بالاتری هستند استفاده نکنند.



● برنامه ای برای مدیریت حذف HCFC ها
حذف HCFC ها (هیدروکلروفلوروکربن ها) در قالب یک برنامه ملی و متناسب با نیاز ها و الزامات خاص کشور انجام می گیرد و اجرای این برنامه نیازمند ایجاد و التزام به تعهدی قوی در دولت و کشور است. این تعهد باید در همه زمینه ها یعنی سیاست ها و قوانین و مقررات، توانمندسازی و ارتقای ظرفیت های داخلی، فعالیت های آموزشی تخصصی و اطلاع رسانی عمومی و همچنین تدوین و اجرای پروژه های حذف فیزیکی هیدروکلروفلوروکربن ها HCFCها ایجاد شود تا به طور دقیق و در انطباق با تعهدات کشور، حذف کامل هیدروکلروفلوروکربن ها HCFC ها محقق شود.

در گام نخست، سازمان حفاظت محیط زیست و دفتر حفاظت لایه ازن به نمایندگی از طرف دولت ایران با همکاری آژانس های اجرایی اقدام به تهیه برنامه مدیریتی حذف هیدروکلروفلوروکربن ها HCFC ها (HPMP) کرده است. این طرح استراتژی کلی برای حذف هیدروکلروفلوروکربن ها HCFC ها را شامل می شود که در راستای اجرای تصمیم نشست نوزدهم اعضای پروتکل مونترال و خصوصا به منظور نیل به اهداف سال های ۲۰۱۳ و ۲۰۱۵ است.

در تدوین این برنامه مدیریتی باید تاثیر مشکلاتی از قبیل رکود اقتصاد جهانی و بحران انرژی بر مصرف کنندگان هیدروکلروفلوروکربن ها HCFC مد نظر قرار گیرد. بنابر این ضرورت دارد تا مصرف کنندگان هیدروکلروفلوروکربن ها HCFCها با دقت بیشتری مورد ارزیابی قرار گیرند تا این ارزیابی پایه و اساس چگونگی دخالت دولت در این پروژه برای رسیدن به اهداف سال های ۲۰۱۳ و ۲۰۱۵ باشد.

بدون شک یکی از بزرگ ترین مصرف کنندگان هیدروکلروفلوروکربن ها HCFC ها تولیدکنندگان دستگاه های تهویه و تبرید و همچنین سرویس کاران و قسمت خدمات پس از فروش این دستگاه ها هستند. این مساله باید به صورت نظام مند و همه جانبه در تطابق با تعهدات کشور در قبال پروتکل مونترال مورد توجه قرار گیرد.

هیدروکلروفلوروکربن ها در آینده تحت قوانین کنترل واردات و صادرات و سایرمقررات خرید و فروش شامل مجوز های اجباری و سیستم سهمیه بندی قرار خواهند گرفت. از این رو برای واردکنندگان و توزیع کنندگان بسیار مهم است که در فرآیند تدوین برنامه مدیریت حذف هیدروکلروفلوروکربن ها HCFC ها همکاری و مشارکت کرده و اطلاعات و تجربیات خود در زمینه واردات و فروش هیدروکلروفلوروکربن ها HCFC ها را عرضه کنند تا به این ترتیب دستیابی کشور به تعهدات خود در قبال پروتکل مونترال را تسهیل کنند. این مساله بسیار مهم است که به یک تخمین دقیق و حساب شده از مقدار پایه مصرف در کشور برسیم. همچنین ضروری است که گردانندگان صنعت و دیگر سازمان های مرتبط با دفتر لایه ازن همکاری نزدیکی داشته باشند تا به هدف حذف هیدروکلروفلوروکربن ها HCFC ها در راستای برنامه راهبردی تعریف شده دست یابیم.



● مراحل اجرایی دولت برای یاری رساندن به صنعت
برنامه عمران سازمان ملل متحد (UNDP) به عنوان آژانس راهبر و برنامه محیط زیست سازمان ملل متحد (UNEP)، آژانس همکاری های بین المللی آلمان (GIZ) و سازمان توسعه صنعتی ملل متحد (UNIDO) با دفتر لایه ازن همکاری می کنند، در جریان بررسی های اولیه، دفتر حفاظت لایه ازن با همکاری برنامه عمران سازمان ملل متحد و با کمک کارشناسان داخلی و بین المللی برآورد اولیه ای از مصارف HCFC ها در بخش های مختلف انجام داده است.

باید توجه داشت که واحد های سرویس و نگهداری و خدمات پس از فروش نیز باید به عنوان بخشی از بررسی ها مورد ارزیابی قرار گرفته و اطلاعات لازم در زمینه عملیات خدمات و تعمیر و ساختار و توانمندی های این بخش در استفاده از جایگزین های هیدروکلروفلوروکربن ها HCFC ها جمع آوری شود. به این ترتیب واحد های سرویس و نگهداری و خدمات پس از فروش در قبال همکاری های نزدیک و صمیمی با دفتر لایه ازن از کمک های موجود در طول برنامه حذف هیدروکلروفلوروکربن ها HCFCها برخوردار می شوند.

به این ترتیب دولت جمهوری اسلامی ایران با یک عزم ملی می تواند در اجرای تعهدات خود موفق عمل کرده و به دستاوردهای مورد نظر در اهداف تعیین شده از سوی پروتکل مونترال دست یابد.[/size]