[Zohreh Gholami]

پيشرفت‌هاي اخير در طب انتقال خون

انتقال خون يك بخش مهم در مراقبت‌هاي خونشناسي است. هر ساله در آمريكا نزديك به 20 ميليوان واحد از گلبول قرمز، پلاكت و پلاسما براي درمان بيماري‌هايي مختلف مصرف مي‌شود. متاسفانه انتقال خون از زمان‌هاي دور با بروز خطراتي براي مصرف‌كنندگان همراه بوده است. شيوع بيماري ايدز در دهه 1980 يك عامل عمده براي ايجاد اين ترس بود. در آن سال‌ها، انتقال خون سبب گسترش سريع اين ويروس شد. اين امر سبب تسريع در ايجاد بيوويژلانس و همو ويژلانس شد كه امكان رديابي بروز واكنش‌هاي مزمن به انتقال خون را فراهم مي‌كردند. همچنين امكان آلودگي محصولات خوني به باكتري‌ها سبب گرديد تا با اقدامات پيشگيرانه از جمله انتخاب صحيح اهداكننده و آزمايشات غربالگري، امكان شيوع اين آلودگي به نحو چشمگيري كاهش يابد.

عليرغم پيشرفت‌هاي مداوم در جمع‌آوري، فرآوري، آزمايش، انتقال و نظارت بر خون در دهه‌هاي اخير، نگراني از سلامت خون‌هاي اهدايي همچنان يك فاكتور مهم محسوب مي‌شود.

امروزه خون‌هاي اهدايي براي بيماري‌هايي همچون هپاتيت بي و سي و ايدز مورد غربالگري قرار مي‌گيرند. فناوري‌هاي امروزه از قبيل استفاده از آزمايشات مولكولي همچون NAT با شناسايي ويروس‌هاي فعال در خون اهداكننده از انتقال بيماري‌هاي عفوني جلوگيري به عمل مي‌آورند. به محض پيدا كردن يك ويروس فعال در خون اهداكننده، آن خون از چرخه انتقال خارج مي‌گردد. اما كارشناسان همچنان در انتظار روش‌هاي جديدتر و ايمن‌تر از جمله آزمايشات مولكولي و microarray مي‌باشند كه بتواند عوامل بروز عفونت را دقيقتر و سريعتر شناسايي نموده و جايگزين آزمايشات NAT در آينده گردد.

علاوه بر خطرات بروز بيماري‌هاي عفوني، پزشكان در حال مديريت ساير خطرات از جمله واكنش‌هاي حاد پس از انتقال خون مي‌باشند.اين واكنش‌ها شامل آسيب‌هاي ريوي (در پي بروز اين واكنش آنتي‌بادي‌هاي سيستم ايمني موجود در خون اهداكننده سبب بروز مشكلاتي درتنفس فرد گيرنده مي‌شود) بار اضافي قلب (دراين عارضه قلب فرد گيرنده در اثر افزايش حجم خون و آهن در بدن متورم مي‌شود) مي‌باشند.

واكنش‌هاي ايمني كه در اثر تحت تاثير قرار گرفتن سيستم ايمني فرد گيرنده توسط خون اهداكننده است نيز خطرات متعددي را براي گيرندگان به همراه دارد. ناسازگاري سيستم ايمني فرد گيرنده نسبت به گلبول قرمز خون اهدا كننده سبب بروز واكنش‌هاي آلرژي‌زا در فرد گيرنده مي‌گردد. نوسان سيستم ايمني پس از انتقال خون نيز سبب افزايش خطر عفونت و عود سرطان مي‌گردد. همچنين حمله سيستم ايمني بدن اهداكننده به گلبول‌هاي قرمز گيرنده نيز يكي ديگر از عوارض مرتبط با انتقال خون است.

براي به حداقل رساندن اين خطرات، پژوهشگراني كه بر روي پاسخ‌هاي سيستم ايمني بدن به انتقال خون مطالعه مي‌كنند، به اين نتيجه رسيده‌اند كه ايجاد تغييرات بر روي خون قبل از انتقال مي‌تواند از بروز واكنش‌ها بكاهد. به طور اخص، حذف گلبول‌هاي سفيد يا اشعه دادن جهت جلوگيري از رشد گلبول‌هاي سفيد مي‌تواند از احتمال رد شدن خون توسط گيرنده بكاهد. اخيراً مطالعات نشان داده است كه استفاده از پلاسما و پلاكت مردان سبب حذف انتقال آنتي‌بادي‌هاي خاصي مي‌شود كه در بروز واكنش‌هاي حاد موثرند. استفاده از اين روش‌ها سبب كاهش خون در دسترس مي‌شود و دانشمندان در صددند كه روش‌هاي جديدتري را جهت افزايش منابع خوني در دسترس شناسايي كنند. اين روش‌ها شامل، فناوري‌هاي جديدي است كه مي‌توانند گلبول‌هاي قرمز و پلاكت بيشتري را از يك اهداكننده ثابت جمع‌آوري نمايد. اين روش سبب ارتقاء اثربخشي جمع‌آوري و كاهش تعداد اهداكنندگان متفاوتي است كه با يك بيمار (گيرنده) در ارتباطند.

در حالي كه متخصصين خون در صدد بهبود رويه‌هاي فعلي هستند، دهه اخير شاهد پيشرفت‌هاي چشمگيري در رويكردهاي مبتكرانه خصوصاً در زمينه درمان‌هاي سلولي با استفاده از فناوري پيشرفته و مهندسي زيستي بوده است. فناوري‌هاي اخير مي‌تواند جمعيت‌هايي از سلول‌هاي خاص را از خون خصوصاً سلول‌هاي پيش‌ساز خوني (HPCs) را كه براي پيوند سلول‌هاي بنيادي به كار مي‌رود، جدا كند. از آنجايي كه استخراج سلول‌هاي HPCs آسانتر و اين پروسه براي اهداكننده امن‌تر است. هم اكنون پيوند HPC جاي پيوند مغز استخوان را در بسياري از مراكز گرفته است.

محققان از سلول‌هاي بنيادي خون بند ناف به عنوان يك منبع HPC استفاده مي‌كنند. سلول‌هاي بنيادي خون بند ناف به همان متدي كه خون كامل جمع‌آوري و فرآوري مي‌شوند، جمع‌آوري شده و از منبع غني جهت پيوند در كودكان و در برخي موارد بزرگسالان به حساب مي‌آيند. در آينده، شايد بتوان اين سلول‌ها را جهت كاربردهاي باليني مورد پرورش قرار داد.

امروزه متخصصين خون درصدد توسعه سيستم‌هاي انتقال خون با استفاده از دستورالعمل‌هاي انجمن بانك‌هاي خون در آمريكا، صليب سرخ آمريكا، انجمن خونشناسي آمريكا، سازمان غذا و دارو و ساير سازمان‌هاي مرتبط است. محققان همچنين در حال راه‌اندازي سيستم‌هاي نظارت جديدي هستند كه اطلاعات و نتايج حاصل از انتقال خون را ثبت نموده و از آن جهت درك بهتر خطرات مرتبط با انتقال خون استفاده شود. آنها هم اكنون روش‌هاي درماني دقيقتر و تخصصي‌تري را ارائه مي‌كنند و تجويز انتقال خون را برپايه ارزيابي‌هاي دقيق محدود نموده‌اند كه در نهايت به بهبود مراقبت از بيمار منجر خواهد شد.

امروزه طب انتقال خون در حال درس گرفتن از گذشته جهت ارتقاء نتايج در آينده است. امروزه محققان اين طب در حال مطالعه بر روي فناوري‌هايي هستند كه بتواند: 1- سريعتر اجزاي خون را شناسايي نموده و سلامت بيمار را از اين طريق افزايش دهند.
2- كارايي اتوماسيون را افزايش داده و سبب بالا بردن اثربخشي و كاهش خطاها شوند.
3- تست‌هاي غربالگري دقيقتري توليد شده و خطرات ناشي از انتقال عفونت را كاهش دهد.

به علاوه، روش‌هاي بديع درمان‌هاي سلولي نيز در حال توسعه هستند تا بتوانند گزينه‌هاي درماني موثرتري را به بيمار ارائه دهند. اين ابتكارات نه تنها به خونشناسان در جهت كاهش خطرات مرتبط با انتقال خون كمك مي‌كند، بلكه دامنه وسيعتري از درمان‌هاي جديد را پيش روي آنها ايجاد مي‌كند.