[Zohreh Gholami]

بررسی ازدواج هاي فاميلي و آسيب‌هاي آن

يكي از انواع رايج ازدواج در شهرستان كوچكي مثل هشترود ازدواج فاميلي است كه اين نوع ازدواج در فرهنگ ما طرفداران زيادي دارد و از عمده ترين دلايل اين طرفداري شناخت بيشتر خانواده‌ها از يكديگر است. بنا به استدلال اين گروه، ازدواج فاميلي نهايتاً منجر به تحكيم خانواده خواهد شد و درمقابل اين نظر، ديدگاه پزشكان و متخصصان ژنتيك مطرح است كه اين نوع ازدواج را منع مي‌كنند.


تعريف ازدواج
ازدواج مرحله مهمي از تشكيل خانواده است كه بيش از همه مراسم و رويدادهاي زندگي انسان در جنبه‌هاي متعدد فردي و زيستي و اجتماعي، امري جهاني و از نظر هدف ثابت و پايدار است. اين فرآيند عبارت است از كنش متقابل مرد و زني كه برخي شرايط قانوني را تحقق بخشيده‌اند. ازدواج، بين فرهنگ و طبيعت تعادل برقرار مي‌كند و از نوعي تقدس برخوردار است و در مقايسه با ساير روابط انساني، تماميتي بي‌نظير دارد.به اين معنا كه ابعاد زيستي، اقتصادي، عاطفي، رواني و اجتماعي زندگي را پوشش مي‌دهد. ( منبع : مقدمه‌اي بر جامعه‌شناسي خانواده، باقر ساروخاني).


تعريف ازدواج فاميلي
ازدواج فاميلي ازدواجي است كه در آن زوجين با يكديگر فاميل هستند و بنابراين ژنهاي مشابه دارند. اكنون هزاران نوع بيماري ارثي مختلف شناخته شده‌اند كه ممكن است از طريق به ارث رسيدن ژنهاي مشترك در پدر و مادر، فرزندان را مبتلا سازند. اين خطر در ازدواجهاي فاميلي به علت وجود ژنهاي مشترك بيشتر خواهد بود. ( منبع: پايگاه‌اطلاع‌رساني پزشكي شفا)

جدول بالا ارتباط بين درجه خويشاوندي ودرصد ژنهاي مشترك را مشخص مي‌كند:

بي‌شك هدف هر ازدواجي رسيدن به‌آرامش، تعالي و خوشبختي است؛ ولي عوامل متعددي هستند كه مي‌توانند اين آرامش و خوشبختي را به هم زده و از خانواده سلب كنند و يكي از اين عوامل تولد فرزند معلول است. تولد فرزندي كه بعد از 9 ماه انتظار تمامي آرزوهاي والدين را بر باد داده و موجب دلسردي و ياس والدين مي‌شود. با نگاهي به آمار ازدواج‌هاي فاميلي درايران و جهان ابعاد اين مساله بيشتر روشن مي‌شود:


ازدواج‌هاي فاميلي در ايران و جهان
مطالعات انجام شده نشان مي‌دهد كه ازدواج فاميلي منجر به افزايش شيوع مرگ و مير نوزادان، ناهنجاري‌هاي مادرزادي و عقب‌ماندگي ذهني مي‌شود. يكي از مهم‌ترين عوامل معلوليت و بروز بيماري‌هاي ژنتيكي در ايران ازدواج فاميلي است. ناهنجاري هاي مادرزادي عامل عمده مرگ‌و مير پيش از تولد و دوره نوزادي هستند. سالانه حداقل 6/7 ميليون كودك دچار ناهنجاري‌هاي ژنتيكي يا مادرزادي شديد در جهان متولد مي‌شوند 90 درصد اين تولدها در كشورهايي با درآمد متوسط و پايين رخ مي‌دهد . در برخي جوامع خاص شيوع بيماري‌هاي ژنتيكي بالاتر است كه مي‌تواند وابسته به برخي فاكتورهاي اجتماعي و فرهنگي مانند ازدواج فاميلي باشد كه منجر به شيوع بسيار بالاتر بيماري‌هاي اتوزوم مغلوب نظير ناهنجاري‌هاي مادرزادي، مرده‌زايي يا عقب‌ماندگي‌هاي ذهني مي‌شود و همچنين خطر آسيب‌ ناشي از بيماري‌هاي مولتي فاكتوريال را به طور متوسط افزايش مي‌دهد. ازدواج فاميلي در بسياري از مناطق آسيا، شمال آفريقا و خاورميانه شايع است و ميزان آن بالغ بر 20 تا 50 درصد گزارش مي شود. ميزان ازدواج فاميلي در جوامع مختلف بسته به مذهب، فرهنگ و جغرافياي آن متفاوت است. برخي متغيرها مانند حفظ سرمايه و بقاي ساختار خانواده و سهولت انجام آن، ارتباط بهتر با عروس يا داماد جديد و نيز منافع اقتصادي نقش اساسي را در ترجيح دادن اين ازدواج‌ها ايفا مي‌كند. شيوع ازدواج فاميلي در ايران 39ـ30درصد برآورد شده است.

در ايران 40درصد كودكان متولد شده داراي والدين همخون هستند، اگرچه در برخي مناطق اين ميزان بالاتر هم گزارش شده است.

براساس برآوردها خطر بروز نقايص تولد در ازدواج‌هاي بستگان درجه سه 2/2 تا 5/2 برابر جمعيت عمومي است.( منبع: مقاله پژوهشي:پروين شهري، معصومه نمدمالان، آذر رفيعي، محمد حسين حقيقي‌زاده ـ اهواز ـ 1389)

پس شكي نيست كه ازدواجهاي فاميلي نه تنها احتمال مبتلا شدن فرزندان به بيماريهاي ارثي را افزايش مي‌دهد بلكه باعث ازدياد اين بيماريها و ژنهاي بيماري‌زا در نسلهاي آينده مي‌شود و البته اين بدان معنا نيست كه در ازدواجهاي غيرفاميلي هيچ‌گونه خطري وجود ندارد، بلكه احتمال خطر بسيار پايين‌تر است، بنابراين ازدواج فاميلي ازنظر علم ژنتيك معقول و منطقي نيست.


نتايج ازدواج‌هاي فاميلي در هشترود
آمار ازدواج‌هاي فاميلي در شهرستان هشترود به دليل عدم دسترسي به منابع معتبر در دست نگارنده نيست، ولي آمار معلولين شناسايي شده از طريق حوزه توانبخشي اداره بهزيستي نشان مي‌دهد كه آمار معلوليني كه نتيجه ازدواجهاي فاميلي هستند در منطقه هشترود بسيار بالاست، به‌خصوص در بين كودكان با معلوليت شنوايي و ذهني.

از ميان 1050 معلول شناسايي شده كه عمدتاً خود معرف بوده يا توسط والدينشان به اين اداره مراجعه كرده‌اند، تقريباً 38درصد حاصل ازدواجهاي فاميلي هستند. به عبارت ديگر قريب به 400 نفر به دليل ازدواج فاميلي والدينشان، معلول به دنيا آمده‌اند كه متاسفاته آمار قابل توجهي است. اين آمار به مراتب مي‌تواند بيشتر از اين نيز باشد.


نتيجه‌گيري و روش هاي پيشگيري از تولد كودكان معلول
«پيشگيري، بهترين درمان است» شعاري است كه در اين خصوص هم كاربرد داشته و توصيه متخصصان اين است كه ازاين نوع ازدواجها تا حدامكان پرهيز كنيم و با توجه به اين كه ازدواج فاميلي برخاسته از فرهنگ و سنت ديرپاي جامعه ايران است و تلاش در جهت پيشگيري و نفي اين ازدواج‌ها تأثير‌گذاري اندكي دارد، لذا براي كاستن از موارد معلوليت در كودكان حاصل از اين ازدواج‌ها و پيامدهاي ناشي از آن، انجام اقداماتي شامل آگاه‌سازي جوانان و خانواده‌هاي آنها از خطرات ازدواج‌هاي فاميلي و علل معلوليت‌ها از طريق رسانه‌ها و مراكز بهداشتي، تشويق زوجين به دريافت مشاوره قبل از ازدواج ، تسهيل دسترسي به مشاوره ژنتيك در صورت لزوم و غربالگري پيش از تولد پيشنهاد مي‌شود كه اكنون اين خدمات از طريق سازمان بهزيستي در دسترس عموم مردم است.

جعبه متن

مهدي كريمي كارشناس ارشد روانشناسي و امور معلولين اداره بهزيستي هشترود