[Zohreh Gholami]

بررسي روش هاي شناسائي خاك هاي واگرا


پيش گفتار:
پديده واگرائي يك پديده فيزيكو شيميائي است كه در خاكهاي ريز دانه رسي اتفاق مي افتد«1».در اين فرايند كاتيونهاي يك ظرفيتي سديم در روي سطح ذرات رس باعث افزايش ضخامت لايه دو گانه و همچنين افزايش نيروي دافعه بين ذرات مي شوند.زمانيكه نيروي دافعه بين ذرات از نيروي جاذبه بيشتر باشد،وجود آب به راحتي و سهولت ذرات خاك را از يكديگر جدا كرده و جابجا مي كند.خاكهاي رسي حاوييون سديم كه در مقابل آب به راحتي فرسايش مي يابند به خاكها واگرا مشهورند«3». در ايين نوع خاكها براي فرسايش به جريان آب با سرعت بالا نيازي نيست و ذرات رس ممكن است به علت نيروهاي دافعه حتي در آب ساكن هم به صورت كلوئيدي شناور شوند،در حاليكه براي فرسايش ساير رسها سرعت جريان آب بايد از يك حد مشخص بيشتر باشد و در كمتر از آن هيچگونه فرسايشي در خاك رخ نمي دهد و لذا پديده فرسايش يك پديده كاملاً فيزيكي است.
خاكهاي واگرا اغلب در آبرفتهاي رسي دشتهاي سيلابي و رسوبات درياچه اي و لسي ديده شده اند. اگر چه در گذشته تصور مشد كه مناطق خشك و نيمه خشك محل تشكيل اين نوع خاكهاست اما تحقيقات اخير نشان مي دهد كه در بسياري از مناطق مربوط مانند امريكا،استراليل،تايلند و ...... نيز مي توان خاكهاي واگرا را مشاهده نمود«4». از آنجا كه وجود اين خاكها باعث ايجاد مشكلات ژئوتكنيكي زيادي مي گردد،شناسائي آنهادر مراحل اوليه شناسائييهاي ژئوتكنيكي حائز اهميت مي باشد،لذا جهت شناسائي اين خاكها و تعيين ميزان واگرائي آنها روشهاي مختلفي ابداع گرديده كه در اين تحقيق اين روشها با نمونه برداري از خاكها مناطقمختلف استان خوزستان و انجام آزمايشات مورد بررسي قرار گرفته است.


روش هاي شناسائي خاك هاي واگرا
روش هاي شناسائي خاك هاي واگرا به دو صورت صحرايي و آزمايشگاهي است. در روش شناسائي صحرائي توپوگرافي منطقه نقش به سزايي در شناخت خاكهاي واگرا ايفاء مي كندكه در مناطق با شيب زياد فرسايش حاصل از پديده واگرائي بخوبي قابل تشخيص مي باشدوبطور خلاصه وجود بريدگيهاي(g u lly)فرسايشي عميق ،پديده ركاب،وجود آب گل آلود در پشت آب بندهاي كشاورزي بعد از بارندگي و..... از شواهد صحرائي شناسائي خاكهاي واگرا مي باشد«2» روشهاي آزمايشگاهي شناسائي خاكهاي واگرا عبارتند از :كرامب،هيدرومتري دو گانه،پين هول و آزمايشگات شيميائي.
نمونه برداري و آزمايشات پس از بررسي و جمع آوري اطلاعات از گزارشات ژئوتكنيكي مربوط به استان خوزستان و انجام مطالعات صحرائي 23 نمونه از نقاط مختلف استان تهيه و به آزمايشگاه منتقل گرديده و بر روي آنها آزمايشات تعيين رطوبت،تراكم،دانه بندي،حدود آتربرگ،هيدرومتري دو گانه،پين هول،كرامب،و شيميائي(جمعاً 447 آزمايش) انجام گرديد و بر اساس آنها روشهاي مختلف شناسائي خاكهاي واگرا مورد بررسي قرار گرفت.


نتيجه گيري:
اختلاف در نتايج بدست آمده از روشهاي مختلف نشان دهنده آن است كه هيچ گاه يك روش خاص به تنهائي قادر به ارزيابي كامل و دقيق پتانسيل واگرائي خاك نبوده و لازم است اين پتانسيل با انجام چند روش آزمايش موردارزيابي قرار گيرد.معهذا در ميان روشهاي مختلف آزمايشگاهي روش پين هول كه پتانسيل فرسايش پذيري را بطور مستقيممورد ارزيابي قرار مي ذهد،داراي قابليت اعتماد بيشتري بوده و پس از آن ساير روشها از جمله هيدرومتري دو گانه، روش هاي شيميائي و آزمايش كرامب قرار دارند.