[Zohreh Gholami]

اسراف از دیدگاه قرآن

بسم الله الرحمن الرحیم
وَ آتِ ذَا الْقُرْبى‏ حَقَّهُ وَ الْمِسْکینَ وَ ابْنَ السَّبیلِ وَ لا تُبَذِّرْ تَبْذیراً (سوره اسراء آیه ۲۶)
و حقّ نزدیکان را بپرداز، و(همچنین حق) مستمند و وامانده در راه را! و هرگز اسراف و تبذیر مکن،
إِنَّ الْمُبَذِّرینَ کانُوا إِخْوانَ الشَّیاطینِ وَ کانَ الشَّیْطانُ لِرَبِّهِ کَفُوراً (سوره اسراء آیه ۲۷)
چرا که تبذیرکنندگان، برادران شیاطینند؛ و شیطان در برابر پروردگارش، بسیار ناسپاس بود!


معنی اسراف:
اسراف، یعنی هرگونه اتلاف و زیاده روی و تجاوز از حد اعتدال و حد طبیعی است. به عبارت روشنتر هر چیزی از نظر فطری و طبیعی دارای حد و مرز مخصوصی است. مثلاً برای یک وعده غذا، حد لازم آن برای سیر کردن شکم، معادل حدود نیم کیلو است.حال اگر انسان بیش از این مقدار بخورد چنین کسی اسرافکار و بعنوان متجاوز از مرز قانون و سنت الهی شمرده میشود.

اسراف تنها مربوط به غذا نیست، بلکه شامل هرگونه اتلاف و زیاده روی خواهد شد؛ مانند زیاده روی در پوشاک، زیاده روی در تهیه وسایل زندگی، زیاده روی در توسعه خانه و نیازمندی های زندگی، زیاده روی در آرایش، زیاده روی در مصرف آب، برق، گاز و تلفن و...

رسول خدا(ص): فِی الوُضُوءِ اِسرافٌ، و فِی کُلِّ شَیءٍ اِسرافٌ. در وضو، و در هر چیزی اسراف هست

همچنین هرگونه اتلاف و چیزی که برای بدن ضرر داشته باشد، یکنوع اسراف است؛ چنانکه امام صادق(ع) فرمودند: همانا اسراف در چیزی است که موجب نابودی ثروت و زیان رسانی به بدن گردد.

وهمچنین در دعای کمیل می خوانیم که وَاِسرافِی عَلی نفسی بر خودم و نفسم اسراف کرم با توجه به معنای اسراف که در ابتدا آورده شد یعنی نفسم از حد واعتدالش خارج شد.

باید توجه داشت که مطابق روایات و گفتار امامان هرچیزی که قابل استفاده است، گرچه بسیار ناچیز باشد؛ دور انداختن آن یکنوع اسراف و گناه است.

علامت مسرف چیست؟ علامت مسرف این است که «أَکَلَ مَا یَشْتَهِی»، «وَ لَبِسَ مَا یَشْتَهِی»، «رَکِبَ مَا یَشْتَهِی» این می‌گوید: هرچه دلش می‌خواهد، می‌خورد. هرچه دلش می‌خواهد می‌پوشد. هر مرکبی هم دلش بخواهد سوار می‌شود. این‌ها علامت مسرف است.


معنی تبذیر:
در تفسیر نمونه تبذیر را اینگونه تعریف کرده است:«" تبذیر" در اصل از ماده" بذر" و به معنى پاشیدن دانه مى‏آید، منتها این کلمه مخصوص مواردى است که انسان اموال خود را به صورت غیر منطقى و فساد، مصرف مى‏کند، و معادل آن در فارسى امروز" ریخت‏وپاش" است.»

و در تفسیر المیزان معنای این کلمه را اینگونه نگاشته است:« پراکنده کردن مال است بوسیله اسراف. مثل پاشیدن و پراکندن بذر. بدیهى است که اگر مال را در راه صحیح پراکنده کنند، تبذیر گفته نمى‏شود.»

صاحب مجمع البیان فرموده است: "تبذیر" به معناى پاشیدن با اسراف است و در واقع از بذر افشانى گرفته شده است، منتهى فرقى که با آن دارد، این است که افشاندن در آنجا به منظور استفاده است و در اسراف به منظور افساد و به همین جهت در هر جا که به منظور اصلاح باشد "تبذیر" گفته نمی شود، هر چند که زیاد باشد.

و در تفسیر عیاشى از عبد الرحمن بن حجاج نقل کرده که گفت: من از امام صادق (ع) در باره این آیه پرسیدم که مى ‏فرماید:" وَ لا تُبَذِّرْ تَبْذِیراً" در جوابم فرمود: من انفق شیئا فى غیر طاعة اللَّه فهو مبذر و من انفق فى سبیل اللَّه فهو مقتصد هر کس هر خرجى در غیر اطاعت خدا کند، مبذر است و هر خرجى که در راه خدا کند در آن‏ خرج اقتصاد و میانه روى را رعایت کرده است .

و به تعبیر دیگر تبذیر آنست که مال در غیر موردش مصرف شود هر چند کم باشد و اگر در موردش صرف شود، تبذیر نیست، هر چند زیاد باشد.


فرق بین اسراف و تبذیر:
فرق بین اسراف و تبذیر این است که اسراف به معنی زیاده روی در مخارج و هزینه زندگی است، ولی تبذیر به معنی اتلاف و مصرف اموال در راه های غیر شایسته.

اسراف به معنى خارج شدن از حد اعتدال، بى آنکه چیزى را ظاهرا ضایع کرده باشد و یا غذاى خود را آن چنان گرانقیمت تهیه کنیم که با قیمت آن بتوان عده زیادى را آبرومندانه تغذیه کرد. در اینجا از حد گذرانده ‏ایم ولى ظاهرا چیزى نابود نشده است. اما "تبذیر" و ریخت‏ و پاش آنست که آن چنان مصرف کنیم که به اتلاف و تضییع بیانجامد، مثل اینکه براى 2 نفر میهمان غذاى 10 نفر را تهیه ببینیم، آن گونه که بعضى از جاهلان مى ‏کنند و به آن افتخار مى‏ نمایند و باقیمانده را در زباله‏ دان بریزیم و اتلاف کنیم.


انواع اسراف در قرآن:
۱. اسراف در خوردن و نوشیدن( اعراف/۳۱)
۲. اسراف در انفاق و بخشش( انعام/۱۴۱ــ فرقان/۶۷)
۳. اسراف در قصاص( اسراء/۳۳)
۴. اسراف در اموال یتیمان( نساء/۶)
۵. اسراف در قدرت طلبی( مؤمن/۲۷ ــ دخان/۳۱ ــ یونس/۸۳)
۶. اسراف در فرمانبری( یس/۱۹)
۷. اسراف در تکذیب پیامبران( مؤمن/۳۴)
۸. و....


نکوهش اسراف از دیدگاه قرآن:
۱. ــ اسرافکاران برادران شیطانند.( اسراء/۲۷)
۲. ــ اسرافکاران جزء هلاکت یافتگان هستند.( انبیاء/۹)
۳. ــ خداوند اسرافکاران را دوست ندارد.( انعام/۱۴۱)
۴. ــ اسرافکاران اهل دوزخند.( مؤمن/۴۳)
۵. ــ اسرافکاران هدف سنگ های عذاب آسمانی هستند.( ذاریات/۳۴)
۶. ــ خداوند اسرافکاران را هدایت نکند و در گمراهی اندازد( مؤمن/۳۴)