[Amir Shahbazzadeh]

>>بـــررسي تاثيـــر استفاده از تكنيـــك هاي مديــريت پـــروژه بر شاخص هاي بهره وري در كارخانه ****<<

چكيده:
بي شك در اجراي كليه پروژه هاي صنعتي توجه به جدول زماني و زمان بندي دقيق مراحل اجرايي كار، مي تواند موجب بهره برداري به موقع از پروژه گردد و صرفه جويي با ارزشي را در زمان، هزينه و منابع مادي و انساني باعث گردد. در اين تحقيق تلاش شده است با بررسي كاربرد تكنيك هاي مديريت پروژه و تاثير آن بر شاخصهاي بهره وري همچون رضايت مشتري، صرفه جويي در منابع و افزايش توليد در كارخانه قند آبكوه، كاربرد اين نوع تكنيك ها در استفاده بهينه از منابع، كاهش سطح هزينه ها و بهره برداري سريع از پروژه هاي صنعتي كه همه ساله بخش قابل توجهي از بودجه كشور را بخود اختصاص مي دهند، مورد بحث قرار گيرد.
عليرغم آنكه اجراي بموقع پروژه هاي مختلف در واحدهاي صنعتي از عوامل موثر در تسريع رشد اقتصادي – اجتماعي كشورهاي در حال توسعه بشمار مي رود، ولي متاسفانه اغلب مشاهده مي گردد كه پروژه ها با تاخير زياد نسب به زمان برآورد شده ، به بهره برداري رسيده و هزينه گزافي را بر بودجه ممكلت تحميل مي نمايند. بررسيها نشان مي دهد كه يكي از عوامل موثر در ايجاد چنين نقيصه هايي، ضعف برنامه ريز ي و يا عدم بكارگيري صحيح شيوه هاي علمي مديريت در اين زمينه است.
با درك چنين كمبودي و با توجه به امكان حضور در يك واحد صنعتي، با انگيزه بكارگيري اصول كاربردي و پياده نمودن برخي از تكنيك هاي برنامه ريزي و مديريت پروژه جهت مقايسه با عملكرد عيني پيشرفت پروژه كار تدوين اين تحقيق شكل گرفت.
براي جمع آوري اطلاعات از جامعه آماري وبه منظور آزمون فرضيه هاي تنظيم شده تحقيق از آمار ونمودارهاي موجود در كارخانه و کارخانه مشابه و همچنين از پرسشنامه استفاده گرديده ، كه پرسشنامه با توجه به متغيرهاي تحقيق وعملياتي نمودن آنها تنظيم شده است .پرسشنامه اين تحقيق متشكل از24 سؤال پنج گزينه اي مي باشد.اين سئوالا ت مربوط به ويژگيهايي از قبيل ؛ مطلوب بودن خروجي هاي پروژه ،زمان تكميل پروژه ،هزينه هاي پروژه ، توليد طبق زمانبندي توليد ، توليد طبق استانداردها ي صنعت ،استفاده مازاد از نيروي انساني ،كاهش ضايعات ،به صفر رساندن كالاي مرجوعي ،كاهش زمان خريدكالا و افزايش ميزان توليد مي باشد . درسئولات پرسشنامه نيز با استفاده از مقياس عقيده‌سنج لايكرت به اندازه‌گيري ميانگين امتيازات كسب شده هر فرد در گزاره‌هاي مربوط به سئولات پرداخته شده است.

مقدمه
رشته مديريت در ميان ساير رشته هاي علمي، رشته اي جديد به شمار مي آيد. اما با نگاهي به تاريخ زندگي ملل و اقوام مختلف ميتوان دريافت كه مديريت پديده جديدي نيست و از دوران كهن وجود داشته است. ابنيه و آثار باستاني در هر گوشه اين جهان پهناور نتيجه كوششها و تلاشهاي هماهنگي است كه بدون وجود مديران و سرپرستان قابل و كارآزموده احداث آنها ميسر نبوده است. قشونهاي منظم، سازمان دولتهاي بزرگ باستاني، لشكركشيها، كشورگشاييها و مملكت داريها همه و همه مظاهر و نمودهايي از مديريت در سطح گسترده اي در گذشته مي باشد.
از اواخر قرن هيجدهم مديريت به عنوان يك رشته علمي توجه بسياري را بخود جلب كرد. كار نظريه پردازي در مديريت با تقسيم كار آدام اسميت كه بر تخصصي شدن مشاغل تاكيد داشت، آغاز گرديد و در اوايل قرن بيستم فريدريك تيلور با استفاده از نظريه آدام اسميت و ادعاي يافتن روشهاي علمي براي انجام كار، مكتب مديريت علمي را كه اولين مكتب مديريت مي باشد پايه گذاري كرد.
در مسير تحولات مديريت، مكتب مديريت در قالب سيستم شكل گرفت. تلاش اين مكتب بر اين است تا به كمك تئوري سيستمها با ديدي كلي نگر، سازمان را مورد بررسي قرار دهد. در اين مكتب، سازمان به صورت سيستمي باز كه مجموعه اي از اجزاء مرتبط به هم مي باشد، در نظر گرفته شده است. از اين ديدگاه مديران بايد در عملكردها و تصميمات خود به تمامي اجزاء و عوامل موثر در سازمان توجه نموده و از جزيي گرايي پرهيز كنند.
در تمامي سيستمهاي مديريتي به مسئله برنامه ريزي توجه فراوان شده است و وظايف اساسي مدير، برنامه ريزي، سازماندهي، كنترل و نظارت عنوان گرديده است. از سال 1975 ميلادي كه سيستمهاي نوين و منظم و همچنين رسمي برنامه ريزي و كنترل پروژه مطرح گرديد، و كار توسعه اين روشها و سيستمها و تكميل بسته هاي نرم افزاري برنامه ريزي و كنترل پروژه همچنان ادامه دارد. در كشور ما نيز دربيست سال اخير، در زمينه معرفي و گسترش مباني و مفاهيم مديريت و تا حدودي مديريت پروژه و سيستم هاي برنامه ريزي و كنترل پروژه، كوششهاي ارزنده اي انجام شده است. اما بدلايل متعدد از جمله ناآشنايي مديران پروژه ها با مسئوليتها و وظايف خود، نبود سيستم ارزيابي عملكرد طرحها و پروژه ها، انتشار و توزيع محدود جزوات و كتابهاي مربوطه، مفاهيم مديريت و برنامه ريزي و كنترل پروژه گسترش و توسعه مناسب را نيافته است. با مروري كوتاه بر موافقتنامه ها، گزارشهاي پيشرفت و اطلاعات عملكرد زماني و مالي برنامه ها، طرحها و پروژه ها مي توان فقدان، ضعف، عدم كارآيي مديريت به معناي اهم كلمه، و مديريت پروژه به معناي اخص كلمه را در برنامه ريزي و اجراي اين برنامه ها، طرحها و يا پروژه ها شاهد بود.
با توجه به نقش بسيار مهم بيان تجارب عملي در فراگيري اصول نظري و نظر به وسابق اجرايي نگارنده در كاربرد تكنيك هاي مديريت پروژه در واحدهاي صنعتي، و به تشويق اساتيد گرامي و پشت گرمي به راهنماييهاي آنان، اين تحقيق ضمن بيان مفاهيم نظري به ارائه يك نمونه عملي در رابطه با پياده سازي تكنيك هاي مديريت پروژه در كارخانه قند آبكوه و تحليلهاي حاصل از آن اختصاص يافته است .
بيان مسئله
عليرغم آنكه اجراي بموقع پروژه هاي مختلف در واحدهاي صنعتي از عوامل موثر در تسريع رشد اقتصادي – اجتماعي كشورهاي در حال توسعه بشمار مي رود، ولي متاسفانه اغلب مشاهده مي گردد كه پروژه ها با تاخير زياد نسب به زمان برآورد شده ، به بهره برداري رسيده و هزينه گزافي را بر بودجه ممكلت تحميل مي نمايند. بررسيها نشان مي دهد كه يكي از عوامل موثر در ايجاد چنين نقيصه هايي، ضعف برنامه ريز ي و يا عدم بكارگيري صحيح شيوه هاي علمي مديريت در اين زمينه است.
با درك چنين كمبودي و با توجه به امكان حضور در يك واحد صنعتي، با انگيزه بكارگيري اصول كاربردي و پياده نمودن برخي از تكنيك هاي برنامه ريزي و مديريت پروژه جهت مقايسه با عملكرد عيني پيشرفت پروژه كار تدوين اين تحقيق پيرامون سئوال ذيل شكل گرفت:
آيا استفاده از تكنيكهاي مديريت پروژه بر شاخصهاي بهره وري در كارخانه قند آبكوه مؤثر ميباشد
اهداف تحقيق
1- اهداف كلي تحقيق (اصلي)
- پي بردن به ميزان استفاده از تكنيك هاي مديريت پروژه در صنعت (كارخانه قند آبكوه)
- پي بردن به اثرات استفاده از تكنيك هاي مديريت پروژه بر افزايش شاخص هاي بهره وري
2- اهداف مكمل تحقيق
- پي بردن به موانع موجود بر سر راه استفاده كنندگان از تكنيك هاي مديريت پروژه در صنعتي
- ارائه راهكارهاي كاربردي جهت بهبود وضع موجود
مباني نظري
يك مهندس پروژه در حدود 30 سال پيش ، «مباني» مديريت پروژه را «صبر و حوصله، فهم و درك، و هوش و ذكاوت» مي دانست. اكنون نيز مباني ياد شده در شخصيت يك مهندسي پروژه از اهميت بسزائي برخورداري است، ولي ابزار و فنون مكملي نيز در آن مباني جاي داده شده كه در ضمن سادگي، تسهيلات قابل توجهي را براي وي به همراه دارد.( زرگر.م، 1380)
هر واحد صنعتي نيز براي رسيدن به اهداف خويش نياز به برنامه ريزي دارد. بنابراين ضرورت برنامه ريزي براي رسيدن به جزيي ترين اهداف، يك واقعيت انكار ناپذير است. براي برنامه ريزي، متخصصان از زواياي مختلف تعاريف متعددي ارائه كرده اند، اما بطور كلي مي توان برنامه ريزي را به صورت زير تعريف كرد:
برنامه ريزي عبارت از تلاش ذهني است كه بايد قبل از هرگونه تلاش فيزيكي يا اقدام به انجام كار براي دست يافتن به هدف مورد نظر صورت گيرد.
اگر وظايف مديريت حول راس هرمي در نظر گرفته شود، برنامه ريزي در راس آن هرم قرار دارد و در حقيقت برنامه ريزي شالوده مديريت را تشكيل مي دهد و مي توان گفت:
برنامه ريزي جريان فراهم آوردن تعهداتي است كه از منابع به بهترين و كاراترين شيوه استفاده نمايد.
برنامه ريزي براي اجراي يك پروژه شرط لازم ولي ناكافيست، چرا كه در واقعيت ممكن است رخدادهايي وجود داشته باشند كه همگني بين آنچه برنامه ريزي شده است را با آنچه در عمل واق مي گردد از بين ببرند و به همين دليل بايد با استفاده از تكنيكهاي موجود در ادامه برنامه، راه كج رفته برنامه ريزي پروژه را به جايگاه اصلي آن برگرداند.
در نتيجه با قبول چنين مسئوليتي براي برنامه مي بايست نظارت دائمي و مستمر بر روي انجام فعاليتها و تطبيق هر چه بيشتر بين برنامه ريزي و اجرا صورت گيرد. به عبارت ديگر اعمال كنترل، شرط كافي براي اجراي برنامه ريز شده يك پروژه بشمار مي رود.(رضائيان، 1372)
نمودار گانت – ابتداي قرن بيستم
تاريخچه نمودارهاي ميله اي به قبل از جنگ جهاني اول بر مي گردد، زماني كه يك امريكايي به نام «هنري گانت» (1919-1861) نمودار ميله اي را به عنوان وسيله اي براي كمك بصري در برنامه ريزي وكنترل پروژه هاي كشتي سازي خود ابداع نمود. نمودارهاي ميله اي برنامه ريزي پروژه، معمولا با او شناخته مي شوند و به آنها نمودار گانت گفته مي شود. استفاده از نمودارهاي گانت در جنگ جهاني دوم، باعث كاهش چشمگير زمان ساخت كشتي هاي باري گرديد.
روش مسير بحراني
روش مسير بحراني[1] كه آن را تحليل مسير بحراني نيز مي گويند، در حدود سال 1957 توسط شركت (Remington Rand Univac) ابداع شد تا به عنوان يك ابزار مديريت، كنترل و برنامه ريزي زمان توليد تا فروش را بهبود بخشد. فوايد اين ابزار مديريتي به قدري بود كه هزينه هاي طراحي آن به سرعت جبران شد.
CPM در ابتدا به منظور حل مسئله غامض توازن هزينه – زمان كه مديران پروژه غالبا با آن مواجه مي شدند ابداع شد. در مسئله توازن هزينه – زمان ارتباط پيچيده اي بين زمان تكميل پروژه و هزينه تكميل پروژه وجود دارد. يك سئوال مهم در اين مسئله اين است كه اگر زمان پروژه كاهش يابد هزينه پروژه كمتر مي شود يا بيشتر، بعضي از هزينه ها مثل هزينه اجراه كارگاه كاهش مي يابد در حالي كه ساير هزينه ها مثل هزينه هاي اضافه كاري افزايش مي يابد. در پروژه هاي پيچيده بزرگ، نياز است كه مدلي مثل CPM براي تحليل اثر كلي اين نوع از تغييرات وجود داشته باشد.
رشد CPM در بازار صنعت در ابتدا كند بود. اين مسئله در آن زمان تا حدودي ناشي از نبود دوره هاي آموزشي مديريت پروژه و عدم آموزش CPM در دانشگاهها و كالج ها بود. محدوديت امكانات سخت افزاري و نرم افزاري در مقايسه با وضعيت فعلي نيز مزيد بر علت بود. علاوه بر اين ارتباط با سيستم هاي كامپيوتري نيز دشوار بود. در آن زمان ورودي سيستم هاي كامپيوتري كارتهايي بود كه اطلاعات را به صورت دسته اي وارد سيستم مي كردند و مسئوليت ورود داده ها بر عهده بخش پردازش داده هاي شركت بود. چنين چيزي باعث مي شد پاسخ هاي سيستم كامپيوتري ذاتا كند باشد. (زرگر آزاد. م ، 1383)
تكنيك مرور و ارزيابي برنامه
در اواخر دهه 1950 ميلادي، نيروي دريايي امريكا تيمي را تحت نظر درياسالار «رد رابورن» همراه با شركت هواپيمايي «لاكهيد» تشكيل داد كه يك شركت مشاوره مديريت به نام (Booz Allen & Hamlton) نيز در آن مشاركت داشت. اين تيم براي طراحي PERT تشكيل شد تا به عنوان يك سيستم برنامه ريزي و كنترل يكپارچه براي مديريت قراردادهاي مربوط به طراحي، ساخت و آزمايش سيستم موشك زيردريايي «پلاريس» به كار رود.
روش PERT به اين منظور به وجود آمد كه از يك روش آماري براي مواجهه با محدوده ممكن زمان انجام فعاليت استفاده شود. مدل حاصله، يك مدل احتمالي سه زمانه بود كه از سه زمان خوشبينانه، بدبينانه و محتمل ترين زمان ممكن استفاده مي نمود.
اين سه زمان بر يك منحني توزيع نرمال اعمال مي شدند تا زمان مورد انتظار فعاليت به دست آيد.
موفقيت پروژه پلاريس باعث شد كه در دهه 60 ميلادي روش PERT به عنوان يك ابزار برنامه ريزي در بسياري از بنگاهها به كار رود. در آن زمان افراد فكر مي كردند مهمترين علت موفقيت پروژه پلاريس، استفاده از روش PERT بوده است. در همين حال، CPM به رغم ارائه امكان تخصيص منابع، به اندازه PERT شناخته شده نبود.(زرگر آزاد.م، 1383)

کد [انتخاب] Expand

دكترعالمي، دکتر طباطبائی(اعضاء هيات علمي دانشگاه آزاد)
وحسين كيخا فرزانه-كارشناس ارشد مديريت صنعتي