طبق نامه شماره ۱۹۱۰۸۱/۱۲۱ مورخ ۰۱/۰۶/۱۳۹۱ از طرف رییس اداره حسابرسی و گزارشگری مالی سازمان بورس و اوراق بهادار، دستور العمل موسسات حسابرسی معتمد سازمان بورس و اوراق بهادار مصوب ۰۸/۰۵/۱۳۸۶ در جلسه ۱۷/۱۱/۱۳۹۰ شورای عالی سازمان بورس و اوراق بهادار مورد اصلاح قرار گرفته و از اسفند ماه ۱۳۹۰ لازم‌الاجرا شده است.

طبق تبصره ۳ ماده ۱۰ دستورالعمل یادشده «به منظور تعیین توانایی موسسات حسابرسی معتمد متناسب با اندازه شرکت‌ها، سازمان موظف است تا بهمن‌ماه هر سال نسبت به طبقه‌بندی موسسات حسابرسی معتمد اقدام و نتایج را اعلام کند.» با توجه به بررسی‌های انجام شده، از جمله معیارهای اولیه طبقه بندی موسسات حسابرسی معتمد به شرح سرفصل‌های اصلی زیر است:

۱- معیارهای ارزیابی شرکاء
۲- معیارهای ارزیابی کارکنان موسسه
۳- معیارهای ارزیابی ساختار و سازمان موسسه
۴- معیارهای ارزیابی تنوع ارائه خدمات و موقعیت در بازار حرفه ای
۵- معیارهای ارزیابی کیفیت خدمات
۶- سوابق تخلفات موسسه و یا شرکاء (طی ۲ سال اخیر) – امتیاز منفی

هرکدام از سرفصل‌های اصلی فوق دارای سرفصل‌های جزء بوده که تعداد آنها در مجموع ۳۷ تا است. در این سری از نوشتارها با عنوان «موسسات حسابرسی معتبر»، نظر شخصی (البته حرفه‌ای) خود را در مورد هر سرفصل جزء به تفصیل بیان می‌کنم. از خوانندگان عزیز و گرامی، از جمله مسوولان محترم در سازمان بورس و اوراق بهادار، درخواست دارم که نظرات خود را در مورد این سری نوشتارها، در روزنامه دنیای اقتصاد بیان کنند تا در مجموع بتوان معیارهای درست و واقعی برای تعیین موسسات حسابرسی معتبر در سازمان بورس و اوراق بهادار مشخص کرد. قبلا از هر‌گونه اظهار‌نظری که در مورد این سری نوشتارها یا نظرات جدیدی که در این رابطه توسط هر شخص حقیقی، ارگان و سازمانی داده می‌شود، تشکر می‌کنم.

تا به حال ۶ مطلب در مورد عنوان این نوشتار نوشته‌ام و نوشتارهای بعدی به همین صورت ادامه خواهد داشت.
چنانچه در نوشتارهای قبلی اشاره کرده‌ام، مواردی که در این نوشتارها درج می‌شود، در رابطه با هیچ موسسه حسابرسی در کشورمان نیست، بنابراین اگر وجه تشابهی بین مطالب این نوشتارها و موسسات حسابرسی موجود در داخل مرزهای ایران وجود دارد، این موضوع تصادفی است.
همانطور که در نوشتار شماره یک از این سری نوشتارها قید کرده بودم، از خواننده‌های عزیز خواسته بودم که قبل از خواندن این سری نوشتارها، نام کلیه موسسات حسابرسی که از نظر آنها معتبر هستند در لیستی بنویسند و بعد از مطالعه هر یک از این نوشتارها، به لیست یادشده مراجعه کنند و ببینند که آیا این لیست نیاز به تعدیل دارد یا خیر. آیا احتمالا باید نام یک یا چند موسسه حسابرسی را از آن لیست حذف کنند؟ خوانندگان محترم این سری نوشتارها بعد از مطالعه آخرین قسمت مربوط به موضوع «موسسات حسابرسی معتبر» ، به لیست اولیه خود مراجعه کنند و ببینند که نام چند موسسه حسابرسی که از نظر آنها معتبر بوده، در لیست یادشده باقی مانده است.

یکی از عوامل تعیین معتبر بودن یک موسسه حسابرسی، سوابق تحصیلی شرکای آن است. بدیهی است که حسابرسی یک کار حرفه‌ای بوده و نیاز به معلومات حرفه‌ای در سطح بسیار بالا دارد. بعضی‌ها فکر می‌کنند که اگر چند تا فاکتور خرید را از لحاظ جمع و ضرب کنترل کردند و قیمت اجناس خریداری شده را حدودا بتوانند درست تشخیص دهند، حسابرس هستند یا بعضی از حسابداران فکر می‌کنند که بعد از سال‌ها کار در حرفه حسابداری، می‌توانند حسابرس باشند. متاسفانه حقیقت امر چنین نیست. یک حسابرس خوب (یا واقعی) باید تحصیلات عالی در رشته حسابداری (شامل حسابرسی) داشته باشد و سپس کلیه تکنیک‌های حسابرسی را فرا گیرد و سال‌ها در این رشته کار کند تا بتوان او را حسابرس (به معنی واقعی آن و نه سمت حسابرس در یک موسسه حسابرسی) نامید.

نظر من در مورد سوابق حرفه‌ای یک حسابرس خوب این است که اول تحصیلات آکادمیک را تا کارشناسی یا کارشناسی ارشد تمام کند (البته در یک دانشگاه معتبر) و سپس مدارک حرفه‌ای از یکی از انجمن‌های حرفه‌ای معتبر دنیا اخذ کند که با اخذ چنین مدرکی، تحصیلات او در رشته حسابرسی یا حسابداری به اندازه کافی برسد و کار آموزی حسابرسی را در یک یا چند موسسه حسابرسی معتبر از کیلومتر صفر شروع کند و درجات مورد نظر در حسابرسی را به تدریج بگذراند. البته کارآموزی حسابرسی می‌تواند و بهتر است که در دوران تحصیل باشد.

عضویت در یک انجمن حسابداری معتبر دنیا این تضمین را می‌دهد که شخص مورد نظر دارای معلومات حرفه‌ای بالایی است و روی دانش حرفه‌ای او می‌توان حساب کرد. البته اخذ مدرک تحصیلی معتبر به آن معنی نیست که مطالعات حرفه‌ای دیگر قطع می‌شود. یک حسابرس در تمام طول دوران کاری حرفه‌ای خود مجبور است که هر روز به طور سیستماتیک مطالعات در موضوعات حسابرسی، حسابداری و موارد مرتبط داشته باشد. حسابرسی که مطالعات روزانه و سیستماتیک حرفه‌ای ندارد، مثل آب ساکنی است که بعد از مدت زمان کوتاهی فاسد می‌شود، یعنی دانسته‌های قبلی خود را فراموش می‌کند و از موارد جدید در حرفه‌های حسابرسی و حسابداری دور می‌ماند.

سوابق تحصیلی شرکاء عامل اصلی در تعیین معتبر بودن یک موسسه حسابرسی محسوب می‌شود، ولی این سوابق باید همراه با کار حرفه‌ای باشد.
کار حرفه‌ای را هم باید از ابتدا، یعنی تیک زدن و جمع و تفریق کردن و غیره شروع کرد. کسی که فقط دنبال تحصیلات رفته و مدرک بالایی را در رشته حسابداری اخذ کرده، اگر کار حرفه‌ای حسابرسی انجام نداده باشد، نظر به اینکه معلومات او تئوری است و عملی نیست، نمی‌تواند کار حسابرسی انجام دهد، مگر اینکه کار‌آموزی ببیند و این کارآموزی از کیلومتر صفر است، یعنی این شخص با داشتن تحصیلات بسیار بالا، باید این حقیقت را قبول کند که مدتی زیردست حسابرسانی که میزان معلومات آکادمیک آنها ممکن است خیلی از میزان معلومات و تحصیلات آکادمیک او پایین‌تر باشد، کارآموزی کند. کارآموزی از آخر یا وسط کار حسابرسی نیست، بلکه از ابتدای کار حسابرسی، یعنی کیلومتر صفر است.

کلام آخر و نتیجه گیری: در تعیین معتبر بودن یک موسسه حسابرسی، مد نظر قرار دادن سوابق تحصیلی شرکا امر مهمی است، البته همراه با سوابق کاری مفید آنها. حال به لیست اولیه که تهیه کرده‌اید مراجعه کنید و ببینید که نام چه موسساتی را باید احتمالا از آن لیست اولیه حذف کنید.
کمکی که در این مورد می‌توانم بکنم این است که در وهله اول در ارزیابی خود، گول تعداد شرکا، تعداد کارکنان فنی، ترکیب و درصد مالکیت شرکاء، سابقه کاری شرکاء و.... را نخورید. کلیه این موارد و مواردی را که بعدا خواهم نوشت، زیر ذره بین ببرید.

گارو هوانسیان فر
عضو پیوسته انجمن حسابداران خبره مدیریت انگلستان، حسابدار خبره مدیریت جهانی
روزنامه دنیای اقتصاد