[Zohreh Gholami]

پراکندگی جمعیت در کره زمین

اکثریّت مردم جهان در ۱۰ درصد سطح زمین زندگی می کنند. این نابرابری پراکندگی مردم جهان یکی از مهم ترین حقایق جغرافیاست. برخلاف مناطق غیرمسکونی و مناطق دارای سکونتگاههای پراکنده، چهار منطقه در سیّاره زمین وجود دارد که دارای جمعیت متراکم هستند.

۱) آسیای جنوب شرقی، شامل شرق چین، شبه جزیره هندوچین، کره و ژاپن
۲) شبه قاره هند و پاکستان، سریلانکا و سواحل برمه
۳) اروپای غربی و مرکزی
۴) شمال شرقی ایالات متحده و بخش کوچکی از کانادا که در مجاورت مرزهای این کشور قرار دارد.

از جمله مناطق دارای جمعیت پراکنده می توان سرزمین های قطبی، بیابان ها و حوضه گرم و مرطوب آمازون و مناطق مرتفع و بی حاصل آسیای داخلی را نام برد. ساکنان مناطق مختلف از نظر خصوصیّات فیزیکی با یکدیگر متفاوت هستند. همچنین از نظر زبانی که تکلّم می کنند، سطح تعلیم و تربیت، موسیقی و هنری که خلق می کنند و ابزار و فنونی که برای انجام فعّالیّت های انسانی بکار می برند، با یکدیگر فرق دارند.


● اختلاف در نوع مسکن
به عنوان نمونه ای از این نوع اختلاف های وسیع، می توان به مسکن اشاره کرد. تفاوت های موجود در انواع سرپناه، توسّط محقّق جغرافیا و توسط مسافری که علاقه مند به دانستن موقعیّت اشیاء در سطح زمین می باشد، براحتی قابل تشخیص است. خانه هایی که مردم در آن زندگی می کنند، از یک نقطه تا نقطة دیگر، بسیار متفاوت است. در قسمت هایی از ایالات متّحده که جنگل های وسیع، ذخایر چوب و الوار فراوانی را عرضه کرده است، خانه های چوبی به وفور یافت می شود.

سرخپوستان (یا بومیان) مناطق خشک جنوب غربی ایالات متّحده، خانه های خود را از خشت خام و یا خشت و سنگ بنا می کنند. ساکنان اولیة دشت های بزرگ غری آمریکا (که عاری از درخت است) تا قبل از آنکه حمل ادواری ایشان امکانپذیر شود، در خانه های محقّر گلی به سر می برند. در گوشه و کنار جهان، تفاوت ها و تضادهای مهمّی وجود دارد.


● اختلاف در نوع کشاورزی
در همة دنیا، مردم برای امور معاش ناچار هستند کار کنند و صدها نوع شغل مختلف دارند. بطور کلی هدف عمده آنها تولید غذا، سرپناه و ابزار و ادوات است. مطالعة جغرافیا، شامل بررسی پراکندگی مشاغل عمده (مثل ماهی گیری، شکار، استخراج معدن، گلّه داری، چوب بری، کشاورزی، تولید کارخانه ای و تجارت) بر روی سیّارة زمین است. بخش اعظمی از زمین های روی کرة زمین، به کشاورزی اختصاص دارد. مزارع کشاورزی از تنوّع زیادی برخوردارند و همة آنها را می توان بر اساس پنج معیار زیر طبقه بندی کرد :

۱) نوع محصولات و دام ها
۲) روش های کشاورزی
۳) میزان فعّالیّت های کشاورزی
۴) فروش محصولات
۵) تأسیسات لازم برای سکونت کشاورزان و فعّالیّت های کشاورزی


● نظام سکونتگاهی
انسان ها برای ادامه فعّالیّت های خود به طرق مختلف روی سطح زمین استقرار یافته اند. بعضی از افراد بطور دائم در حال حرکت هستند و در سکونتگاه های موقتی به سر می برند. امّا اکثر مردم در سکونتگاه های پایدار زندگی می کنند. سکونتگاه های روستایی، سکونتگاه هایی هستند که در ارتباط با کشاورزی، چوب بری، استخراج معادن، ماهیگیری و شکار قرار دارند. در بعضی موارد، مردمی که به این فعّالیّت ها می پردازند، جدا از یکدیگر زندگی می کنند. مثلاً در برخی از مناطق جهان، کشاورزان در خانه های منفردی به سر می برند که در محل کار آنان واقع شده است. ما این خانه ها را خانه های پراکنده، می نامیم. ترتیب و نظام این سکونتگاه های پراکنده می تواند، یا بصورت منظّم و با طرح و نقشه های مختلف و یا بدون هرگونه نظم و نقشه ای معیّن باشد. در پاره ای از مناطق جهان نیز، کشاورزان، ماهیگیران، معدن چیان و کارگران صنعت چوب، در روستا بصورت دسته جمعی زندگی می کنند. سکونتگاه هایی با این خصوصیّت را سکونتگاه های متمرکز می نامند. شکل این گونه سکونتگاه ها از انواع خطّی تا مدور و به هم فشرده و یا مستطیل شکل متفاوت است. سکونتگاه های شهری، سکونتگاه هایی هستند که اکثر مردم آن به ارائه خدمات به خارج از شهر می پردازند. این قبیل سکونتگاه ها دارای مناطق گوناگونی هستند که در بعضی از قسمت های آن، خرید و فروش و تولید محصولات صورت می گیرد و بعضی قسمت های دیگر آن به مکان زیست اختصاص یافته است.


● تاریخ جغرافیا
قدیمی ترین جغرافیدانان در واقع همان طرّاحان و نقشه کشان هستند. امّا در یونان باستان، یعنی در جایی که جغرافیا به عنوان یک رشته از آن ظهور کرد، جغرافیدانان در واقع فیلسوفان طبیعی بودند که طیف وسیعی از اطّلاعات و مهارت ها را داشتند. مشهورترین محقّقان باستان، استرابو (متولد سال ۶۴ ق.م و متوفی به سال ۲۳ ب) یکی از مورّخان و جغرافیدانان یونانی بوده است. جغرافیای استرابو تنها اثر موجود است که شامل اقوام و کشورهای شناخته شده برای یونانیان و رومی های قدیم بوده است. در خلال عصر اکتشاف که از قرن پانزدهم شروع می شود، جغرافیا پس از قرن ها بی توجهی، تولدی جدید یافت. تا پیش از قرن ۱۸ میلادی آلمانی هایی (به نام های الکساندرفن همبلت و کارل ریتر) اوّلین افرادی بودند که به عنوان جغرافیدانان آکادمیک دست به کار نوشتن و تدریس شدند. از زمان آنها به بعد، اکثر جغرافیدانان محقّق، دانشمند و مدرّس هم بوده اند. جغرافیا در گذشته به صورت ترکیبی از دانش های مختلف بشری بوده است. اما جغرافیدانان امروز، اغلب متخصّص، آن هم تنها و در یک جنبه از جغرافیاست تا جغرافیا به صورت کلّی، مانند متخصص جغرافیای کشاورزی و متخصّص در کلیماتولوژی و همچنین متخصّص در جغرافیای ناحیه ای و غیره.

     

خانم ضیائی

جعبه متن

منبع: سازمان آموزش و پرورش استان خراسان