[Zohreh Gholami]

قرقاول (گونه colchicus Phasianus colchicus)‌

«قرقاول» از طرف سازمان حفاظت محيط‌زيست كشور و يونسكو حفاظت شده اعلام و شكار آن ممنوع است. قرقاول گونه (colchicus Phasianus colchicus ) ‌يك گونه خالص است كه فقط در جنگل‌هاي ارسباران و حاشيه ارس زندگي مي‌كند، اين ويژگي باعث اهميت بين‌المللي اين قرقاول شده است.

گونه در معرض تهديد «قرقاول» در حاشيه ارس به دليل خالص بودن از لحاظ ژنتيكي و زيبايي در دنيا بي‌همتاست، با وجود اهميت و كميابي اين پرنده، تعيين جمعيت دقيق آن در حاشيه ارس ممكن نيست.

سرماي شديد، تغذيه، آتش‌سوزي و تداخل زيستگاه‌هاي جمهوري آذربايجان عواملي هستند كه گاهي كاهش و گاهي افزايش جمعيت قرقاول‌ها در منطقه را باعث مي‌شوند.

مديركل حفاظت محيط‌زيست آذربايجان شرقي در اين باره مي‌گويد: زيستگاه اصلي قرقاول منطقه آذربايجان حاشيه ارس و منطقه جنگلي شامات است. قرقاول از حشرات، تمشك «قوش اوزومي» و دانه‌ها و ميوه‌هاي جنگلي تغذيه و افزايش و كاهش ميوه‌هاي جنگلي و حشرات در جمعيت اين پرنده در دو سوي ارس موثر است.

«بيوك رئيسي» فصل زادآوري اين پرنده نادر را نسبت به گرما و سرماي محيط متغير عنوان كرده مي‌افزايد: قرقاول به طور طبيعي در اواخر ارديبهشت ماه و اوايل خرداد ماه بين شش تا 15 عدد تخم مي‌گذارد.

وي اظهار كرد: لانه‌سازي اين پرنده زميني بوده و در ميان تراكم بوته‌ها و نيزارها است. گونه‌هاي ديگر آن به نام‌هاي قرقاول بلژيكي، چيني و انگليسي وجود دارد كه گونه خالصي نيستند.

همچنين در ساير محيط‌هاي ايران نيز اين گونه وجود دارد ولي گونه خالص نيستند. وي در ارتباط با حفاظت از اين گونه جانوري گفت: زيستگاه طبيعي قرقاول حفاظت مي‌شود و در سنوات گذشته مطالعات تنوع ژنتيكي انجام گرفته است.

وي افزود: منظور از مطالعات متنوع ژنتيكي بررسي جمعيت جانوري و گياهي مرتبط با قرقاول است.

تخريب زيستگاه‌ها از طريق تغيير كاربري اراضي و جاده‌كشي و شكار غيرمجاز و بي‌رويه از جمله ديگر اقدامات محيط‌زيست در حفظ گونه نادر و زيباي قرقاول بومي آذربايجان‌شرقي است.

جنس نر و ماده قرقاول به صورت كامل با هم فرق دارند، آنها معمولاً از گونه به گونه ديگر از لحاظ رنگ پر متنوعند. نرهاي بالغ پر و بال رنگين و دمي دراز و سر و گردن آنها سبز تيره و براق است.

قرقاول‌هاي ماده‌ داراي رنگ پرهاي نخودي تيره، با لكه‌هاي قهوه‌اي زياد و به رنگ محيط اطراف است.

قرقاول نر داراي صدايي شبيه به كوركور مي‌باشند و غالباً به هنگام هيجان و تحريك سر و صداي زيادي در زيستگاه‌ خود ايجاد مي‌كنند.

نرها 87 تا 88 سانتيمتر و ماده‌ها بين 53 تا 62 سانتيمتر طول دارند سر اين پرنده به رنگ سبز براق و پوست برهنه دور چشمش قرمز روشن است.

پرورش قرقاول در سال‌هاي اخير در بسياري از كشورهاي جهان به خاطر استفاده از گوشت، رهاسازي در شكارگاه‌ها و بهره‌‌برداري به صورت شكار به يك شاخه مهم از پرورش پرندگان تبديل شده است.

با آن كه پرورش اين پرنده در عمل به دليل ريزه‌كاري‌هايش مشكلاتي را در بر دارد اما در مقياس كوچك‌تر با توجه به قابليت استفاده از محيط‌زيست و نادر بودن نوع وحشي آن، به يكي از سودآورترين پرندگان نسبت به ديگر پرندگان همطراز خود است.

قرقاول يكي از زيباترين پرندگان ايران است و به نوعي جز مجموع تنوع زيستي ايران محسوب مي‌شود كه با تغذيه از دانه‌هاي گياهي و حشرات مي‌تواند در حفظ محصولات كشاورزي مفيد باشد.

قرقاول‌هاي ايران همه از يك گونه‌اند ولي باتوجه به پراكندگي جغرافيايي و تفاوت‌هاي ظاهري برخي آنها را به 4 زيرگونه تقسيم مي‌كنند، اين زيرگونه‌ها شامل قرقاول‌هاي ارسباران و دشت‌مغان (زيرگونه خالص) قرقاول‌هاي تالش از آستارا تا چالوس، قرقاول‌هاي گلستان از بابل تا گلستان، قرقاول‌هاي سرخس هستند.