[Zohreh Gholami]

اهمیت تربیت کودکان در 5 سال اول

«تربيت کودک، هزار راه دارد اما آن هزار راه مربوط به دوران پس از پنج سالگي است» زيرا پس از اين دوره است که مي توان بر اساس انتظارهاي والدين، وضعيت اقتصادي و اجتماعي و فرهنگي خانواده پيشنهاداتي براي آموزش فرزندان ارائه داد. در پنج سال نخست زندگي کودک که دوران طلايي تربيت اوست، خوشبختانه نيازي به آموزش هاي جدي نيست و سير تحولات و رشد کودک طبيعي و پشت سر هم طي مي شود، به شرط آنکه مادران به عنوان عهده دار نقش اصلي تربيت بچه ها، اين تحولات طبيعي را بشناسند و با اضطراب بي مورد خود سعي نکنند کودک را در اين مسير سريع تر يا کندتر به پيش برانند که در هر صورت اين مداخله ناشي از ناآگاهي مضر خواهد بود.

والدين عزيز بايد فرصت بدهند نوزاد مراحل رشدش را طي کند و ياد بگيرد چه طور غذا بخورد، ادرار و مدفوع را کنترل کند و لباس بپوشد. دقت کند اگر کودک متوجه شود مادرش اضطراب دارد، طي هر يک از مراحل را به بحراني براي خانواده مبدل مي کند. مي دانيد که در دوره ي شيرخوارگي (ازتولد تا شش ماهگي) آنچه موجب لذت نوزاد مي شود، تماس فيزيکي از قبيل در آغوش گرفتن، بوسيدن و ماساژ دادنش است. لمس صورت شما، شنيدن لحن و آهنگ صداي آشناي مادر مايه ي آرامش اوست. اگر شما در اضطراب باشيد که آيا اين گريه کردنش تقصير من است ؟ آيا من مادر خوبي هستم و ... ، اضطراب خود را به او منتقل خواهيد کرد.

او در سال اول زندگي اش بايد فقط از شما محبت و نوازش دريافت کند تا صفت مهمي به نام اعتماد در او شکل گيرد. اگر تصور کنيد مبادا کودک زير يک سال شما لوس شود و او را به محض نياز و گريستن در آغوش نگيريد ، از او موجودي پيچيده درست مي کنيد که نه براي خودش مفيد خواهد بود و نه براي ديگران. بايد به محض گريه کردن و بيان احساس نيازش به شما (با زبان بي زباني) مطابق ميل او رفتار کنيد. نبايد از کودک ده ماهه خود انتظار رعايت انضباط يا حرف شنوي داشته باشيد. تنها مي توانيد او را با گفتن يک «نه» قاطع از انجام برخي کارهاي پرخطر بر حذر داريد. توضيح هم نيازي نيست چون او درک نمي کند بخاري داغ است يعني چه ولي لحن صداي شما و هشدارتان را مي فهمد.

تا قبل از دو سالگي فقط با پيام هاي غير کلامي (تغيير حالت چهره ، لحن صحبت و حرکات انگشت) پيام خود را به او بفهمانيد. براي سال دوم زندگي به بعد بايد آن رابطه تنگاتنگ عاطفي کمي سست تر شود و پدر به رابطه اضافه شود و دوباره جايگاه خود را در خانواده مستحکم کند. اگر اين درآميختگي عاطفي را پس از هجده ماهگي به مرور نکاهيد، به رابطه اي بيمارگونه تبديل خواهد شد. براي مثال جدايي از مادر براي کودک هفت ساله اي که هنوز وابسته به مادر است، با او مي خوابد و ... غير قابل تحمل است.

چنين بچه اي که مهدکودک يا مدرسه نمي رود، اجازه صحبت به والدين را نمي دهد و در صورت مقاومت مادر، مادر را نيز کتک مي زند، حاصل عدم رعايت همين نکته ظريف در دو سالگي است. پدر را کم کم وارد رابطه کنيد و او را مشارکت دهيد تا در لباس پوشاندن، غذا دادن و بازي کردن با کودک حضور داشته باشد تا شما نيز در کنار نقش مادري ، نقش همسري را دوباره از سر بگيريد . هر دو بايد شيوه ي صحبت کردن اصولي با بچه را بياموزيد. گمان نکنيد بچه 2 ـ 3 ساله شما که حرف زدن ياد گرفته مانند شما مفاهيم را درک مي کند. گاهي مي گوييد «مواظب باش!» «مهربان باش!» «بچه با ادبي باش!» آخر او چه مي فهمد شما چه مي گوييد؟!

اين کلام هاي انتزاعي را بچه هاي 10 ـ 12 ساله متوجه مي شوند آن موقع بايد به آنها بگوييد شجاع باش و يا از اين قبيل کلمات. با بچه ها در اين سن در همين حد «اين ميزه بابا جون!» «اين سيبه مامان» صحبت کنيد. در آموزش نکات تربيتي و نظم و غيره نيز اتاق را پر از کلمه نکنيد و توضيح ندهيد، خلاصه ، قاطع و کوتاه حرف بزنيد. اگر مثلاً کودک شما که مانند طوطي هر حرفي را تکرار مي کند، فحشي را ياد گرفت و تکرار کرد، نيازي به توضيح اينکه چرا گفتي و آي بياييد فلفل در دهانش بريزيد و غيره نيست.

کافي است او در دنياي خود که دنياي جلب توجه است، دريابد که گفتن اين حرف به هيچ دردي نخورد و پدر و مادرم اعتنايي نکردند. وقتي فحش را مي گويد، اصلاً اعتنا نکنيد و با همسرتان صحبت کنيد. براي هر کار بدي که مي کند مثلاً موهاي مادرش را مي کشد و يا صورت پدر را چنگ مي زند، بايد يک حرکت مشابه که گوياي از دست دادن توجه والدين است، دريافت کند. به جاي اينکه با شادي و خنده بگوييد «آي موي مامانو نکش!» او را به روي زمين گذاشته و يا خودتان را عقب بکشيد و بي اعتنا شويد. با hdk کار به بچه پيغام مي دهيد کارش خطا بوده و باعث شد که توجه و آغوش مادر را از دست بدهد. او هرگز بين ابراز علاقه و يا فرياد و جيغ شما تمايز قايل نيست، برايش اهميتي ندارد شما چه مي کنيد.

آنچه او در مي يابد، آن است که در هر دو صورت توجه شما را جلب کرده است. شايد حتي داد و فريادش ـ که شما را هراسان به سوي خود مي کشاند ـ را براي جلب توجه شگرد موفقيت آميزي ببيند و هرگز اين شگرد خوب را از ياد نخواهد برد. براي تنبيه بچه سه ساله همان طور که قبلاً هم گفته بودم کافي است بنشينيد تا هم قد او شويد. انگشت اشاره را جلو بياوريد و قاطع و محکم (البته بدون لحن خشن) بگوييد اين کار قابل قبول نيست. اگر گريه کرد، بغل اش نکنيد. فقط همان دست تان را به او بدهيد. بگذاريد از برق چشمان شما و نوع نگاهتان بفهمد که کار بدي کرده و مثلاً هول دادن و کتک زدن ديگران کار بدي است. بزرگ تر که شد بايد به ازاي هر سال از سن اش يک دقيقه او را محروم کنيد و مثلاً پس از 4 دقيقه (در چهار سالگي) به سراغ اش برويد و بخواهيد معذرت خواهي کند.

شنيده ام بعضي ها مي گويند: «نه، من اين کارها را نمي کنم ، بچه ام عقده اي مي شود!» تنها چيزي که در پاسخ مي توانم بگويم، اين است که اگر رفتار بد بچه را مرد توبيخ و تحريم (و نه توهين) قرار ندهيد، او را هرگز به يک فرد بزرگسال خوشحال و موفق تبديل نخواهيد کرد.