[Zohreh Gholami]

باید ها و نباید ها در تغذیه کودک

تغذيه انحصاری با شير مادر در 6 ماه اول زندگی برای رشد و تکامل کودک از اهميت ويژه ای برخوردار است، در اين زمان تغذيه شيرخوار منحصراً با شير مادر بوده و کودک نيازی به استفاده از هيچ ماده غذايی ديگر، حتی آب ندارد و تنها شير مادر، آغوش مادر، استفاده از آفتاب، قطره( A و D ) يا مولتی ويتامين و واکسيناسيون از ضروريات و تأمين کننده بخش عمده ای از نيازهای غذايی، جسمی، روانی و عاطفی او می باشد . از سن 6 ماهگی به بعد شيرخوار علاوه بر شير مادر به غذاهای سالم و مناسب، کم حجم و پر انرژی نياز دارد.

اين غذا ها در شروع بايد غلظتشان کمی بيشتر از شير مادر باشد و به تدريج بر مقدار، غلظت و تنوع آن افزوده شود تا شيرخوار بتواند ضمن آشنا شدن با مزه و قوام غذاها به جويدن هم عادت کند. همچنين نحوه استفاده از وسايل لازم برای غذا خوردن را بياموزد تا کم کم بعد از يک سالگی بتواند از غذا های سفره خانواده، بر اساس رشد و تکامل خود استفاده نمايد. از 6 تا 12 ماهگی هنوز غذای اصلی شيرخوار شير مادر است و غذا های کمکی همراه با شير مادر برای آماده سازی و تکامل روانی، اجتماعی وی نقش بسزايی دارد. بنابر اين استفاده از يک الگوی صحيح غذايی و ايجاد عادت غذايی مناسب، بسيار ضروری و قابل توجه است


سن شروع غذای کمکی
پايان 6 ماهگی بهترين زمان برای شروع غذای کمکی است زيرا:
1- وزن شيرخوار حوالی 5 ماهگی دو برابر وزن تولد می شود و شير مادر بعد از 6 ماهگی، به تنهايی قادر به رفع نيازهای غذايی کودک نيست.
2- ذخيره آهن بدن شيرخوار که در سه ماهه آخر جنينی، ذخيره کرده بود در طول 6 ماهگی به حداقل می رسد.
3- دستگاه گوارش شيرخوار، آمادگی لازم برای پذيرش غذای نيمه جامد را پيدا می کند.
4- با توجه به اينکه تکامل تغذيه ای بخشی از تکامل عمومی بدن است، در نيمه دوم سال اول زندگی است که کودک توانايی گردن گرفتن و نشستن را پيدا می کند، رفلکس بيرون راندن غذا از دهان را از دست می دهد، دندان هايش شروع به رويش نموده و حرکات دست و انگشتانش هدف دار می شود. همه اين ها شيرخوار را برای پذيرش غذای کمکی آماده می سازد.


خطرات زود شروع کردن غذای کمکی
اگر غذای کمکی زودتر از موقع شروع شود وقايع نامطلوبی می تواند سلامتی شيرخوار را به خطر بيندازد از جمله:
- احتمال ابتلاء شيرخوار به اسهال زياد می شود زيرا دستگاه گوارش شيرخوار هنوز کاملا تکامل نيافته است، به علاوه ممکن است ماده غذايی تهيه شده نيز آلوده و يا در تهيه و نگهداری آن دقت کافی نشده باشد.
- چون گنجايش معده شيرخوار کم است، غذای کمکی ممکن است جايگزين يک وعده شير مادر شده و رغبت شيرخوار به مکيدن پستان کم شود در نتيجه، هم شير کمتری ترشح می شود و هم به دليل کمبود انرژی از مواد غذايی دريافتی در مقايسه با شير مادر، شيرخوار انرژی کمتری به دست می آورد که اين خود سبب سوء تغذيه و عدم رشد کافی کودک می گردد.
- احتمال بروز آلرژی(حساسيت) بيشتر می شود.


خطرات دير شروع کردن غذای کمکی
اگر غذای کمکی ديرتر از پايان 6 ماهگی شروع شود، همانطور که گفته شد چون شير مادر به تنهايی قادر به تأمين نيازهای تغذيه ای کودک از پايان 6 ماهگی به بعد نيست امکان دارد رشد کودک، کند و يا دچار توقف شود. از طرف ديگر، دير شروع کردن غذای کمکی باعث می شود که شيرخوار عمل جويدن را ياد نگيرد و آشنا شدن او با مزه و قوام غذاها به تأخير بيفتد. اکثر شيرخوارانی که در پايان 6 ماهگی با غذای کمکی آشنا نشده و فقط تا مدت طولانی از شير مادر استفاده کرده اند تمايلی به استفاده از غذاهای جامد ندارند و همين امر ممکن است سبب بروز سوء تعذيه و افت رشد آنها شود.


خصوصيات غذای کمکی مناسب
غذای کمکی بايد:
- با حجم کم دارای انرژی بيشتری باشد.
- نرم بوده و هضم آن آسان باشد.
- قابل تهيه، در دسترس، ارزان و مناسب عادت غذايی خانواده باشد.
- تازه، پاکيزه و بهداشتی تهيه شود.
- کاملاً پخته و بعد از خنک شدن مصرف شود.
- امکان استفاده از آن در حجم کم و به دفعات وجود داشته باشد.


نکات اساسی در تهيه و نگهداری غذای کمکی
- قبل از تهيه غذا بايد دست ها را کاملاً با آب و صابون شست.
- هنگام غذا دادن به شيرخوار نيز بايد دست های او با آب و صابون شسته شوند.
- غذای کمکی را حتی الا امکان به مقدار لازم برای هر روز تهيه نمود.
- غذای کمکی اضافی بايد با پوشش مناسب و در ظرف تميز در جای خنک نگهداری شود.
- نگهداری غذای کمکی اضافی در يخچال حداکثر تا 24 ساعت اشکال ندارد. برای نگهداری آن به مدت طولانی، غذا را در ظرف کوچک، تميز و به اندازه يک وعده ريخته و در فريزر نگهداری می کنند. اگر غذا در ظرف بزرگتری نگهداری می شود فقط به اندازه يک وعده از آن را برداشته، گرم نموده و به شيرخوار می دهند.


اصول تغذيه تکميلی
يک قانون کلی در تغذيه تکميلی آن است که حتماً از مواردی استفاده شود که بعدها هم در سفره خانواده وجود داشته باشد.

توصيه می شود اصول زير در تغذيه تکميلی رعايت شوند:
- بعد از تغذيه شيرخوار با شير مادر، غذای کمکی به او داده شود و غذا را هرگز قبل و يا در فواصل تغذيه با شير مادر به کودک ندهند.
- مواد غذايی چه از نظر نوع و چه از نظر مقدار به تدريج به برنامه غذايی، شيرخوار اضافه شود.
- از يک نوع ماده غذايی ساده شروع کرده و کم کم به مخلوطی از چند نوع برسانند.
- از يک قاشق مرباخوری شروع نموده و به تدريج بر مقدار آن اضافه نمايند. (به استثناء زرده تخم مرغ، که به اندازه يک نخود شروع می شود).
- در شروع، غذاها نسبتا رقيق ولی کمی غليظ تر از شير مادر باشند و به تدريج بر غلظت آنها افزوده شود اين کار به ياد گرفتن عمل جويدن کمک می کند.
- بين اضافه کردن مواد غذايی مختلف 7-5 روز فاصله بگذارند تا شيرخوار اول به يک غذا عادت کند بعد غذای جديدی به او بدهند اين کار باعث می شود که اگر ناسازگاری به يک ماده غذايی وجود داشته باشد شناخته شود و از طرف ديگر دستگاه گوارش شيرخوار فرصت عادت به مواد غذايی را پيدا کند.
- تنوع در غذای کمکی مورد توجه قرار گيرد.