[Mandana]

تغذیـه شیـرخوار با شیـرمادر در جریان بیماری های مادر و شیرخوار

شیر مادر دارای مزایای فراوانی است. مهم ترین آن ها ، عوامل مصونیتی است که حداقل مدت ۴ ماه شیر خوار را از عوامل عفونی محافظت می کند.
در نیمه دوم سال اول عمر ، با اضافه کردن غذاهای تکمیلی ، تماس کودک با عوامل محیطی بیشتر و احتمال ابتلا به بیماری های عفونی  به خصوص اسهال افزایش می یابد.

[/b]

در شیر خواران محروم از شیر مادر ، ابتلا به اسهال ۲۵-۱۴  برابر بیشتر از شیر مادرخواران است. ابتلا به عفونت با تاخیر رشد و کاهش وزن همراه است.

نحوه تاثیر گذاری عفونت بر وضعیت تغذیه ای کودکان
۱-     بی اشتهایی و کمی مصرف غذا و مایعات در جریان عفونت
۲-     اختلال در هضم و جذب مواد غذایی مصرف شده
۳-     دفع مواد غذایی و مایعات بیش از مواقع عادی
۴-     افزایش نیاز به مواد غذایی
۵-     تغییر راه های متابولیسمی

*  تغذیه شیر خوار در جریان بیماری های  مادر

عفونت ادرار پس از زایمان شایع است ولی به هر حال تغذیه شیر خوار از پستان مادر کاملا" آزاد و بی ضرر است.
در بیماری هایی نظیر سرخک ، سرخجه ، اوریون و آبله مرغان ، تظاهرات بیماری وقتی عارض می شود که ویروس به بدن شیر خوار وارد شده و آنتی بادی از طریق شیر مادر به او رسیده یا خواهد رسید.
سیتومگالوویروس (CMV) ویروس هرپس انسانی است. ابتلای مادر در دوران بارداری باعث ایجاد ناهنجارهای مادرزادی در نوزاد می گردد اما پس از تولد به دلیل انتقال آنتی بادی از طریق شیر مادر موجب بیماری مهمی نمی شود.

* راه های غیر فعال کردن CMV در شیر مادر :
۱٫ پاستوریزه کردن (Freezing )  در ۲۰ درجه سانتی گراد  برای سه روز
۲٫ جوشاندن در درجه حرارت بالا  ۷۲درجه سانتی گراد  برای مدت ۱۰ ثانیه
ویروس هرپس سیمپلکس  ۲ تیپ دارد ( ۱و ۲ ) و سبب عفونت پره- ناتال ، پری ناتال و پست- ناتال می شود.
عفونت پره- ناتال موجب سقط ، نارسی و یا سندرم مادرزادی می شود. عفونت پری ناتال اغلب کشنده و یا شدید است. عفونت پست-ناتال شایع نیست و انتقال از طریق ضایعات دهانی و ژنیتال و ترشحات مادر، ادرار و یا ضایعات پستانی مادر صورت می گیرد.
تغذیه با شیر مادر در صورت وجود زخم روی سینه انجام نشود. در صورت وجود زخم های دهانی ، از بوسیدن پرهیز شود تا همه ضایعات Crusted شود. تغذیه با شیر مادر را می توان در طی درمان با آسیکلویر IV  و یا خوراکی ادامه داد. در صورت تب خال دستگاه تناسلی ، زایمان با عمل سزارین انجام شود تا از انتقال ویروس در حین زایمان طبیعی پیش گیری شود. شروع و ادامه تغذیه با شیر مادر ضروری است.

هپاتیت B : انتقال ویروس از طریق خون ، مایعات بدن ( مدفوع ، ادرار ، بزاق و  ترشحات سرویکال ) صورت      می گیرد. انتقال ورتیکال از مادر به نوزاد از طریق جفت و یا پری ناتال در طی زایمان به خوبی مشخص شده است.
گرفتاری حاد مادر سبب انتقال عفونت در بیش از ۵۰% موارد به نوزاد خواهد شد. تغذیه با شیر مادر HBsAg مثبت منعی  ندارد  اما نوزاد  باید بلافاصله پس از زایمان واکسن و HBIG دریافت کند. تزریق دو دوز بعدی واکسن انجام     می شود ودر نتیجه انتقال از طریق شیر مادر تقریبا" صفر می گردد.

بیماری ایدز: اگر مادر از قبل مبتلا شده باشد و آنتی بادی در بدن او موجود باشد، تغذیه شیر خوار با شیرمادر مشکلی ایجاد نمی کند. گرفتاری مادر پس از زایمان  در اثر دریافت خون آلوده سبب انتقال ویروس از طریق شیر  می شود. علت آن فقدان ترشح آنتی بادی در مرحله حاد بیماری است. به علت مزایای فراوانی که شیر مادر دارد لازم است تغذیه با شیر مادر در کلیه کشورهای پیشرفته و یا در حال توسعه ترویج و ادامه یابد

توبرکولوز : در گرفتاری مادر در دوران بارداری ، باید مادر درمان شود تا بعد از زایمان و هنگام شیر دادن ، دیگر آلوده کننده نباشد. اگر مادر دچار عفونت حاد بوده و میکروب را منتشر کند به سرعت تحت درمان با سه دارو قرار می گیرد ، پس از دو هفته درمان با سه دارو شیردهی ادامه می یابد. به نوزاد هم باید BCG  تلقیح نمود و هم او را تحت درمان با ایزونیازید با دوز mg/kg 10 به مدت ۱۲-۶  ماه قرار داد.
در موارد آبسه پستان تغذیه از پستان سالم تا پس از فروکش کردن و بهبود آبسه ادامه می یابد. در صورت جراحی و شکافتن آبسه ، تا زمانی که چرک از پستان جاری است ، موقتا" شیردهی از آن پستان قطع می شود.

بیماری های شیرخوار
بیماری های شیر خوار به دو دسته کلی تقسیم می شوند:
۱-     بیماری ها و ناهنجاری های مادرزادی
۲-     بیماری های دوران شیرخواری
گاستروآنتریت
-        شیر مادر خواران کمتر دچار اسهال می شوند.
-        ترکیب شیر مادر مناسب است و باعث تامین آب کافی و مانع از دهیدراتاسیون و هیپوناترمی می شود.
-        مصرف ملین و داروها توسط مادر ممکن است باعث شل شدن مدفوع شیرخوار شود.

بیماری های تنفسی
-     تغذیه با شیر مادر در جریان عفونت های تنفسی به دلیل وجود آنتی بادی و عوامل ضد عفونی در شیر مادر دارای مزایای زیادی است
-        اوتیت میانی در شیرمادرخواران کمتر دیده می شود ( حتی تا سه سالگی )
-     وجود عفونت های مختلف ، از جمله آبله مرغان در افراد خانواده سبب ابتلای شیر خوار می شود که گاه بسیار شدید است. تغذیه با شیر مادر به بهبود او کمک می کند.
-        تغذیه با شیر خوار سبب ریتم منظم تنفسی شیرخوار و در نتیجه دریافت بهتر اکسیژن می شود.
-        کلستروم و شیر مادر حاوی میزان زیادی آنتی بادی Ig A علیه RSV است.
-        Neutralizing  inhibitor  برای ویروس RSV در پروتئین (whey ) شیر مادر وجود دارد.

گالاکتوزمی
-        دراثر کمبود گالاکتوز ۱-فسفات یوریدیل ترانسفراز ایجاد می شود.
-        علائم بیماری شامل یرقان، اسهال، استفراغ، اختلال الکترولیتی، کاهش وزن و علائم عصبی است.
-        شیر خوار مبتلا باید رژیم غذایی بدون لاکتوز و شیر مخصوص داشته باشد.

فنیل کتونوری
- تجمع اسید های آمینه نظیر فنیل آلانین، میتونین، لوسین و ایزولوسین در غیاب آنزیم روی می دهد.
- درمان شامل تجویز فورمولای بدون فنیل آلانین است ولی شیر خواران مبتلا به میزان کمی فنیل آلانین نیاز دارند که میزان این اسید آمینه در شیر مادر کم ( ۶۴-۲۹  میلی گرم در دسی لیتر ) است. اندازه گیری فنیل آلانین خون و نگه داشتن میزان آن حدود ۱۰ میلی گرم در دسی لیتر یا کمتر ضروری است.

آکرودرماتیت آنتروپاتیکا
-        اتوزومال مغلوب و به علت کمبود روی می باشد.
-        تظاهرات بالینی شامل اسهال ، ضایعات پوستی اطراف دهان ، ژنیتالیا و اندام ها ، FTT ، بی قراری و ریزش مو است.
-        میزان روی در شیر مادر کم است ولی به دلیل وزن مولکولی پایین و اتصال کمتر آن در شیر مادر بهتر جذب    می شود.
-        نسبت مس به روی مهم است که در شیر گاو کمتر می باشد.

سندرم داون
تغذیه با شیر مادر برای این کودکان با ارزش است. زیرا :
-        باعث افزایش رشد مغزی می شود.
-        به دلیل وجود ناهنجاری مادرزادی قبلی ، تغذیه با شیر مادر بهتر است.
-        به دلیل وجود املاح کمتر در شیر مادر ، تنفس آن ها در هنگام شیر خوردن بهتر است.

هیپوتیروئیدی
-        تغذیه با شیر مادر در این نوزادان اثرات مفید و تا حدی درمانی دارد.
-        میزان هورمون در شیر مادر کم (۶/۲-۱/۲  میکروگرم در ۱۲۰۰-۹۰۰ میلی لیتر شیر) است.
-        میزان نیاز هورمون در نوزاد هیپوتیروئید (۲۵-۸/۱۸  میکرو گرم در روز ) است.

هیپوپلازی سورنال
-        شیر خوارانی که با شیر مادر تغذیه می شوند ، دیرتر دچار کریز می شوند و استفراغ در آن ها مشاهده نشده است.

بیماری  قلبی
-        تغذیه با شیر مادر در این نوزادان سبب کاهش مصرف انرژی ، اکسیژن رسانی بیشتر و کنترل بهتر درجه حرارت بدن می شود.

زردی نوزادان و شیر مادر
-     در حدود ۶۰% نوزادان ترم و ۸۰% از نوزادان نارس دچار زردی نوزادی می شوند. زردی شیر مادر شامل دو نوع زودرس (Early)  و دیررس (Late ) است.
-     زردی زودرس  (Breast  Feeding Jaundice) معمولا" در چند روز اول تولد دیده می شود و در نوزادان نارس شایع تر است. یرقان زودرس نشانه این است که نوزاد شیر کافی نخورده و سیکل آنتروهپاتیک بیشتر شده است.  پس در این نوع زردی منعی برای شیردهی نمی باشد و باید مادر ، نوزاد را بیشتر تغذیه کند.

شیر روزهای اول تولد کلستروم یا آغوز بیشتری در اختیار نوزاد قرار می دهد و کلستروم علاوه بر افزایش دفاع نوزاد ، حرکات روده را افزایش داده و با تسهیل در دفع مکونیوم ، زردی زودتر برطرف می شود. قطع شیردهی ، دادن آب و آب قند مضر است.
-     یرقان دیررس اواخر هفته اول روی داده و از هر ۲۰۰ نوزاد یک نفر به این نوع زردی مبتلا می شود. با وجود زردی نسبتا" شدید کرنیکتروس گزارش نشده است. علت این نوع زردی وجود ۵-بتاپرگنان –۳ آلفا ،   ۲۰ بتا دیول، بتا-گلوکورونیداز یا اسید چرب غیر استریفیه است که سبب مهارآنزیم گلوکورونیل ترانسفراز می شود. امروزه بیشتر اعتقاد به وجود بتا-گلوکورونیداز در شیر مادر می باشد که سبب هیدرولیز  بیلی روبین مستقیم در روده شیر خوار شده و سیکل آنتروهپاتیک را افزایش می دهد.
در برخورد با این نوزادان ، باید تمام علل زردی را رد کرد. اگر زردی در حد خطرناکی باشد ، شیر دهی را به مدت ۴۸ ساعت قطع می کنند و پس از این مدت اگر شیر مادر شروع شود زردی افزایش می یابد ولی به مقدار قبل از قطع شیر مادر نمی رسد. در زمان قطع شیر مادر، می توان از شیرخشک استفاده نمود که آن را با قاشق و یا سرنگ به نوزاد می دهند و یا می توان از شیر مادر دیگری ( دایه ) استفاده نمود. در این نوع زردی ، حال عمومی نوزاد خوب است، وزن گیری طبیعی است و گاهی ممکن است زردی ۱۰-۳ هفته طول بکشد.

شکاف کام یا لب شکری
-     با وضعیت صحیح شیر دهی و کمک گرفتن از انگشتان برای تقویت و نگه داری چانه کودک ، تغذیه از سینه مادر میسر خواهد بود و سبب پرشدن قسمتی از شکاف کام می شود. باید شیر خوار در وضعیت عمودی قرار گیرد تا شیر وارد حفره بینی نشود و اگر از این طریق میسر نباشد، شیر دوشیده شده را با فنجان یا لوله به شیر خوار می دهند. در موارد شدید به طور موقت از سقف های پلاستیکی استفاده می شود.

ناهنجاری های گوارشی
-   فیستول تراکئواوزوفاژیال: در این حالت بهتر است مادر شیرش را بدوشد و فریز کند تا نوزاد که آماده تغذیه شد از این  شیر استفاده کند.
-   استنوز پیلور: بهتر است ۸-۶  ساعت بعد از عمل تغذیه را شروع کرد چون شیر مادر سهل الهضم تر است.
-   بیماری هیرشپرونگ، مکونیوم پلاگ و مکونیوم ایلئوس  : در همه این موارد تغذیه با شیر مادر مفید است و به دفع مدفوع کمک می کند زیرا شیر مادر و بخصوص کلستروم باعث لینت مزاج می شود.
-  آنتروکولیت نکروزان: در شیر مادر خواران کمتر دیده می شود. در مدفوع شیر مادر خواران ، ‌لاکتوباسیل به جای کلبسیلا وجود دارد که خود فاکتور مهمی است.
در مواردی که سلامت مادر در خطر باشد مثل نارسایی قلب، ریه، کلیه ، کبد و سرطان پستان و یا مصرف داروهای ضد سرطان ،  لیتیوم  و ترکیبات طلا نباید از شیر مادر استفاده شود.

جعبه متن

پزشکان بدون مرز