[Zohreh Gholami]

ارتباط موسیقی ایرانی با دین و عرفان

در بررسی موسیقی ایرانی و موسیقی مذهبی بخصوص موسیقی رمضان، ما با دو حوزه مختلف اما مرتبط با یکدیگر مواجه می شویم. یکی مختصات فنی و نظری است و دیگری جنبه های معنوی اندیشه گرانه. شناخت مختصات فنی و نظری اگر چه به ظاهر از علم جدید و روش تحلیل مدد می جوید اما بدون بهره گیری از ویژگی های معنوی و اندیشگی موسیقی ایران، تنها به ثبت نمودارهای فاقد روح و حقیقت بر کاغذ منجر خواهد شد. تفکری که می تواند علاوه بر احاطه بر مختصات فنی، کیفیت را جایگزین کمیت، تمثیلات را جایگزین اعداد، هم جوری مرموز اساطیری را جایگزین نسبت های ریاضی کند، تفکری است که قادر خواهد بود وجوه فنی و نظری موسیقی ایران را از دریچه کیفیات معنوی حاکم بر این موسیقی تفسیر و تحلیل کند.
 
استاد محمدرضا درویشی پژوهشگر برجسته موسیقی ایرانی معتقد است: عرفان و حماسه معادله ای است که مجهول ندارد. عرفان و حماسه دو قطب به هم پیوسته و مکمل یکدیگرند. در اوج عرفان، حماسه متجلی می شود و در اوج حماسه، تفکر عرفانی و شهودی. اینجاست که غیاب یکی منجر به از هم پاشیدگی دیگری می شود. نمونه های حماسه و عرفان در جهان معنوی ایرانی، قوسی است که صعود و نزول آن به یک نقطه ختم می شود. یک جریان دورانی است که صعود آن عین نزول و نزول آن عین صعود است و این نقطه ای است که جمع اضداد در آن به یگانگی می رسند. بنابراین آنچه در موسیقی ایرانی سستی و رخوت است نه جنبه معنوی آن، بلکه نفسانی بودن آن است. ارزش های معنوی موسیقی ایرانی نه در قالب به کارگیری دف و طاس و نی، نه در قالب به کارگیری اوزانی رخوت انگیز و مرده و نه در قالب استفاده از شعرهایی است که عالم برون و درون آن بر ما هویدا نیست، این ارزش ها در وجوه درونی فراموش شده این موسیقی، در سیال بودن ابعاد زمان و مکان، در ایقاعات و فواصل، در نقطه تلاقی حماسه و عرفان که حاصلش جوشش درونی و کوشش معنوی است و در پیوند ناگسستی آن با آئین، نیایش و دین باید جست وجو شود. این جست وجو قبل از آنکه خاستگاهی ملی داشته باشد، خاستگاهی انسانی دارد.»


برهمین اساس باید گفت که موسیقی ایرانی، همواره تلاش کرده است که با عرفان و دین رابطه ای عمیق و همان گونه که استاد درویشی گفت رابطه ای قوسی شکل داشته باشد. آنجا که در این قول رخنه ای ایجاد شده است، غفلت ما و هجوم موسیقی های بی ریشه و استفاده های نادرست از امکانات موسیقایی بوده است. ماه رمضان، ماه میهمانی خداست. صدای دلنشین صوت قرآن، صدای روح افزای ربنا، سحری خوانی های شوق آفرین و بسیاری از موسیقی هایی که فراموش شده است، در راستای رساندن روح و شعور انسانی و در دامن تمدن و فرهنگ چند هزار ساله ایرانی رشد و پرورش یافته اند. اکنون نوبت دیگرگونه دیدن است. موسیقی همچون چاقویی است که می تواند احساسات و دوست داشتن ها را میان مردم به تساوی تقسیم کند.