[Zohreh Gholami]

مراحل ساخت سفال، آسیب شناسی و استانداردسازی سفال

مراحل ساخت سفال
اساساً چهار مرحله عمل برای ساختن انواع ظروف سفالی وجود دارد:
۱) آماده ساختن گل: که شامل ورز دادن گل قبل از شروع کردن به کار می باشد.
۲) شکل دادن به آن: بعد از ورز دادن گل برای کار آماده شده و با استفاده از چرخ یا به طریق دستی به آن فرم می دهیم.
۳) تزئین: بعد از اینکه شیء مورد نظر ساخته با استفاده از روش های تزئین که در ذیل شرح داده شده، به زیبایی و جلوه آن اضافه خواهد شد.
۴) حرارت دادن: در مرحله نهایی شیء ساخته شده را در کوره حرارت می دهیم.

● روش های تزئین
۱) برجسته کاری به کمک قلم مو به وسیله مخلوط گل سائیده و کتیرا.
۲) روش کنده کاری با چاقو قسمت هایی را گود می کنند.
۳) باسمه کاری به وسیله مهر.
۴) Sgraffito پوشش سفال به وسیله دو قشر لعاب با رنگ های مختلف و روی پوشش خارجی با وسیله نوک تیز نقش را حک می کنند.
۵) به کارگیری لعاب بر روی بدنه: پاشیدن ـ نقاشی کردن ـ غوطه ور ساختن ظرف در لعاب و یا روش موم گیری کل ظرف را موم می گیرند و جای نقشها را خالی کرده و سپس با رنگهای لعابی پر می کنند و حرارت می دهند و نقاطی که با موم پوشیده شده بود سفید می شود.

● اشکال هندسی کوزه ها
استوانه ای، بیضی، کروی، مخروطی معمولاً ظروف سفالین ترکیبی از دو شکل یا بیشتر که زیبائی ظروف بستگی به ترکیب مناسب این اشکال و ارتباط اجزاء آنها با یکدیگر دارد. مثلاً سر ظروف با بدنه آن یا گردن صراحی با بدنه آن.

● کوره
نیاز به بیان این مطلب نیست که در هنگام انتخاب کوره بایستی نهایت دقت را بعمل آورد. چون کوره قلب کارگاه تولید سرامیک است و بیشترین سرمایه گذاری در هر کارخانه را به خود اختصاص می دهد. عواملی که باید در انتخاب کوره در نظر گرفته شوند عبارتند از:
۱ فرآورده ای که باید پخته شود
۲ میزان تولید
۳ کیفیت تولید
۴ دمای پخت
۵ زمان پخت
۶ نوع شعله
۷ نوع سوخت
۸ تناسب ظرفیت بخش شکل دهی با ظرفیت کوره
۹ محل استقرار و تأسیسات زیر بنایی شرایط زمین و ...

آسیب شناسی مراحل تولید سفال
● آسیب شناسی مواد اولیه وعمل آوری آن:
موادی که در گل سفال و سرامیک ایجاد اشکال می کنند.
ـ مثل: نمک ها، ماسه، آهک و ... و جداسازی آنها از طریق شستشو و یا الک کردن با الکهای ریز دانه ( حدوداً ۱۲۰ مش )
نیاز به مواد افزودنی ، بر اساس نوع محصول و شیوه های تولید .
ـ مثل: شاموت ( خاکهٔ سفال) ، لوئی (الیاف گیاهی) و ...

● روش های عمل آوری و آماده سازی گل
▪ ورز دادن و یک دست کردن گل : از بین بردن فضاهای خالی (هوا)
▪ آماده سازی دوغاب: مخلوط کردن مواد و آب به طورکامل و همچنین تعیین غلظت مناسب دوغاب
▪ نگهداری مناسب گل : محل نگهداری : نوع نگهداری با کمک مواد مختلف مثل نایلن مزیت استفاده ازگلهای مانده و کهنه برطرف کردن اشکالات لعاب .
ـ مثل : ترک خوردن، پوسته شدن ، جوش زدن و ...که معمولاً ناشی از عواملی
ـ مثل : عدم هماهنگی بدنه و لعاب ، غلظت نامناسب لعاب ( ضخامت) و حرارت نامناسب می باشد که بیشتر مربوط به شیوه های نامناسب بکارگیری لعاب است.

● آسیب شناسی شیوه های تولید:
▪ مشکلاتی که در حین خشک شدن گل بوجود می آید ( ترک خوری )
▪ مهمترین عامل ترک خوری بدنه ها = عدم هماهنگی ضخامت بدنه در نقاط مختلف ظرف
▪ لزوم بکارگیری اتاق خشک کن برای خشک کردن مناسب محصولات
▪ مشکلاتی که در مرحله پخت محصولات در کوره می آید (شیب حرارتی)
▪ نوع کوره و تاثیر آن بر کیفیت محصول ( بررسی ایرادات وهمچنین مزیت کوره ها نسبت به یکدیگر)

● روش های بکارگیری لعاب
در تمامی روشهایی بکارگیری لعاب ، باید به ضخامت لعاب بروی بدنه توجه داشت.
ضخامت زیاد و یا کم در لعاب های مختلف مشکلات زیادی ایجاد می کند.

جعبه متن

منبع: سیمرغ

[Zohreh Gholami]

استانداردسازی سفال

ایرج گلزاری متولد ۱۳۵۹ همدان، از نه سالگی فعالیت خود را در زمینه سفال و سرامیک آغاز کرد و در ۲۱ سالگی به ترکیه رفت و به پژوهش و تحقیق در این زمینه پرداخت. گلزاری چندین سالی است که به وطن بازگشته و اکنون در منطقه آزاد کیش به فعالیت های هنری و علمی خود در زمینه سفال و سرامیک ادامه می دهد.

ایرج گلزاری ورک شاپ ها و نمایشگاه های بسیاری را در کارنامه خود دارد که می توان به نمایشگاه های داخلی در تبریز، همدان، کرمان، جزیره کیش، دانشگاه بو علی سینا همدان، دانشگاه پردیس بین المللی کیش، دانشگاه تهران، دانشگاه علمی کاربردی صنایع دستی لالجین و نمایشگاه های خارجی در کشورهای ترکیه، یونان و ارمنستان اشاره کرد. وی هدف از برگزاری نمایشگاه را بستری برای فروش بهتر و معرفی قابلیت های هنری آثار می داند.


▪ ورکشاپ های سفال و سرامیک تا چه حد می توانند در روند توسعه و تولید انبوه این هنر سنتی موثر باشد؟
ورک شاپ ها عامل اساسی در انتقال تجربه در رشد هنرمند تلقی می شود و آموزش سینه به سینه آموخته هاست که در روند توسعه تولیدات سهم بسزایی دارد.


▪ جایی که امرار معاش یکی از مسائل مهم زندگی هنرمند شده است، فرهنگ و هنر چقدر می تواند دغدغه وی باشد؟
خیلی کم. اصلآ فکر خلاق در روح جسم آرام صورت می گیرد ولی به نظر من هنر یک فریاد عاشقانه است که از درون به بیرون رسیده و با خلق اثر تجلی پیدا می کند.


▪ چالش هایی که بر سر راه هنرمندان وجود دارد، چیست؟
فروش آثار هنری تولید شده و تامین مالی و داشتن یک تولیدی یا کارگاه از مهمترین مسائل برای یک هنرمند است.
جهت پیوند فرهنگ غنی چند هزار ساله ایران با جامعه هنر امروز و همراه نمودن ذائقه نسل جدید امروز با هنر سنتی و در پی آن فاصله گرفتن از تولیدات مشابه خارجی، از میان به در کردن رقبای خارجی و نیز جلوگیری از واردات کالاهای


▪ مشابه در زمینه سفال و سرامیک چه باید کرد؟
باید به ذائقه مشتری احترام گذاشت و با تعریف نوآوری در سبک های سنتی و تولید طرح های نو این ذائقه را بدست آورد. به اعتقاد من تلفیق هنر سنتی با صنعتی عبارت است از تلفیق وسایلی که مدرن هستند و کارایی دارند با مدل های سنتی. مانند شومینه ها و یا کاشی کاری ها با مصالح جدید اما با طرح یا کلاسیک.


▪ ثبت ایده ها و طرح ها را در ایران با خارج از کشور مقایسه کنید، آیا در جوامع غربی و شرقی این امر اتفاق افتاده است؟
در جوامع غربی ثبت ایده و طرح ها انجام می شود ولی در ایران در صنعت سفال و سرامیک بسیار کم اتفاق می افتد.


▪ استاندارد سازی یعنی چه و چه باید کرد که صنعتگر بتواند مواد استاندارد مورد نیاز خود را تهیه کند؟
استانداردسازی یعنی برنامه ریزی برای تهیه و ساخت مواد استاندارد که نهایتا منجر به تو لید سفال استاندارد می شود. برای تحقق این امر باید شرکت ها وکارخانجات تولیدی مواد اولیه را از مواد استاندارد تهیه کنند و محصولات تولید شده خود را با استانداردهای جهانی تطبیق دهند.


▪ آیا وجود کد جهانی و کد رهگیری برای کالاهای سنتی خصوصا در رشته سفال و سرامیک ضرورتی دارد؟
مسلما. پس از استاندارد سازی یکی از عوامل پیشرفت هنرمند، رسمیت او و سبک و اثری است که خلق می کند. محسوب می شود.


▪ آیا آثار سفالین می توانند بدون دغدغه بعنوان ظروف و مصالح مورد مصرف در منازل به کار روند؟
اگر درجه تخلخل ظروف سفالین درحد صفر و لعاب مصرفی دارای سرب و سایر مواد سمی نباشد می تواند در منازل مورد استفاده قرار گیرد.


▪ رنگ هایی که به کار می رود چه مقدار طبیعی اند و خودتان بیشتر از چه نوع رنگی استفاده می کنید؟
خیلی کم از مواد آلی استفاده می شود. رنگ های طبیعی دو نوعند: رنگ های آلی و رنگ های معدنی. از رنگ های آلی خیلی کم استفاده می شود اما رنگ معدنی یا سنگی در طیف رنگی گوناگون و در لعاب سازی کاربرد فراوانی دارد. از رنگ آلی در تزئینات غیر استاندارد بیشتر استفاده می شود و اکثر رنگ های مصرفی در روش سنتی، طبیعی هستند. من بیشتر از رنگ های معدنی استفاده می کنم.


▪ تأثیر سفالگری ایران بر سفالگری و هنر شرق و غرب خصوصا چین چیست؟
هر نقطه و ناحیه دارای سفال و تکنیک خاص است. در ایران نیز تکنیک های زرین فام و هفت رنگ، اوج گرفته و تأثیر بسزایی در زیبا آفرینی سفال داشته است.


▪ حمایت مسئولین و دولت ها در تولید آثار شاخص و بروز استعداد های نهفته در این هنر چه تاثیری دارد؟
عاملی است در ترقی صنعت سفال و سرامیک ایران. جا دارد در اینجا از معاونت محترم صنایع دستی کشور به خاطر حمایت های بی شائبه شان تشکر کنم.   

جعبه متن

منبع: تبیان