[Zohreh Gholami]

بیماری کوررنگی, Color blindness

کوررنگی یک بیماری اختلال ارثی است که در آن فرد قادر به تشخیص یک یا برخی رنگ‌ها نمی‌باشد. سلول‌های مخروطی چشم افراد کوررنگ فاقد رنگ‌دانه‌هایی هستند که موجب دیدن رنگ‌ها می‌شوند. به همین دلیل این افراد برخی رنگ‌ها را به شکل طیفی از رنگ‌های خاکستری و سیاه می‌بینند. کوررنگی انواع مختلفی دارد که شایع‌ترین آن‌ها عدم توانایی در تشخیص رنگ سبز و قرمز از یکدیگر است. داشتن مشکل در تشخیص اینکه جسمی قرمز است یا سبز، و یا آبی است یا زرد اصلی‌ترین علامت کوررنگی است. بر خلاف تصور عامه، دید افراد کور رنگ به ندرت خاکستری است.

[/b]

آزمایش ایشیهارا. فرد کوررنگ قادر به تشخیص عدد شش نخواهد بود.

تاریخچه
کوررنگی در سال ۱۷۹۴ توسط شیمی‌دان بریتانیایی، جان دالتون، که خود به آن مبتلا بود کشف شد. با این حال علت آن تنها با پیشرفت علم ژنتیک در قرن بیستم مشخص شد. این اختلال به افتخار دالتون دالتونیسم نیز نامیده می‌شود، هرچند نام علمی آن Dyschromatopsia می‌باشد.

امروزه این اختلال با آزمایش‌های ساده‌ای چون آزمایش ایشیهارا قابل تشخیص است.


بیماری زایی
کور رنگی یک بیماری ارثی وابسته به کروموزوم X مغلوب است که در مردان بیشتر دیده شده و تقریباً همیشه از مادر به پسر به ارث می‌رسد. (توضیح: زنان دو کروموزوم X و مردان یک کروموزوم X و یک کروموزوم Y دارند. در بیماری‌های وابسته به کروموزوم X مغلوب در زنان باید هر دو کروموزوم X معیوب باشند تا بیماری رخ دهد. اگر یک کروموزوم X معیوب باشد بیماری رخ نمی‌دهد ولی قابل انتقال به فرزندان است. در مردان معیوب بودن تنها کروموزوم X سبب بیماری می‌شود. بنابراین، فردی که مبتلا به کوررنگی است، مادرش یا مبتلا به کور رنگی است و یا ناقل بیماری.) در این اختلال کروموزومی سلول‌های مخروطی در شبکیه که مسئول درک رنگ هستند دچار اختلال هستند و به همین دلیل بیمار رنگ‌ها را درست تشخیص نمی‌دهد.

کور رنگی ممکن است بر اثر بیماری‌های عصب بینایی یا شبکیه نیز رخ دهد. در این موارد، فقط چشمی که مشکل دارد دچار کور رنگی می‌شود و بیماری در طول زمان تشدید می‌گردد به طوری که ممکن است تبدیل به کوررنگی کامل شود که در آن بیمار دیدی خاکستری دارد. این بیماران معمولاً در تشخیص آبی و زرد مشکل دارند.


علت
سلول‌های مخروطی نوعی از سلول‌های گیرندهٔ نور هستند که در شبکیه قرار دارند. این سلول‌ها بر اساس تحریک‌پذیری خود نسبت طول موج‌های مختلف نور بر سه دسته تقسیم می‌شوند:
- سلول‌های مخروطی نوع S، که نسبت به طول موج‌های کوتاه (حدود ۴۲۰ نانومتر) حساسیت بیشتری نشان می‌دهند و موجب دیدن رنگ آبی می‌شوند.
- سلول‌های مخروطی نوع M، که نسبت به طول موج‌های متوسط (حدود ۵۳۰ نانومتر) حساسیت بیشتری نشان می‌دهند و موجب دیدن رنگ سبز می‌شوند.
- سلول‌های مخروطی نوع L، که نسبت به طول موج‌های بلند (حدود ۵۶۰ نانومتر) حساسیت بیشتری نشان می‌دهند و موجب دیدن رنگ قرمز و زرد می‌شوند.

در افراد کوررنگ، در اثر جهش ژن‌ها، یک، دو و یا هر سه نوع سلول مخروطی شبکیه فاقد رنگ‌دانه‌هایی هستند که موجب دیدن رنگ‌ها می‌شوند. کوررنگی یک بیماری ارثی است و اکثر انواع آن وابسته به کروموزوم X هستند. شیوع کوررنگی در مردان بیش‌تر از زنان است، چرا که علل مربوط به این اختلال مغلوب است و بیماری تنها در زن‌هایی بروز که هر دو کروموزوم X آن‌ها دچار نقص باشد.

حدود ۸٪ از مردان و ۰٫۵٪ از زنان دچار یکی از انواع کوررنگی هستند. کوررنگی ممکن است در اثر جهش ژن‌های کروموزوم‌های دیگری نیز ایجاد شود. این اختلال با توجه به نوع و مکان جهش ممکن است از بدو تولد آشکار شود و یا در کودکی و یا بزرگ‌سالی نمایان شود. کوررنگی همچنین می‌تواند در طول زندگی پیشرفت کند و یا تغییری نبیند.

ضربه و آسیب مغز به طوری که موجب التهاب و تورم در لب پس‌سری شود و نیز آسیب سلول‌های شبکیه در اثر امواج فرابنفش از عواملی هستند که می‌توانند موجب کوررنگی اکتسابی شوند.

منحنی نشان‌دهنده میزان تحریک هر کدام از ۳ نوع سلول مخروطی با توجه به طول موج

انواع کوررنگی
کوررنگی انواع مختلفی دارد که شایع‌ترین آن‌ها عدم توانایی در تشخیص رنگ سبز و قرمز از یکدیگر است. عدم تشخیص هیچ‌یک از رنگ‌ها یکی از گونه‌های بسیار نادر کوررنگی است، و در آن فرد اشیاء را همچون در فیلم‌ها و یا عکس‌های سیاه و سفید می‌بیند.


مونوکروماسی
مونوکروماسی و یا کوررنگی کامل نوع نادری از این اختلال است که در آن هیچ‌یک از انواع سلول‌های مخروطی فعال نیستند و فرد قادر به تشخیص هیچ رنگی نیست.


دی‌کروماسی
دی‌کروماسی در صورتی ایجاد می‌شود که یکی از سه نوع سلول مخروطی فاقد رنگ‌دانه باشد.
- پروتانوپیا نوعی دی‌کروماسی است که در آن گیرنده‌های رنگ قرمز کاملاً غیرفعال می‌باشند. در این صورت فرد این رنگ را تیره و مایل به سبز می‌بیند.
- دوترانوپیا شایع‌ترین نوع کوررنگی است که در آن گیرنده‌های رنگ سبز کاملاً غیرفعال می‌باشند. در این حالت فرد قادر به تشخیص دو رنگ سبز و قرمز از یک‌دیگر نیست.
- تری‌تانوپیا نوع نادری از دی‌کروماسی است که در آن گیرنده‌های آبی کاملاً غیرفعال می‌باشند و فرد قادر به تشخیص این رنگ نیست.

رنگ‌های رنگین‌کمان در فرد مبتلا به پروتانوپیا




رنگ‌های رنگین‌کمان در فرد مبتلا به دوترانوپیا

رنگ‌های رنگین‌کمان در فرد مبتلا به تری‌تانوپیا

سه‌رنگی غیرعادی
سه‌رنگی غیرعادی (Anomalous trichromacy) یکی از انواع شایع کوررنگی است که در آن هر سه نوع سلول مخروطی فعال هستند ولی در اثر جهش، تحریک‌پذیری یکی از آن‌ها نسبت به طیف نور تغییر یافته‌است.
- پروتانومالی یکی از این حالات است که حساسیت گیرنده‌های رنگ قرمز تغییر می‌یابد و تشخیص دو رنگ قرمز و سبز (زیرا طول موج‌هایشان به هم نزدیک‌تر است) را برای فرد دشوار می‌کند.
- دوترانومالی نوع بسیار شایعی از کوررنگی است که در آن تشخیص دو رنگ قرمز و سبز به علت کاهش حساسیت گیرنده‌های رنگ سبز دشوار می‌شود.
- تری‌تانومالی نوع نادری است که در آن حساسیت سلول‌های مخروطی فرد نسبت به رنگ آبی کاهش می‌یابد و فرد در تشخیص رنگ‌های زرد و آبی دچار مشکل می‌شود. برخلاف سایر گونه‌ها، تری‌تانومالی وابسته به جنس نیست و تعداد زنان و مردان مبتلا به آن همسان است.


تشخیص
تشخیص کوررنگی اغلب با استفاده از چارت‌های رنگی بنام "صفحات آزمون ایشی هاراً (Ishihara) انجام می‌شود. در این صفحات اعدادی متشکل از نقطه‌های رنگی در زمینه‌ای متشکل از نقاطی به رنگ دیگر قرار گرفته‌اند که تشخیص آن‌ها برای افراد کوررنگ مشکل است. در صورتیکه مشکلی در دید رنگی بیمار تشخیص داده شود از تست‌های دقیق تر استفاده می‌شود.

آزمایش‌های فراوانی برای تشخیص کوررنگی وجود دارند که آزمایش ایشیهارا یکی از مورد استفاده‌ترین آن‌ها می‌باشد. در این آزمایش تصاویری رنگی به فرد داده می‌شوند که کنتراست رنگ‌ها در هرکدام موجب قابل تشخیص شدن عدد یا شکلی می‌شود. فرد کوررنگ قادر به تشخیص برخی از این اعداد یا اشکال نخواهد بود.

امروزه این اختلال در مدارس اغلب کشورها در کودکان بین ۶ تا ۱۲ سال تشخیص داده می‌شود.

آزمایش ایشیهارا. فرد دچار پروتانوپیا قادر به تشخیص عدد سی‌وهفت نخواهد بود.
آزمایش ایشیهارا. فرد دچار تری‌تانوپیا قادر به تشخیص عدد پنجاه‌وشش نخواهد بود.
آزمایش ایشی هارا. فرد دچار دوترانوپیا قادر به تشخیص عدد چهل‌ونه نخواهد بود.

درمان
کور رنگی هیچ درمانی ندارد. تشخیص زودرس کوررنگی می‌تواند مانع بروز مشکلات آموزشی در کودکان شود. در این صورت بهتر است والدین کودک با معلم او صحبت کنند.

بعضی از بیماران از لنزهای مخصوصی استفاده می‌کنند که هم بصورت لنز تماسی و هم بصورت لنز عینک وجود دارد.

در بسیاری موارد بیماران به جای تشخیص رنگ ممکن است ترتیب قرار گیری را بخاطر بسپارند. بعنوان مثال بیمار بخاطر می‌سپارد که چراغ قرمز همیشه بالای چراغ راهنمایی و چراغ سبز پایین قرار دارد.