[Zohreh Gholami]

چرا سن سکته قلبی کاهش پیدا کرده است؟

مرگ‌ و میر ناشی ازبیماری‌های قلبی و عروقی از سال1900 میلادی تاكنون مهم ترين علت مرگ و میر در جهان بوده است. كم‌تحركي، تغيير عادت تغذيه، تغيير شيوه زندگي، افزايش شهرنشيني، افزايش استرس و عواملي مشابه موجب افزايش ابتلا به بيماري‌هاي قلبي و عروقي در جامعه شده و سن سكته قلبي را كاهش داده است.

دکتر محمدحسين سرمست، رئیس دانشگاه علوم پزشکی اهواز درباره بيماري‌هاي قلبي مي‌گويد: بیماری‌های قلبی و عروقی به تدریج خود را نشان مي‌دهند و در تغيير رفتار و شيوه زندگي ریشه دارند. افزایش ميزان ابتلا به اين نوع بيماري‌ها نه تنها سلامتي خانواده‌ها را با مشکل مواجه مي‌كند، بلکه موجب تحميل هزینه‌هاي بسياري در بخش درمان به جامعه مي‌شود و کارایی جامعه را هم کاهش مي‌دهد. براي كاهش شيوع بيماري‌هاي قلبي و عروقي لازم است با همكاري نهادهاي دولتي و جامعه، شیوه زندگی به سمت مصرف كمتر مواد غذايي مضر و افزايش تحرك تغيير كند.

دکتر محمدحسن عادل، رئیس مرکز تحقیقات قلب و عروق خوزستان هم با تاكيد بر اين‌كه نمی‌توان آمار دقیقی از افراد مبتلا به بیماری‌های قلبی و عروقی در استان ارائه داد، مي‌گويد: تاكنون مركز ويژه‌اي براي بررسي بيماري‌هاي قلبي و عروقي در استان وجود نداشته است. همچنین بسیاری از افراد هم با وجود اين‌كه ممكن است به نوعي اختلال قلبي مواجه باشند، از بيماري خود خبر ندارند و به همين دليل براي درمان هم مراجعه نمي‌كنند، بنابراین حتی اگر درباره ميزان شيوع بيماري‌هاي قلبي آماری ارائه شود، آن آمار واقعي نیست، بلكه تنها ميزان مراجعه بيماران قلبي به بيمارستان ها را نشان مي‌دهد.

برای ثبت آمار دقيق لازم است خانه قلب در استان خوزستان تاسیس شود و همه افراد، نه فقط بيماران، با مراجعه به اين مركز مورد معاينه قرار گيرند. تنها در چنين شرايطي است كه می‌توان اطلاعاتي پایه‌ای از افراد جامعه تهیه کرد و با بررسي وضعيت عملكرد قلب آن‌ها، احتمال ابتلا به بیماری‌هاي قلبي را به افراد در معرض خطر گوشزد کرد.

با قاطعیت نمي‌توان گفت كه علت دقيق ابتلا به بیماری‌هاي قلبي چيست، با اين وجود مي‌توان توسعه شهرنشینی را یکی از مهمترين دلايل شيوع اين نوع بيماري‌ها دانست. از نظر علمی ثابت شده که شيوع بيماري‌هاي قلبي در کشورهای در حال توسعه افزایش یافته و فرهنگ نادرست شهرنشيني هم از مهمترين دلايل اين موضوع است. كاهش تحرک، استعمال دخانیات و افزايش دسترسی به مواد غذايي از ويژگي‌هاي زندگی شهری است. همچنین به دلیل ازدحام زياد در شهرهاي بزرگ، استرس افراد افزایش می‌یابد و همين موضوع زمینه ابتلا به بیماری‌هاي مختلف را فراهم مي‌كند.

براي اطلاع از ميزان مراجعه بيماران قلبي به بيمارستان‌هاي شهر اهواز، با رئيس بخش قلب بيمارستان "گلستان" هم‌صحبت شديم.

دكتر اصغر رمضاني نخستين جراح قلب استان خوزستان است و در سال 74 اولين عمل جراحي قلب را در اهواز انجام داده است. وي اشاره مي‌كند كه 25 تا 30 درصد كل بيماراني كه به بيمارستان‌ها مراجعه مي‌كنند را بيماران قلبي تشكيل مي‌دهند و مي‌گويد: "10 درصد بيماران قلبي به صورت مادرزاد به اين بيماري مبتلا مي‌شوند. ساختمان قلب اين افراد از بدو تولد با مشكل مواجه است. برخي افراد هم به دليل ابتلا به تب رماتيسمي در دوران كودكي، با مشكل دريچه قلب مواجه مي‌شوند. 80 درصد بيماران قلبي هم به دليل تنگي و گرفتگي عروق كرونر به اين بيماري مبتلا مي‌شوند.

عروق كرونر وظيفه تغذیه عضلات قلب را بر عهده دارند و دائما در حال فعاليت هستند. اگر این عروق به دلیل آلودگی جریان خون به وسیله چربی‌ها مسدودشوند، عضلات قلب از کار مي‌افتند و فرد سکته می‌کند.

دكتر رمضاني مي‌گويد كه از شهریورماه سال گذشته تا شهریور امسال، 859 بيمار قلبي با مراجعه به اين بيمارستان قلب خود را عمل كرده‌اند و 600 عمل از اين تعداد به عروق كرونر مربوط بوده است؛ هر سال هم 10 تا 15 درصد به تعداد جراحی‌هاي قلب افزوده می‌شود.

وي گفت: امروزه تعداد بیماران قلبی در حال افزایش است، زيرا متوسط سن جمعیت کشور هم افزايش يافته است. در گذشته متوسط سن ابتلا به بيماري‌هاي قلبي 65 سال بود، اين در حالي است كه اكنون اين سن به 50 تا 55 سال رسيده است و اگر شيوه زندگي به همين صورت ادامه يابد، ميانگين سن ابتلا به بيماري‌هاي قلبي باز هم كاهش مي‌يابد. در ميان بيماران قلبي كه به بيمارستان گلستان مراجعه مي‌كنند، گاهي جوان 20 ساله هم مشاهده مي‌شود. عادت‌هاي تغذيه‌اي نامناسب و كم‌تحركي، مهمترين دليل شيوع بيماري‌هاي قلبي، به‌ويژه در جوانان است.

معمولا همه پزشكان و متخصصان، كم‌تحركي را از عوامل مهم ابتلا به بيماري‌هاي قلبي مي‌دانند و ماشيني شدن زندگي‌هاي شهري و افزايش آپارتمان‌نشيني را به عنوان دلايل شيوع بيماري‌هاي قلبي عنوان مي‌كنند.

خوشبختانه در چند سال اخیر ميزان تحرك افزايش يافته و بسياري از افراد با استفاده از وسایل ورزشي موجود در پارک‌ها ورزش می‌کنند، ولي هنوز هم برخي افراد اعتقادی به ورزش ندارند. بيشتر افراد جامعه تحرك اندكي دارند و كمتر از میزان مورد نياز بدن، ورزش می‌کنند.

انجام ورزش‌هاي استقامتي به صورت مستمر در جلوگیری از ابتلا به بیماری‌های قلبی و عروقی موثر است. این ورزش‌ها را باید حداقل سه‌بار در هفته و هر دفعه به مدت نیم‌ساعت انجام داد. ورزش باید موجب افزایش ضربان قلب شود، بنابراین پیاده‌روی تاثير زيادي در سلامتي جوانان ندارد؛ پياده‌روي به افراد مسن توصيه مي‌شود و جوانان بايد ورزش‌هايي مانند دویدن و شنا را انجام دهند.

برخی افراد نبود مکان کافی را دلیل ورزش نکردن می‌دانند؛ اين موضوع توجيه مناسبي نيست، زيرا حتي در فضايي به ميزان دو متر مربع هم مي‌توان ورزش کرد. در فضاي خانه مي‌توان حرکت‌های کششی و نرمشي را انجام داد. ورزش موجب کاهش اسیدهای چرب آزاد در خون و افزایش کلسترول مفيد(HDL ) می‌شود، در نتيجه تنگ شدن عروق، مخصوصا عروق قلبی و مغزی به تاخیر می‌افتد. همچنین ورزش موجب کاهش مقدار چربی‌هايي مانند تری‌گلیسیریدها و کلسترول مضر (LDL ) در خون می‌شود.

تغذيه نامناسب هم از مهمترين عوامل ابتلا به بيماري‌هاي قلبي است. امروزه به دليل شهرنشيني و افزايش سرعت زندگي‌هاي شهري، مصرف فست‌فودها و مواد غذايي مضر و چرب افزايش يافته و متخصصان اين عامل را از دلايل شيوع بيماري‌هاي قلبي مي‌دانند.

دكتر مجيد كارانديش، متخصص تغذیه و عضو هيات علمي دانشگاه در اين زمينه مي‌گويد: چاقي و اضافه وزن مهمترین عامل ابتلا به بیماری‌های قلبی و عروقی است. هرچه وزن کمتر باشد، احتمال ابتلا به بیماری‌هاي قلبي هم کاهش می‌يابد. مصرف بيش از حد غذاهای آماده و فست‌فودها هم مهمترين دليل چاقي و اضافه وزن، مخصوصا در جوانان است.

البته چاقي هم انواع مختلفی دارد؛ مثلا تجمع چربی‌ها در قسمت مرکزی بدن، مخصوصا در ناحیه شکم و پهلو به مراتب مشکلات بیشتری را در مقايسه با تجمع چربی‌ها در ديگر قسمت‌های بدن، ايجاد مي‌كند. تجمع چربی‌ها در ناحيه مركزي بدن خطر سکته قلبی را افزایش می‌دهد.

مصرف بيش از حد روغن‌ها از ديگر عوامل ابتلا به بيماري است. به طور کلی تنها 30 درصد از انرژی بدن باید از طريق مصرف چربی‌ها (اسيدهاي چرب غيراشباع) تامین شود؛ متاسفانه برخی افراد تصور مي‌كنند روغن‌های مایع که حاوی اسیدهای چرب غیراشباع هستند، جذب بدن نمی‌شوند، در حالی که این تصور کاملا اشتباه است و روغن‌های مایع كاملا به بدن جذب می‌شوند. از نظر تغذیه‌اي بدن انسان نیازی به اسیدهای چرب اشباع ندارد، ولی اين اسيدهاي چرب معمولا در موادغذایی وجود دارند و حدود 10 درصد انرژی بدن را تامین می‌کنند، پس دیگر نیازی به مصرف روغن‌های جامد نیست.

استفاده از مواد غذایی سالم، بهداشتی و خانگی و مصرف انواع میوه‌ها و سبزی‌ها به ميزان كافي می‌تواند از بروز بیماری‌هاي قلبي در افراد جلوگیری کند. با توجه به این نکته که عدم نوشيدن آب و مایعات به ميزان كافي عامل بروز بسیاری از بیماری‌ها، از جمله بیماری‌های قلبی و عروقی است، نوشيدن آب كافي در طول روز بايد مورد توجه باشد.

پس از صحبت با متخصصان قلب و عروق، تغذيه  به همراه يك بيمار قلبي به اتاق عمل بيمارستان گلستان اهواز مي‌رويم. بيمار فردي 64 ساله است كه براي مدتي علائمي مانند درد قفسه سینه و تعریق شبانه داشته و پس از سکته قلبی به بيمارستان منتقل شده است. پس از بررسي وضعيت بيمار، دكتر محمدعلي شيخي تشخيص مي‌دهد كه وي بايد عمل شود.

همراه بيمار به اتاق عمل مي‌رويم. دستيارها بيمار را براي انجام عمل آماده مي‌كنند و دكتر كار را با ايجاد شكافي در وسط قفسه سينه آغاز مي‌كند. همزمان توصيح مي‌دهد كه: پس از انجام معاینات و آزمایش‌های اوليه متوجه شدیم دو رشته از عروق کرونری قلب بيمار مسدود شده و به همين دليل خون‌رسانی به مغز مختل شده است. همچنین دریچه میترال قلب بيمار هم گشاد شده و باید تعویض شود.

با انجام اين عمل یک رشته رگ از پای راست و یک رشته رگ از سینه بیمار به قلب وی پیوند داده شود.

دکتر و همراهانش به وسیله چيزي شبيه دريل استخوان جناق سينه بيمار را شكاف مي‌دهند و آن را باز مي‌كنند. قلب بيمار كم‌كم نمايان مي‌شود و مي‌توان ضربان آن را به راحتي ديد. قلب بيمار ضربان نامنظمي دارد و دكتر دستگاه شوك كوچكي را دو طرف آن قرار مي‌دهد و به قلب شوك وارد مي‌كند. ضربان قلب آرام و منظم مي‌شود.

دکتر یکي از رگ‌ها را نشان می‌دهد و می‌گوید: این سرخرگ شریان داخلي پستان است. این سرخرگ وظيفه خون‌رساني به سینه را بر عهده دارد، ولی به خاطر وجود عروق فراوان در این ناحیه، فرد بدون آن هم می‌تواند زندگی کند. با انجام اين عمل رگ را برمي‌داريم و به قلب متصل می‌کنیم. هنگام برداشتن این رگ باید خیلی دقت كرد.‌ در صورتی که رگ با احتیاط و بدون وارد آمدن ضربه برداشته شود، در 95 درصد موارد تا 10 سال و در 80 درصد موارد تا20 سال در قلب بیمار به خوبي فعاليت می‌کند.

تکنیسین اتاق عمل بر روی رگي كه در حال جدا شدن است آب گرم می‌ریزد. دکتر توضيح مي‌دهد: آب گرم موجب گشاد شدن رگ مي‌شود و در نتيجه کار برداشتن رگ هم آسان‌تر پيش مي‌رود.

دكتر همچنان كه توضيح مي‌دهد، يك طرف رگ را جدا مي‌كند و خون از محل بريدگي جاري مي‌شود. گيره مخصوصي بر روي رگ نصب مي‌شود تا جريان خون متوقف شود.

در ناحيه زير قفسه سينه بيمار، ریه مشخص است. صورتي رنگ است و خط‌هايي مشكي بر روي آن ديده مي‌شود. دكتر مي‌گويد: این خطوط سياه‌رنگ به دليل استعمال سیگار است. البته آلاینده‌های صنعتی هم مي‌توانند بر ريه و دستگاه تنفسي تاثير منفي داشته باشند.

در جريان عمل، دکتر قطعه کوچکي را از بدن بیمار بیرون می‌آورد و دور می‌اندازد. توصيح مي‌دهد غده‌اي كه دور انداخته، "تیموس" است. اين غده در کودکی نقش سیستم ایمنی را در بدن ایفا می‌کند، ولی در بزرگسالی بود و نبود آن تفاوتی ندارد.

هنگام پیوند رگ‌ها، فعاليت قلب بايد براي لحظاتي متوقف شود، به همين دليل ماده‌ای فلج‌کننده از طریق آئورت به قلب وارد می‌شود. لوله‌اي به آئورت وصل مي‌شود و با ايجاد شياري در دهلیز، لوله ديگري به آن متصل می‌کنند. این دو لوله به پمپ متصل هستند و اين پمپ کار قلب را انجام می‌دهد.

برای كاهش متابولیسم قلب، مقداری یخ روی آن مي‌گذارند و به اين ترتيب نیاز قلب به غذا و اکسیژن كمتر مي‌شود. حالا شرايط براي پيوند رگ‌ها به قلب آماده است.

سرخرگ را به قلب متصل مي‌كنند و با يك نخ باريك، آن را به قلب مي‌بندند. رگی که از پا گرفته شده هم به وسیله به پيوند داده مي‌شود. پس از پیوند رگ‌ها، خون كم‌كم درون قلب جريان مي‌يابد. ضربان قلب دوباره آغاز مي‌شود.

به گزارش روابط عمومي، آن‌چه مسلم است تغذيه مناسب، تحرك بدني، كاهش استرس روزانه و مواردي مانند آن مي‌تواند در كاهش شيوع بيماري‌هاي قلبي موثر باشد. متاسفانه عادت تغذيه‌اي در خوزستان مناسب نيست و بسياري از افراد به مصرف فست‌فود و غذاهاي چرب عادت كرده‌اند. براي كاهش خطر سكته قلبي لازم است مصرف روزانه ميوه و سبزي در برنامه غذايي قرار گيرد و مصرف غذاهاي چرب تا حد امكان كاهش يابد.