[Zohreh Gholami]

معرفی کامل کهکشان ها و ستاره ها

خورشید
خورشید یا خور یا هور یکی از ستارگان کهکشان ماست. و تنها ستاره سامانه خورشیدی می باشد. منبع اصلی نوروگرماودر یک کلام زندگی بر روی زمین این ستاره است که با فاصله ای حدود 150 میلیون کیلومتری از زمین قرار گرفته و قطری تقریباً معادل 1میلیون 390 هزار کیلومتر و وزنی معادل 330 هزار بار سنگین تر از زمین دارد. تنها ستاره منظومه شمسی است و حدودا شامل 86/99% درصد جرم کل منظومه شمسی را تشکيل می دهد. خورشيد به دليل جرم عظيمش داراي نيروی گرانش بسيارقوی است ، طوری که سيارات را وادار کرده در مدارشان بر گردش حرکت کنند.


مشخصات فيزيکی خورشيد:
1- قطر خورشيد درحدود ۱,۳۹۲,۰۰۰ کيلومتر يا ۱۰۹ برابر قطر زمين است
2- جرم خورشيد ۳۳۳,۰۰۰ برابر جرم زمین است (جرم زمين 1027×6 ) و مقدار جرمی که خورشيد از دست می دهد درحدود ۴/۲ ميليون تن در ثانيه است.
3- قطر خورشيد حدود 1392000 کيلومترکه معادل 109 برابر قطر زمين است.
4- وزن مخصوص خورشيد ۴۱/۱ گرم بر سانتی متر مکعب است.
5- حجم خورشيد 1033× 4/1 سانتی متر مکعب که حدودا معدل 1,400,000 برابر حجم زمين است
6- دمای مرکز خورشيد ۰۰۰/۰۰۰/۱۵درجه کلوين(20,000,000 درجه سانتی گراد) است
7- مدت چرخش وضعی: ۲۵ روزدر استوا که درحوالی قطب ها به ۳۴ روز می رسد
8- يک سال کيهانی زمانی است که خورشيد يک بار به دور کهکشان می چرخد ودر حدود ۲۲۵ ميليون سال است
9- قطر زاويه ای خورشيد درآسمان ۳۲ دقيقه است . قدر ظاهری خورشيد ۷/۲۶- است


ترکيب شيميائی خورشيد:
در حدود 99% وزن خورشيد را گازهای هیدروژن(H2) و هلیوم (He) تشکيل داده اند ، که از مقدار نيز حدود 70% هيدروژن39% هليوم و يک درصد مابقی ، شامل ساير گازها می شود. در خورشيد هرثانيه 500 ميليون تن هيدروژن به هليوم تبديل می شود که فقط حدود 5% آن به شکل انرژِی از خورشيد خارج می گردد.


سال نوری
سال نوری یکی از یکاهای سنجش فاصله است که بیشتر در محاسبات مربوط به کیهانشناسی و نجوم به کار میرود. سال نوری طبق تعریف برابر است با مسافتی که نور در خلاء در مدت یک سال طی میکند. بیشترین سرعت نور در خلاء است که تقریباً برابر است با ۳۰۰،۰۰۰ کیلومتر بر ثانیه. سال نوری تقریباً برابر با ۹،۴۶۰،۸۰۰،۰۰۰،۰۰۰ کیلومتر است.


فهرست درخشان ترین ستاره ها
این فهرستی است از درخشانترین ستارههای آسمان شب به ترتیب از پرنورترین به کمنورتر. این فهرست تا قدر ظاهری ۲ ادامه دارد. قدر ظاهری تمام ستارگان به درخشندگی واقعی و فاصله آنها از ما بستگی دارد. برای نمونه ستاره سهیل در اصل بسیار نورانیتر از ستاره شباهنگ است ولی بخاطر اینکه سهیل نسبت به شباهنگ از ما خیلی دورتر است قدر ظاهری آنها یعنی نورانیتشان تقریباً یکسان و برابر دیده میشود.

قدر ظاهری-نام در فارسی- نامگذاری بایر - نام انگلیسی
۲۶٫۵- خورشید - Sun
۰٫۰۴- نگهبان شمال-آلفا گاوران (α Boo)- Arcturus
۰٫۰۱- رجل قنطورس-آلفا قُنطورس ۱(α۱ Cen)- Alpha Centauri
۰٫۰۳- کرکس نشسته-آلفا شلیاق-(α Lyr) Vega
۰٫۰۸- بُزبان-آلفا ارابهران -(α Aur) Capella
۰٫۳۸ -شِعرای شامی-آلفا سگ کوچک- (α Cmi) Procyon
۰٫۴۶- آخرالنهر-آلفا نهر- (α Eri) Achernar
۰٫۵*- اِبطالجوزا-آلفا شکارچی -(α Ori) Betelgeuze
۰٫۶۱- حَضار-بتا قنطورس- (β Cen) Agena یا Hadar
۰٫۷۷- کرکس پرنده-آلفا عقاب- (α Aql) Altair
۰٫۸۵*- دَبَران-آلفا گاو- (α Tau) Aldebaran
۰٫۷۲- سهیل-آلفا شاهتخته- (α Car) Canopus

درخشندگی بسیاری از ستارگان متغیر است. مقدار ذکرشده یک اندازه میانگین است. باید در نظر داشت که درخشندگی سیارههای تیر، ناهید، بهرام، مشتری و کیوان نیز در محدوده همین جدول قرار دارند.

اگر همه ستارگان را در ۱۰ پارسکی (هر پارسک برابر است با ۳۰٫۱ میلیون میلیون کیلومتر) بچینیم درخشندگی ستارگان به این ترتیب خواهد بود:
1- سهیل (درخشندگی آن ۱۹۰۰ برابر خورشید است)
2- بزبان (یک غول سرخ است)
3- کرکس نشسته
4- شباهنگ (یک جفت کوتوله سفید به نام توله دارد)
5- رجل قنطورس

برخی از ستاره ها نام های گوناگونی در زبان فارسی دارند. گروهی از این نامها از زبان پارسی میانه به ما رسیدهاند مانند ونند، اپوش، تیر، تیشتر، سدویس، میخگاه، اسپور، بشن، یوغ، درفشه (درفشگ)، پسی، پها، پرک، اگست، پارند، مزدهداد.
شباهنگ:شِعرای یمانی،کاروانکُش،وَراهَنگ،شبکش،تیر، تیشتر
سهیل: پَرَک، اگست
بزبان: عَیّوق، پارَند، مَزدهداد
نگهبان شمال: سِماک رامح، حارس شمال، حارسالسماء.
کرکس نشسته: نسر واقع، وَنَند.
کرکس پرنده: نسر طائر، یوغ (در پارسی میانه)
بزبان: نگهبان، عیوق
پای شکارچی: رجلالجبار، رجلالجوزا
شانه گاوران: منکب الجوزا
قلب عقرب: سَدویس، اپوش، دل
رأس پیکر پسین: رأس التوأم الموخّر
رأس پیکر پیشین: رأس التوأم المقدم.
جمع رأس پیکر پسین و رأس پیکر پیشین را در پارسی میانه رَخوَت مینامیدند.
شوله: دِرَفشه (درفشگ)
شرطین: پَدیسپَر
شانه ارابهران: (منکب ذیالعنان)


فهرست صورت های فلکی
به گروهی از ستاره ها که در تجسم انسان شکل و پیکربندی مش صورت فلکی یا پیکر آسمانی می گویند. صورت های فلکی در فرهنگ های گوناگون حضور داشته اند و طی گذشت زمان تغییراتی هم در تقسیم بندی، تعداد و نامگذاری آنها صورت گرفته است. جدول زیر نام های فارسی صورت های فلکی امروزی را نشان می دهد.


۸۸ صورت فلکی امروزی
آبمار • آتشدان • ارابهران • اژدها • اسب بزرگ • اسب کوچک • اسکنه • آفتابپرست • بادبان • بزغاله • برساووش • بره • پیاله • پیکان • تاج جنوبی • تاج شمالی • تازیها • ترازو • تکشاخ • تلسکوپ • تلمبه • تور • توکان • جوی • چلپاسه • چلیپا • خرچنگ • خرس بزرگ • خرس کوچک • خرگوش • درنا • دلفین • دلو • دوپرگار • دوپیکر • دوشیزه • ذاتالکرسی • روباهک • زانوزده • زرافه • زن برزنجیر • ساعت • سپر • سکستان • سگ بزرگ • سگ کوچک • سنگتراش • سهپایه • سهسو • سیاهگوش • سیمرغ • شاهتخته • شکارچی • شلیاق • شیر • شیر کوچک • طاووس • عقاب • قطبنما • قنطورس • قیفاووس • کبوتر • کژدم • کشتیدم • کلاغ • کمان • کوره • کوهمیز • گاو • گاوران • گرگ • گونیا • گیسو • مار • مار باریک • مارافسای • ماکیان • ماهی •ماهی پرنده • ماهی جنوب • ماهی زرین • مثلث جنوبی • مرغ بهشتی • مگس جنوبی • میکروسکوپ • نهنگ • هشتک • هندی


قمر های طبیعی
قمرهای طبیعی قمر هایی هستند که به طور طبیعی در محور جاذبه یک سیاره قرار گرفتهاند. ماهواره ها و ایستگاه های فضایی جزء قمر های مصنوعی حساب می شوند. قمر به طور کلی شیئ است که به دور مدار یک سیاره در گردش است. تفاوت گردش ماه به دور سیاره با گردش سیاره به دور خورشید این است که شیئ آسمانی پس از اسارت در میدان جاذبه سیاره حرکت کرده و در آخر به مکانی میرسد که جاذبه سیاره و ستاره، هیچکدام بر آن تاثیری ندارد. سپس در خطی که جاذبه صفر وجود دارد شروع به حرکت کرده و مداری مجازی را تشکیل می دهد.


فهرست قمرهای منظومه ی شمسی
قمرهای بزرگ منظومه شمسی شامل ماه قمر زمین، قمرهای مشتری به قرار گالیلن، یو، اروپا، گانیمدوکالیستو ، تیتان قمر کیوان و قمر تریتون از نپتون. در منظورمه شمسی هشت سیاره و سه سیاره کوتوله قرار دارد که قمرهای آنها به شرح زیر است:

سیارات منظومه شمسی
قطر متوسط (کیلومتر)
زمین
بهرام
مشتری
کیوان
اورانوس
نپتون
زیر ۱۰
-
-
-
در اقلیت ۴۷
در اقلیت ۲۱
-
۱۰-۵۰
-
-
فوبوس-دیموس
کارم-متیس-سینوپ-لیسیتیا-انانک-لدا-آدرستیا
سیارنک-هلن-آلبیوریکس-اطلس-پان-تلستو-پالیاک-کالیپسو-یمیر-کیویک-تاروس-ایجیراک-اریاپو
-
۵۰-۱۰۰
-
-
-
الارا-
پاسیفاء
پرومتئوس-پاندورا
کالیبان-ژولیت-بلیندا-کرسیدا-روزالیند-دسدیمونا-بیانکا
۱۰۰-۵۰۰
-
-
-
آملثیا-هیمالیا-تب
فوئب-جانوس-اپیماتئوس-میماس-هایپریون
سیکوراکس-پاک-پورتیا-میراندا
۵۰۰-۱۰۰۰
-
-
-
-
انکلادوس
-
3000-4000
ماه
-
یو-اروپا
-
-
-


کهکشان
کهکشان به مجموعه ستارگان، گاز و غبار گفته میشود که با نیروی جاذبه کنار هم نگاه داشته شده اند. کوچکترین کهکشانها دارای عرضی برابر با چند صد سال نوری هستند و بزرگترین کهکشانها تا ۳ میلیون سال نوری عرض دارند و شامل بیش از ۱۰۰۰ میلیارد ستاره هستند. اشکال کهکشانها بر اساس شیوهای طبقه بندی میشود که طبق شیوه طبقه بندی ستاره شناسآمریکایی، ادوین هابل، شکل یافتهاست. در مورد تکامل کهکشانها اطلاعات قطعی کمی در دست است. تنها مطلب مورد اطمینان این است که کهکشان ها میلیاردها سال پیش به شکل تودهای از ابرهای گازی و غباری به وجود آمدند.

کهکشان به مجموعه ستارگان، گاز و غبار گفته می شود که با نیروی جاذبه کنار هم نگاه داشته شده اند. کوچکترین کهکشان ها دارای عرضی برابر با چند صد سال نوری هستند و بزرگترین کهکشان ها تا ۳ میلیون سال نوری عرض دارند و شامل بیش از ۱۰۰۰ میلیارد ستاره هستند. اشکال کهکشان ها بر اساس شیوهای طبقه بندی میشود که طبق شیوه طبقه بندی ستاره شناسآمریکایی، ادوین هابل، شکل یافتهاست. در مورد تکامل کهکشان ها اطلاعات قطعی کمی در دست است. تنها مطلب مورد اطمینان این است که کهکشانها میلیاردها سال پیش به شکل تودهای از ابرهای گازی و غباری بوجود آمدند.


طبقه بندی کهکشان
کهکشان ها دارای طبقه بندیهای مختلفی هستند که عوامل موثر در این طبقه بندی ها شامل: ساختمان، تراکم، رنگ، نوع، تشعشعات و نورانیت و... است. از جمله طبقه بندی کهکشانها میتوان به طبقه بندی ادوین هابل اشاره کرد که در این طبقه بندی کهکشانها به سه دسته تقسیم میشوند. ۱
- مارپیچی
۲- بیضوی
 ۳- نامنظم
که هر کدام به زیر مجموعه های زیرتقسیم می شوند.
کهکشان های بیضوی به گروه های E ۰ - E ۲ - E ۵ - E ۷
کهکشان های مارپیچی به گروه های Sa - Sb - Sc - Sd
کهکشان های مارپیچی بسته به گروه های SBa - SBb - SBc - SBd

کهکشان راه شیری دارای درازائی به طول ۱۲۰۰۰۰ سال نوری است. قطر این کهکشان نیز در مرکز، رقمی معادل ۲۰۰۰۰ سال نوری و قطر بازوی آن در حدود ۳۰۰۰ سال نوری است. کهکشان ما در حدود ۲۰۰ میلیارد ستاره دارد. منظومه شمسی و خورشید در فاصله ۳۰۰۰۰ سال نوری از مرکز کهکشان قرار دارند و همچنین با سرعتی معادل ۲۰۰ تا ۳۰۰ کیلومتر بر ثانیه به دور مرکز کهکشان می چرخد که حدود ۲۲۵ میلیون سال طول می کشد تا این مجموعه یک بار بچرخد.

کم نورترین کهکشان ها در طبقه بندی کهکشان های محلی در طبقه کهکشان های بیضوی هستند. کهکشان های غیر منظم دارای ابرهای ماژلانی، تعداد زیادی ستاره جوان و سحابی است که در آن ستاره های جدید پدید می آیند. کهکشان های مارپیچی هم مخلوطی از کهکشان های جوان و پیر هستند. دربازوی جوان ترها ستارگان غول پیکر سفید، ستارگانی مانند خورشید، کوتوله های سفید و گازها و گرد وغبار وجود دارد.


کهکشان راه شیری
کهکشان راه شیری دارای درازائی به طول ۱۲۰۰۰۰ سال نوری است. قطر این کهکشان نیز در مرکز، رقمی معادل ۲۰۰۰۰ سال نوری وقطر بازوی آن در حدود ۳۰۰۰ سال نوری است. کهکشان ما در حدود ۲۰۰ میلیارد ستاره دارد. منظومه شمسی و خورشید در فاصله ۳۰۰۰۰ سال نوری از مرکز کهکشان قرار دارند و همچنین با سرعتی معادل ۲۰۰ تا ۳۰۰ کیلومتر بر ثانیه به دور مرکز کهکشان میچرخد که حدود ۲۲۵ میلیون سال طول می کشد تا این مجموعه یک بار بچرخد.


کهشان های همسایه با کهکشان راه شیری
نزدیک ترین کهکشان به ما کهکشان آندرومدا است که از لحاظ ساختار درست مانند کهکشان راه شیری مارپیچی و دارای بازوست به همین دلیل خواهر کهکشان راه شیری نامیده می شود. این کهکشان در فاصله ۱۵۰۰۰۰ سال نوری از ما قرار دارد و در حال حاضر نیز در حال دورشدن از ما می باشد. اما متوسط فاصله کهکشان ها حدود ۲۰۰۰۰۰۰ سال نوری است.

جعبه متن

منبع: لغتنامه دهخدا