[Zohreh Gholami]

ويتامين Vitamin D*  D*

مطمئناً با نام ويتامين D آشنايي داريد و از بيماري راشيتيسم يا نرمي استخوان نيز مطالبي شنيده ايد و  يا شايد تاکنون کودکان يا افراد بزرگسالي را ديده ايد که پاهاي هلالي شکل دارند ، دليل آن چيست؟ آيا هلالي شدن پاي افراد به سمت خارج يا داخل يک مسئله ژنتيکي است يا يک کمبود  تغذيه اي ؟ با توضيحاتي که در مورد ويتامينD داده خواهد شد اين مسأله روشن مي شود.

ويتامينD را کالسفيرول گويند که از ويتامينهاي محلول در چربي است و از راههاي مختلفي به بدن مي رسد. اصلي ترين راه تأمين ويتامينD برخورد نور ماوراء بنفش آفتاب و تغييرات پيش سازهاي زير پوستي است. اين ويتامين از راه مواد غذايي حيواني نيز تامين مي شود ، در گياهان نيز پيش سازهاي توليد کننده ويتامينD موجود است.
پس مي بينيم که اين ويتامين مهم از راههاي زيادي تامين مي شود، قرار گرفتن در آفتاب مستقيم حتي به مدت 10 دقيقه در روز، نياز بدن ما را تامين مي کند. اين مساله براي کودکان و سالمندان که در منزل نگهداري مي شوند و افراد شب کار بسيار اهميت دارد.
جذب اين ويتامين بوسيله چربي ها صورت مي گيرد و در خون توسط عامل حمل  کننده ويتامينD منتقل مي شود، از اين رو کسانيکه مبتلا به بيماريهاي هضمي و جذبي چربي هستند بايد به ميزان دريافت ويتامين D و عوارض کمبود آن توجه بيشتري بنمايند.


عملکرد ويتامينD چيست؟
* نقش اصلي ويتامينD ، حفظ تعادل کلسيم و فسفر است.
* اين ويتامين در تمايز سلولي تاثير دارد.

رشد استخواني، استحکام استخوان ها و دندان ها، سلامت استخوان در دوران کهنسالي و عدم ابتلا به استئوپروز يا پوکي استخوان همه به دليل تأثير ويتامينD در حفظ تعادل کلسيم و فسفر است. ويتامينD ازيک سو موجب افزايش جذب کلسيم و فسفر از روده ها ، کاهش دفع از کليه ها و کنترل متابوليسم در استخوان مي شود و از سوي ديگراين ويتامين در رشد سلولهاي استخواني نيز مؤثر است . تاثيرآن در رشد سلولها ، به دليل عمل آن در ترجمه ژنهاي هسته سلول مي باشد.
مطالبي که بيان شد ميزان اهميت و نحوه عملکرد ويتامينD را بيان مي دارد. در مورد عوارض کمبود و ميزان مورد نياز بدن ، صحبت خواهيم کرد.


ویتامین ها و املاح
ویتامینD 2
در مطلب گذشته دانستیم که ویتامینD چیست و عملکرد آن چگونه است. حال می خواهیم بدانیم کمبود آن چه عواقبی را به دنبال دارد.
عوارض کمبود ویتامینD چیست؟ بیماری اصلی حاصل ویتامینD، راشیتیسم یا نرمی استخواناست . این بیماری در اثر کمبود کلسیم و فسفر در زمان رشد استخوانها در کودکان است. این عوارض در استخوانهای اصلی و بلند رخ داده و فرد دچار درد و سستی عضلات می شود. به دلیل اینکه استخوانها دارای املاح کمتری هستند ، وزن را تحمل نمی کنند و انحنا می یابند. عوارض دیگر، تشکیل برجستگیهای دکمه مانند برروی ستون فقرات ، جمجمه بزرگ و سینه برجسته می باشد ، مچ دست و پا پهن می شود که از علائم اولیه و قابل تشخیص توسط رادیوگرافی است. این بیماری در کشورهای فقیر، چین ، نیجریه و بنگلادش شایع است در ایران نیز موارد آن کم نیست ولی در سالهای اخیر به دلیل افزایش آگاهی والدین کمتر دیده می شود. در بزرگسالان کمبود ویتامینD عارضه استئومالاسی را در پی دارد . کاهش تراکم استخوانی موجب بروز دردهای شدید در قسمت کمر و پا می شود که بروز شکستگی سریع در استخوانهای دراز و ضعف عضلانی از عوارض آن است . دریافت ویتامینD به همراه کلسیم و فسفر، راه درمان این عارضه است.

استئوپروزیا پوکی استخوان یکی از بیماری هایی است که بسیاری از سالمندان خصوصاً زنان بدان مبتلا می شوند در این بیماری استخوان از داخل تخلیه می شود و املاح استخوانی کاهش می یابد. عامل اصلی تاثیرگذار تغییرات هورمونی بدن است. در این بیماری میزان ویتامینD کاهش می یابد ولی درمان با ویتامینD تاثیر چندانی ندارد. تنها می توان توصیه کرد برای پیشگیری از ابتلا ، از دوران جوانی میزان کافی کلسیم و فسفربه همراه ویتامینD مصرف شود. میزان مورد نیاز ویتامین Dدریک فرد بالغ 10میکروگرم است . میزان نیاز در کودکی خیلی بیشتراست و با افزایش سن در دوران پیری نیز نیاز فرد بالا می رود.

منابع غذایی ویتامینD بیشتر منابع حیوانی است
روغن کبد ماهی غنی ترین منبع آن است.
ویتامینD به میزانهای متفاوت درکره، زرده تخم مرغ، خامه و جگرموجود است.

برای تامین ویتامینD توصیه می شود از منابع غذایی دریایی مثل تن ماهی های مختلف حداقل دوباردر هفته مصرف شود.


« ويتامين D و عملكرد عضلات »
دريافت ويتامينD و كلسيم موجب افزايش قدرت و هماهنگي عضلات ، در افراد بالاي 65 سال مي شود .
ضعف عضلات در بسياري از سالمندان موجب عدم توانايي در راه رفتن مي شود آنان گاهي حتي قدرت بلند شدن از صندلي را ندارند . دليل عمده ناتواني عضلات سطح پائين ويتامين Dاست . در صورتيكه ميزان هيدروكسي ويتامينD در خون كمتر از 50 نانومول در ليتر باشد، عضلات هماهنگ عمل نمي كنند و با ميزان كمتر از 30، قدرت عضلات كاهش مي يابد و فرد دچار ناتواني مي گردد.
از آن جا كه اغلب افراد به ميزان ناكافي ويتامينD از غذا دريافت مي كنند، بايد در مقابل آفتاب قرار گيرند تا از اين طريق ويتامينD در زير پوست بدن آنها توليد گردد. قرار گرفتن در برابر آفتاببه طور مستقيم ( نه پشت شيشه ) و به مدت20 دقيقه در مناطق صورت و دست ها كافي است.
توصيه مي شود افرادي كه مبتلا به ضعف عضلات هستند،ميزان هيدروكسي ويتامينD خون خود را مورد آزمايش قرار دهند و در صورتيكه مبتلا به كمبود شديد شده باشند ، دريافت 400 واحد كوله كاسيفرول ( ويتامينD ) به همراه 1200 ميلي گرم كلسيمبراي آنهاضروري است.


به ویتامین D اهمیت بیشتری بدهیم
آیا شما به مقدار کافی ویتامینD دریافت می کنید؟ آیا می دانید کمبود ویتامین D هم می تواند منجر به سرطان شود؟
محققان طی مطالعات مختلف به این نتیجه رسیده اند که بسیاری از موارد سرطان بر اثر کمبود ویتامین D ایجاد می شود. براساس مطالعه ای که انجام شده است، میزان مرگ و میر بر اثرسرطان کولون در نواحی شمالی آمریکا، سه برابر نواحی جنوبی آمریکاست. کارشناسان علم تغذیه معتقدند تعداد بسیار کمی از افراد ویتامینD خود را از طریق غذا تأمین می کنند، بنابراین به منظور تأمین ویتامین D مورد نیاز، باید در معرض نور آفتاب قرار گیریم. شدت نور خورشید در نواحی شمالی نسبت به نواحی جنوبی کمتر است. افرادی که در آب و هوای سرد زندگی می کنند در زمستان اغلب بیرون نمی روند، در نتیجه این افراد از کمبود ویتامین D رنج می برند.

کمبود ویتامین D به سیستم ایمنی بدن آسیب می رساند که این امر منجر به ایجاد سرطان، دیابت و عفونت می شود.
کمبود ویتامین D ، توانایی فرد و سیستم ایمنی را جهت از بین بردن میکروب ها و سلول های سرطانی، تحت تأثیر قرار می دهد. بدن انسان روزانه میلیون ها سلول سرطانی تولید می کند. سیستم ایمنی بدن این سلول ها را پالایش می کند و از رشد آنها جلوگیری می کند. زمانی که سیستم ایمنی بدن دچار نقصان می شود، سلول های سرطانی می تـواننـد رشد کنند و سرطان هایی مانند سرطان سینه، پروستات  یا کولون را ایجاد کنند.
افراد سیاه پوست نسبت به افرادی که دارای پوست روشن تری هستند نیاز به اشعه فرابنفش بیشتری جهت ساختن ویتامین D دارند. کمبود ویتامین D به سیستم ایمنی بدن آسیب می رساند که این امر منجر به ایجاد سرطان ، دیابت  و عفونت  می شود. توصیه ای که در اینجا مطرح می شود این است که در مورد وضعیت ویتامین D خود بیاندیشیم.

فردی که دارای پوست روشن است، می تواند روزانه فقط با چند دقیقه قرار گرفتن در معرض نور خورشید، ویتامین D  مورد نیاز خود را تأمین کند، ولی شخصی که پوست تیره تری دارد باید بیشتر در معرض نور خورشید قرار گیرد تا نیاز ویتامین D خود را تأمین کند. شما می توانید ویتامین D را از طریق مکمل های ویتامینی، روغن ماهی، ماهی ، غلات صبحانه غنی شده و مقدار کمی نیز از طریق شیر غنی شده به دست آورید. اگر شما مطمئن نیستید که از طریق غذا یا نور خورشید، ویتامین D به مقدار کافی دریافت می کنید یا خیر، می توانید با مراجعه به پزشک و درخواست آزمایش خون، از سطح ویتامین D  خون خود مطلع شوید. اگر سطح ویتامین D خون شما از 15MC/LI پایین تر بود، شما باید روزانه 5 میکروگرم ویتامین D دریافت نمایید. محققان معتقدند که شما با این عمل، خود را در برابر عفونت ها و سرطان محافظت خواهید کرد. زنانی که سطح ویتامین D خون آنها طبیعی است، نوزادان خود را از عفونت و نقایص احتمالی تولد، محافظت خواهند کرد.


عوارض مصرف زیاد ویتامین A وD
ویتامین A:
چنانچه منابع حیوانی غنی از ویتامین A  مانند جگر، به مقدار زیاد و مکرر مصرف شوند، می تواند موجب بروز مسمومیت حاصل از تجمع ویتامین A در کبد شود. در بعضی موارد دیده شده که مصرف زیاد و مکرر مواد حاوی کاروتنوئیدها (پیش ساز ویتامین A) مانند آب هویج ، آب گوجه فرنگی  و آب سایر سبزی ها یا میوه های حاوی ویتامین A ، رنگ زرد در پوست ایجاد می نماید.
برخی از افراد تصور می کنند که مصرف این مواد موجب اختلالات کبدی  و بروز یرقان در شخص می شود. این تصور صحیح نیست و مصرف منابع گیاهی ویتامین A به طور معمول هیچ گونه عارضه ای در کبد ایجاد نمی کند و رنگ زرد حاصله، ارتباطی با یرقان ندارد، بکله این زردی در پوست به علت تجمع کاروتن  (که زرد رنگ است) می باشد. در این حالت، مخاط پوست زرد نمی شود، در حالی که در یرقان رنگ زرد مخاط ها علامت مشخصی است.
با قطع مصرف منابع غذایی کاروتن، زردی پوست به زودی برطرف می شود. بنابراین می توانیم بدون نگرانی از مسمومیت حاصل از تجمع ویتامین ها و مواد معدنی، از منابع غذایی سرشار از ویتامین ها و املاح استفاه کنیم و از خواص بسیار مفید و حیاتی آنها بهره ببریم.

اما چنانچه بر اثرات مکمل های دارویی مانند انواع قرص، کپسول و منابع تزریقی ویتامین ها و املاح مروری داشته باشیم، به این نتیجه می رسیم که مصرف مداوم و مکرر این مواد، عوارض و اختلالات ناشی از مسمومیت ویتامینی و مواد معدنی را در انسان ایجاد می نماید.
مصرف مکرر قرص های حاوی ویتامین A با میزان بالا می تواند موجب بروز مسمومیت ویتایمنی در بدن شود.

از عوارض مسمومیت با ویتامین A می توان تغییرات در پوست (خشک شدن و پوسته پوسته شدن)، شکنندگی ناخن ها، ریزش مو، خشکی لب ها، ترک خوردن گوشه ی دهان، خشکی بینی و چشم ها، التهاب لثه ها، بی اشتهایی، خستگی و کوفتگی، سردرد، تحریک پذیری،استفراغ در کودکان و شیرخواران را نام برد. در مادران باردار مسمومیت، خطر نقص عضو جنین را به همراه دارد.

در حالی که مصرف منابع غذایی این ویتامین، با دارا بودن اثرات مفید در سلامت انسان از قبیل تاثیر در رشد بدن، سلامت پوست و مخاط ها، تقویت بینایی  و حفظ مقاومت بدن در برابر عفونت ها و بیماری ها، باعث مسمومیت ویتامینی و عوارض ناگوار ناشی از آن نخواهد شد. به خصوص چنانچه انسان از منابع گیاهی ویتامین A از قبیل سبزی های برگ سبز(مانند اسفناج و کلم بروکلی) و سبزی های با رنگ نارنجی و نارنجی مایل به قرمز(مانند هویج، گوجه فرنگی و کدو حلوایی) و نیز میوه هایی مانند  زردآلو،  طالبی، انبه و هلو استفاده نماید، در معرض خطر عوارضی ناشی از مسمومیت این ویتامین قرار نخواهد گرفت.


ویتامین D:
ویتامین D  نیز از دسته ی ویتامین های محلول در چربی است و مصرف بیش از حد آن، به خصوص اگر همراه با مصرف زیاد کلسیم باشد، می تواند به مسمومیت منجر شود.
استفاده از قرص و آمپول ویتامین D با میزان بالا و به طور مکرر، می تواند عوارضی از قبیل رسوب کلسیم در بافت های نرم مانند کلیه ها،  ریه ها، قلب و گوش ایجاد نماید که در کلیه ها موجب بروز سنگ کلیه،  در ریه ها و قلب باعث عوارض ریوی و قلبی، و در گوش به اختلالات شنوایی و کری منجر می شود. همچنین عوارض دیگری مانند سردرد، تهوع، استفراغ، ضعف، تشنگی زیاد، افزایش حجم ادرار، یبوست، تاخیر در رشد در شیرخواران ، اختلالات گوارشی و شکنندگی استخوان ایجاد می شود.

با توجه مختصری درمی یابیم که با وجود آن که ویتامین D برای سلامت انسان بسیار ضروری است و تاثیر مهمی در رشد و استحکام استخوان ها و دندان ها دارد و نیز کمبود آن موجب بروز راشیتیسم، نرمی استخوان در بزرگسالان و پوکی استخوان  به خصوص در سالمندان  می شود، ولی استفاده ی نا به جا و بیش از حد لازم این ویتامین می تواند اختلالات مهم و ناگواری بر سلامت انسان به جای گذارد و انسان را در معرض عوارض فراوانی قرار دهد.