[Zohreh Gholami]

کتابداری و هویت گمشده "Library and identification of missing"

اندکی پس از پیدایش خط، کتاب نیز پابه عرصه وجود گذاشت و از آن زمان به بعد کتاب و کتاب خوانی یکی از مقولات روزمره انسان شد. در گذشته درس خواندن و کتابخوانی مختص به اقشار خاصی از جامعه بود و شامل افرادی از طبقه اشراف یا تعداد اندکی از کسانی که در مدارس دینی و مکتب خانه ها درس خوانده بودند، می شد.

امروزه با توجه به گسترش آموزش و پرورش وضعیت کتاب و کتاب خوانی چندان تغییری نکرده و باز شاهد قهر مردم از کتاب خوانی هستیم و هستند کسانی که شاید تا به حال نام رشته های مرتبط با کتاب همچون کتابداری به گوششان نخورده است. اگرنگاهی به تیتراژ کتاب های منتشر شده در ایران بیندازیم خواهیم یافت که فاصله مردم ما با کتاب و کتابخوانی چقدر زیاد است.

در کشور ما علیرغم آنکه کتاب سهم چندانی در سبد خرید مردم ندارد ولی دانشگاه های همچنان در امر آموزش کتابداران فعال و کوشا هستند و هر ساله با ترتیب دانشجویان کتابداری و اعزام آنان به کتابخانه ها بر این امیدند که با ارایه سرویس های مناسب کتابداری اگر حتی علاقه کسی به کتاب و کتابخوانی افزایش نیابد حداقل مانع از دست رفتن سایر اقشار کتاب خوان جامعه شوند، علم کتابداری و اطلاع رسانی دانشی است که به مطالعه و بررسی شیوه های گوناگون تولید دانش، گردآوری منابع اطلاعاتی (کتاب،نشریه، لوح فشرده ، پایگاه اطلاعاتی، اینترنت، وب) سازماندهی، بازیابی و اشاعه این منابع و محمل های اطلاعاتی می پردازد کتابداری سعی بر آن دارد تا با ارایه این خدمات در وقت خواننده یا کاربر صرفه جویی نماید و به نوعی بر کیفیت کار اثر مثبت بگذارد.

در زمان های گذشته با توجه به وجود کتابخانه های بزرگ در شهرهای چون اسکندریه مصر جندی شاپور ایران و بغداد کتابداری به عنوان یک شغل مهم مطرح بوده، ولی بعد از اختراع صنعت چاپ در کمیت و کیفیت کار کتابداری تغییراتی محسوسی به وجود آمد و این امر باعث اهمیت بیشتر این دانش در جوامع مترقی شد.

کتابخانه ملی ایران نیز با نام فعلی به طور رسمی در شهریور ۱۳۱۶ شمسی در خیابان سی تیر گشایش یافت که پایه اصلی مجموعه آن کتاب های کتابخانه دارالفنون است.

کتابداری نوین در سال ۱۹۳۰ از اروپا به شرق راه یافت. رانگاناتان دانشمند هندی پس از مراجعت از انگلستان در صدد راه اندازی این دانش نوین در هند برآمد او بعدها یکی از پایه گذاران روش های نوین کتابداری در جهان شد. در ایران شادروان هوشنگ ابرامی را پدر کتابداری نوین ایران می دانند او در سال ۱۳۳۹ اولین کتابخانه تخصصی ایران را در بانک مرکزی راه اندازی کرده است.

در سال ۱۹۹۰ بود که با اختراع وب و ورود این فن آوری های نوین اطلاعاتی به پهنه کتابخانه های جهان این دانش نیز دچار دگرگونی های گسترده ای شد و همزمان واژه اطلاع رسانی نیز به دانش کتابداری اضافه شد و از آن پس به عنوان علوم کتابداری و اطلاع رسانی مطرح شد. امروزه کتابداری در ایران زیرشاخه های اطلاع شناسی و وب شناسی را هم در بر می گیرد.

دانش کتابداری با توجه به روابط دو سویه که با سایر علوم دارد به خوبی می تواند به عنوان راهنما و هدایتگر سایر علوم نقش برجسته ای را ایفا کند. کتابداران با توجه به آموزش های علمی و عملی که فرا می گیرند، می توانند نقش بسیار مؤثری را در یاری رساندن به محققان و پژوهشگران داشته باشند. اما با تمام پیشرفت های صورت گرفته رشته کتابداری در ایران همچنان غریب است و جز علوم ناشناخته که تعداد آنها در ایران کم نیست به شمار می رود. مشکلات شغلی در استخدام کتابداران نیز مزید علت بر غریب ماندن این رشته در ایران شده است.

اکثر ادارات ، ارگان ها و شرکت های خصوصی و دولتی بزرگ نیز به دلایل گوناگون منجمله صرف جویی بودجه خود کارهای تخصصی مربوط به کتابداران را به سایر حوزه های کاری سپرده اند و از جذب این دانش آموختگان خودداری می کنند و معتقدندکه با توسعه به پیشرفت فن آوری اطلاعات در عصر حاضر وجود کتابداران چندان لزومی ندارد و می توانند نیازهای خود را با توجه به بانک های اطلاعاتی موجود در اینترنت مرتفع سازند این در حالی است که با پیشرفت محسوس بانک های اطلاعاتی در اینترنت، نقش کتابداران نیز جهش یافته و این کتابداران هستند که حجم زیادی از اطلاعات و داده ها را با توجه به پیشرفت سریع علم با دسته بندی و آرشیو مناسب در اختیار عموم قرار می دهند.

حال در نظر بگیریم درجامعه امروز ما با این اوصاف بر کتابداران چه رفته است، دانش آموختگانی که در دانشگاه دروسی همسطح استانداردهای جهانی آموخته اند ولی پس از فارغ التحصیلی با وضعیت شغلی نامناسب و کتابخانه های ایران روبرو می شوند، کتابخانه هایی که اکثریت آنها از استانداردهای جهانی دور هستند و نحوه اداره آنها با آموزش های کتابداران در دوران تحصیل در تضاد است و البته این تضادها زمانی برای کتابدار بوجود می آید که او توانسته است با گذشتن از چندین خوان، شغلی با حداقل حقوق در یکی از ادارات پیدا کند.

با این اوصاف کتابداران ما در حال حاضر اکثراً یا به کارهای غیر مرتبط با رشته خودمشغولند و یا آنکه با دستمزد کم در کتابخانه های فقیر ایران مشغول به کار هستند، کتابدارانی که می توانند با آموخته های خود همراه با سایرین به سوی پیشرفت و آبادانی مملکت گام بردارند.