[Zohreh Gholami]

چه بیمارانی قادر به روزه گرفتن نیستند؟

ماه رمضان، فرصتی است كه همه دوست دارند در بركت و رحمت گسترده اش شریك باشند. در این میان، بیماران، سالمندان و كسانی كه وضعیت‌های خاص فیزیولوژیكی مانند بارداری و شیردهی  و یا بیماریهای خاصی را از سر می‌گذرانند، معمولاً با یك سوال عمده مواجه‌اند: آیا می‌توانند روزه بگیرند یا نه؛ و این كه اگر روزه بگیرند، آیا با مشكل روبه رو نخواهند بود؟

اگرچه نمی‌توان برای همه بیماران مزمن، یك حكم كلی صادر كرد و هر بیمار، شرایط خاص خود را دارد و فقط و فقط پزشك معالجش می‌تواند درباره این كه او می‌تواند روزه بگیرد یا نه، نظر قطعی بدهد؛ با این حال نكاتی در مورد هر بیماری وجود دارد كه می‌تواند به تصمیم‌گیری درست بیمار و پزشكان كمك كند.

مرور این نكات، شاید چند فایده مهم داشته‌باشد، اول این كه در هر شرایطی، روزه گرفتن به صلاح فرد نیست و حتی از لحاظ شرعی هم توصیه نمی‌شود. دوم این كه می‌توان با ایجاد برخی تنظیم‌ها در برنامه غذایی و دارویی و آگاهی از علائم هشدار، در بسیاری از بیماری‌ها به راحتی روزه‌داری كرد، بدون اینكه هیچ مشكل جدی‌ای به وجود آید.


بیماران دیابتی
بیمار دیابتی كه بدون انجام مشاوره با پزشك، روزه‌داری می‌كند، در معرض خطر جدی افزایش درازمدت قند خون قرار دارد كه این امر علاوه بر عوارض جسمی، عوارض جانبی دیگری از جمله افزایش هزینه و حتی غیر ممكن شدن درمان را در پی دارد.

حفظ مقدار قند خون در محدوده طبیعی، بین 60 تا 140 میلی گرم درصد، هدف اصلی در درمان دیابت است؛ از طرف دیگر نوع تغذیه، و بالطبع روزه‌داری، می‌تواند روی این شاخص مهم سلامت بیمار، تاثیر جدی بگذارد. كارشناسان اعتقاد دارند افرادی كه قادر به كنترل قند خون خود در حد طبیعی هستند، با داروهای خوراكی یعنی قرص، با رعایت شرایط خاص و اندازه‌گیری به موقع قند خون‌شان، می‌توانند با سلامت و اطمینان كافی در این فریضه الهی شركت كنند. بنابراین، شاید بتوان گفت: اولین قدم برای فرد دیابتی كه می‌خواهد در فریضه روزه همگام سایرین باشد، این است كه تجهیزات لازم برای اندازه‌گیری قند‌خون، یا حداقل ادرار را در منزل داشته‌باشد. بدون پایش مداوم قند خون، یا تخمین آن از طریق آزمایش ادرار، نمی‌توان از ایمن بودن روزه‌داری اطمینان كافی داشت.

به گفته متخصصان، میزان قند خون بیماران دیابتی روزه‌دار باید قبل از سحر حداكثر 120 میلی گرم درصد، دو ساعت بعد از سحر حداكثر 160 میلی گرم درصد، بین ساعت 1 تا 3 بعدازظهر حداقل 70 میلی گرم درصد، قبل از افطار حداكثر 120 میلی گرم درصد و دو ساعت بعد از افطار حداكثر 160 میلی گرم درصد باشد. پزشكان توصیه می‌كنند بیماران روزه دار در هنگام افطار، قبل از خوردن هر غذایی، قرص خود را میل كنند و پس از گذشت مدتی، غذا خوردن را آغاز كنند.

اما قضیه در مورد بیماران تحت درمان با انسولین فرق می‌كند. استفاده از این دارو با احتمال بالای افت قند خون همراه است، بنابراین لازم است این بیماران در فواصل نزدیك به هم غذا میل كنند، به همین دلیل، روزه‌داری به هیچ عنوان برای آنها توصیه نمی‌شود. ضمن اینكه بیماران انسولینی، معمولاً نمی‌توانند نوبت تزریق خود را، مگر در موارد خاص و زیر نظر مستقیم پزشك معالج، حذف یا جابه جا كنند. به همین دلیل توصیه تمام پزشكان و متخصصان به این بیماران این است كه روزه نگیرند.


بیماری‌های قلبی
مطالعات نشان داده‌اند روزه داری می‌تواند با كم كردن عوامل خطر، به پیشگیری از بیماری‌های قلبی كمك كند. دكتر مظهری درباره اثر روزه می‌گوید: "در طول ماه مبارك رمضان، سطح هموسیستئین خون به مقدار قابل ملاحظه‌ای كاهش می‌یابد و این اثر در كنار كاهش میزان چربی‌های خون و حتی تعدیل وزن بدن، می‌تواند باعث كنترل بیماری های قلبی- عروقی شود."

اما درباره افرادی كه كارشان از این مرحله گذشته و به این بیماری‌ها مبتلا شده‌اند، چون باید داروهای خود را راس ساعت مشخصی مصرف كنند، اغلب اجازه روزه گرفتن به آنها داده نمی‌شود. افت سطح داروهای قلبی، باعث عوارض جبران ناپذیری نظیر بزرگ شدن قلب و حتی سكته و حملات قلبی می‌شود. ضمن این كه به دلیل حساسیت این بیماران به انواع استرس‌ها، حتی احساس گرسنگی برایشان مناسب نیست.


بیماران تالاسمی
دکتر مینا ایزدیار عضو انجمن حمایت از بیماران مبتلا به تالاسمی‌بایدها و نباید های روزه داری را برای مبتلایان به تالاسمی‌تشریح کرد. دکتر "مینا ایزدیار" ، فوق تخصص خون و آنکولوژی کودکان و عضو هیات ‌مدیره انجمن تالاسمی ‌ایران در گفتگوی اختصاصی با خبرنگار ایرنا ابتدا به تعریفی از بیماری تالاسمی‌پرداخت و گفت:‌ تالاسمی، نوعی کم خونی ارثی است که به علت اختلال در کارایی گلبول‌های قرمز خون پدید می‌آید که این گلبول‌ها حاوی هموگلوبین هستند که اکسیژن را از ریه‌ها به بافت‌های بدن منتقل می‌کنند.

وی گفت: بیماری تالاسمی‌ زمانی بروز می‌کند که بدن فرد قادر نباشد به میزان لازم هموگلوبین بسازد و به همین دلیل نیز اکسیژن کافی به بافت‌های بدن وی نمی‌رسد. ایزدیار گفت: بیماری تالاسمی‌به دو نوع "آلفا" و "بتا" تقسیم می‌شود و تالاسمی‌ شایع در ایران از نوع بتا است که خود بر سه نوع "خفیف" و "متوسط "و " شدید " قابل تقسیم است. این فوق تخصص خون و آنکولوژی کودکان در مورد شرایط روزه داری بیماران مبتلا به تالاسمی‌گفت: بیماران مبتلا به تالاسمی‌شدید (ماژور) چون تحت درمان هستند و باید به طور مرتب خون تزریق کنند، نمی‌توانند روزه بگیرند.

عضو هیات‌ مدیره انجمن تالاسمی‌ ایران توضیح داد، بیماران مبتلا به تالاسمی‌شدید به دلیل کم خونی ایجاد شده ناشی ازبیماری توانایی خود را از دست می‌دهند و قادر به روزه گرفتن نیستند . ایزد یار در مورد مبتلایان به تالاسمی‌ متوسط یا اینتر مدیا نیز گفت: این دسته از افراد نیز به دلیل کم خونی قادر به روزه گرفتن نیستند. رئیس انجمن حمایت از بیماران مبتلا به تالاسمی، تنها آندسته از بیماران تالاسمی‌ را قادر به روزه گرفتن دانست که تالاسمی‌خفیف (مینور) داشته باشند. وی تأکید کرد: چنانچه میزان هموگلوبین افراد مبتلا به تالاسمی‌خفیف کمتر از 11 باشد، بهتر است روزه نگیرند.


بیمارانی با مشکلات روانی
دكتر مصطفی نجفی، فوق تخصص روان پزشكی كودك و‌ ‌نوجوان، در مورد این که آیا بیماران اعصاب و روان هم می‌توانند روزه بگیرند، بسیار خوش‌بین است: "روزه‌داری در بیماران مبتلا به اختلالات روانی خفیف علاوه بر جنبه‌های‌ ‌مذهبی،  به عنوان یك شیوه روان‌درمانی و تغییر رفتار‌ ‌محسوب‌شده و سلامت روانی آنها را تقویت می‌كند."

با این حال، رعایت احتیاط از توصیه‌های موکد ایشان برای این بیماران است: "این بیماران باید علاوه بر تغذیه مناسب، برنامه‌‌ریزی خاصی برای مصرف داروهای خود در افطار و سحر نیز داشته‌‌باشند‌،‌ چرا که اگر در مرحله بهبود باشند، اما تغذیه‌ ‌مناسب نداشته‌باشند، از نظر مكانیسم‌های تطابق روانی ضعیف‌تر ‌عمل كرده و به خوبی نمی‌توانند با شرایط خاص این ماه و تغییرات به وجود آمده در برنامه روزانه‌شان، كنار بیایند. در نتیجه ممکن است با عود یا‌ ‌تشدید علائم بیماری مواجه شوند. به همین دلیل توصیه می‌‌‌شود این قبیل بیماران از روزه‌داری مستمر یك ماهه خودداری‌ ‌كنند". به گفته دکتر نجفی، روزه‌داری برای بیماران‌ ‌مبتلا به اختلالات روانی حاد، مضر است، بنابراین از لحاظ شرعی نیز‌ ‌منع دارد.


بیماری‌های مغز و اعصاب
در برخی بیماری‌ها، می‌توان با استفاده از داروهایی که اثر طولانی‌مدت‌تری دارند و نیز استفاده از 1 یا 2 دوز دارو، به جای مصرف 3 دوز منقسم، بیماری را کنترل کرد و در عین حال روزه هم داشت. برخی بیماری‌های مغز و اعصاب از این جمله‌اند.

اما دكتر كتایون علی‌خانی، متخصص مغز و اعصاب این گونه هشدار می‌دهد که در برخی از این بیماران، مانند افراد مبتلا به صرع، مصرف سر وقت و به موقع داروهای ضد تشنج در طول شبانه‌روز الزامی است و مصرف داروهای آهسته‌رهش پاسخگو نیست. به همین علت روزه گرفتن برای این بیماران توصیه نمی‌شود، به خصوص اینکه تغییرات قند خون،‌ املاح و الكترولیت‌ها در بدن، بر آستانه تشنج بیمار تاثیرگذار است. به گفته متخصصان مغز و اعصاب، 99 درصد بیماران مبتلا به صرع به همین دلایل، قادر به روزه‌داری نیستند.

اما در بیماران مبتلا به ام-اس كه مشكل خاصی ندارند، چون گرفتاری آنان عمدتاً در سیستم اعصاب مركزی است، هیچ منعی برای روزه‌داری وجود ندارد؛ با این حال، بهتر است قبل از روزه‌داری با پزشك معالج خود در این باره مشورت کنند. گرسنگی طولانی مدت، ممکن است در برخی بیماران مبتلا به سردردهای میگرنی، سبب عود حملات آنها شود. بنابراین بیماران میگرنی با علایم شدید و یا میگرن‌های پیچیده با علایم مغز و اعصاب نمی‌توانند روزه‌ بگیرند. ولی بیماران تحت درمان، می‌توانند بدون نگرانی در ایام ماه مبارك رمضان روزه بگیرند.

جعبه متن

منبع: banou.mihanblog.com