تغذیه شیرخوار و غذاهای کمکی
شير مادر بهترين و كامل ترين غذا براي شيرخواران زير 6 ماه مي‌باشد و در اين دوران شير مادر به تنهايي به علاوه قطره مولتي ويتامين (از 15 روزگي) كليه نيازهاي تغذيه‌اي شيرخوار را تامين مي‌كند. غذاي كمكي براي شيرخوار بايد پس از 6 ماهگي شروع شود، زيرا بعد از6ماهگي نيازهاي غذايي شيرخوار به تنهايي با شير برآورده نمي‌شود و لازم است علاوه بر شير مادر، تغذيه كودك با غذاهاي نيمه جامد نيز شروع شود. تغذيه تكميلي علاوه بر تامين انرژي، دوران بسيار حساسي براي ايجاد عادات صحيح غذايي و استفاده از غذاي سفره خانواده است.
شروع تغذيه تكميلي قبل از 6 ماهگي به دليل آماده نبودن دستگاه گوارش شيرخوار براي پذيرش غذاهاي ديگر غير از شير، اقدام نادرستي است. چون دستگاه گوارش كودك هنوز تكامل نيافته و با كوچكترين آلودگي به علت عدم رعايت بهداشت امكان ابتلا به عفونت‌ها از جمله اسهال افزايش مي‌يابد و باعث كاهش يا توقف رشد شيرخوار مي‌شود. از طرف ديگر شروع زودرس تغذيه تكميلي سبب كاهش مدت زمان مكيدن پستان مادر مي‌شود. به علاوه ممكن است غذاي كمكي در مقايسه با شير مادر، انرژي و مواد مغذي كمتري به كودك برساند كه موجب اختلال رشد كودك و در نهايت سوءتغذيه او مي‌شود. همچنين زود شروع كردن تغذيه تكميلي احتمال بروز حساسيت به بعضي از مواد غذايي را در كودك افزايش مي‌دهد.
نتيجه اين كه بهترين سن شروع غذاي كمكي بعد از پايان ماه ششم زندگي است. البته اين به آن معني نيست كه بايد دفعات شيردهي را كم كرد، بلكه بايد مادر ترغيب شود هر زمان كه كودك تمايل دارد شير خود را به او بدهد و براساس سن كودك چند نوبت نيز غذاي كمكي بعد از شير مادر به او داده شود. اگر غذاي كمكي دير شروع شود كودك تمايل خود را به خوردن غذاهاي ديگر و امتحان كردن مزه و طعم‌هاي جديد از دست مي‌دهد. همچنين تكامل عمل جويدن به تعويق مي‌افتد و كودك غذاي ديگري جز شير مادر و يا مايعات را نمي‌خورد كه اين خود منجر به كم غذايي، اختلال رشد و سوء تغذيه مي‌شود.
اصول كلي كه بايد در مورد تغذيه تكميلي رعايت شوند عبارتند از:
ـ مواد غذايي بايد از نظر مقدار و نوع به تدريج به غذاي شيرخوار اضافه شود.
ـ ابتدا از يك نوع غذاي ساده شروع و به تدريج مخلوطي از چند نوع غذا داده شود.
ـ از مقدار كم شروع و به تدريج بر مقدار آن افزوده شود.
ـ بين اضافه كردن مواد غذايي مختلف حدود 7ـ5 روز فاصله لازم است. زيرا شيرخوار بايد به يك نوع غذا عادت كند و بعد غذاي جديد اضافه شود. اضافه كردن يك به يك مواد سبب مي‌شود اگر كودك ناسازگاري به يك ماده غذايي داشته باشد شناخته شود و بتوان آن را از غذا حذف كرد. همچنين دستگاه گوارش كودك فرصت پيدا كند تا به غذا عادت كند.
ـ ابتدا بايد غذا رقيق تهيه شود به طوري كه غلظت آن كمي‌بيشتر از شير مادر باشد. سپس به تدريج بر غلظت آن افزوده شود. سفت كردن تدريجي غذا سبب ياد گرفتن عمل جويدن مي‌شود.
ـ اگر در شروع غذاي تكميلي، شيرخوار به غذاي خاصي بي‌ميل بود، نبايد در خوردن آن پافشاري كرد و مي‌توان يك تا دو هفته آن غذا را حذف و سپس دوباره به او داد.
کودک در ابتدا در مرحله نوزادی از شیر مادر تغذیه می‌کند. با بزرگ‌تر شدن او مواد خوراکی دیگر نیز به فهرست غذایی او اضافه می‌شود تا زمانی که او هم مانند دیگر افراد خانواده تغذیه کند. برخی مادران به راستی نمی‌دانند چه زمان می‌توان کودک را با موادی غیر از شیر تغذیه کرد و حتی گاهی نوع مواد غذایی و مقدار مصرف آنها را بخوبی نمی‌شناسند. در این مبحث سعی شده است در مورد پخت غذاهای کمکی در سنین معین اطلاعاتی داده شود.
شروع غذای کمکی از 6 ماه به بعد است که با فرنی آغاز می‌شود و طرز تهیه آن را در طرز تهیه فرنی می‌توانید ببینید. بعد از فرنی، تغذیه کمکی کودک حریره بادام و پوره سیب زمینی و ... است. کم کم تا یک سالگی، تنوع غذایی باعث رشد قوه چشایی کودک و کشف رنگها و مزه‌ها و بوهای مختلف توسط او می‌شود. با این کار کودک قدرت انتخاب پیدا می‌کند و این مرحله از رشد، اهمیت بسیار زیادی دارد.
تغذیه شیرخوار در ماه هفتم
دو هفته اول: تغذیه با حریره بادام . حریره بادام نیز مانند فرنی از یک قاشق مرباخوری یک بار در روز شروع می‌شود و تا روز ششم و هفتم به 12 قاشق مرباخوری در روز می‌رسد. فراموش نشود که در این مدت به تدریج مقدار و دفعات تغذیه با حریره بادام افزایش می‌یابد و تغذیه با فرنی کم می‌شود.
دو هفته آخر: ضمن ادامه تغذیه با شیر مادر قبل از هر وعده غذای کمکی، در این دو هفته شیرخوار با غذای جدیدی آشنا شده و سوپ به رژیم غذایی او افزوده می‌شود. به این ترتیب که روز اول، صبح و عصر و شب هر بار از 3 قاشق مرباخوری فرنی یا حریره بادام استفاده می‌کند و ظهر علاوه بر فرنی یا حریره بادام، یک قاشق مرباخوری به سوپ ظهر و شب اضافه اضافه ولی از فرنی یا حریره بادام کم می‌شود تا بر حسب اشتهای کودک مقدار سوپ به 3 تا 6 قاشق مرباخوری در هر وعده برسد.
طرز تهیه سوپ
برای سهولت کار و رعایت تنوع در غذای شیرخوار، می‌توان یک روز در میان از فرنی و حریره بادام استفاده کرد. برای تنوع بخشیدن به غذای کودک باید هر چند روز یک بار مواد تشکیل دهنده سوپ را تغییر داد. هر سه روز یکبار می‌توان جو، بلغور، گندم و رشته فرنگی را که قبلا پخته و نرم شده است به اندازه یک قاشق مرباخوری به سوپ اضافه کرد. بعد از اضافه کردن جو، گندم و ... بهتر است به اندازه یک قاشق مرباخوری کره یا روغن مایع به سوپ اضافه نمود. افزودن کره یا روغن مایع به غذای شیرخوار به ویژه شیرخوارانی که رشد کافی ندارند به رشد آنان کمک می‌کند. از سبزی‌های نشاسته‌ای و یا سایر سبزی‌ها می‌توان پوره تهیه کرد و به جای یک وعده فرنی، صبح یا عصر از پوره استفاده نمود.
برنامه غذایی کودک در دو هفته آخر ماه هشتم زندگی
صبح: 3 قاشق مرباخوری فرنی یا حریره + نصف زرده تخم مرغ
ساعت ده صبح: 3 قاشق مرباخوری فرنی یا حریره و یا پوره
ظهر: 3 تا 6 قاشق مرباخوری سوپ + 2 تا 4 قاشق مرباخوری ماست
عصر: 3 قاشق مرباخوری فرنی یا حریره و یا پوره
شب: 3 تا 6 قاشق مرباخوری سوپ + 2 تا 4 قاشق مرباخوری ماست
تغذیه شیرخواران در دو هفته اول ماه نهم
در این زمان می‌توان حبوبات را نیز به سوپ شیرخوار اضافه کرد. به طور معمول تغذیه حبوبات از عدس و ماش که هضم آسان‌تری دارند شروع می‌شود. در صورت امکان می‌توان جوانه عدس یا ماش را به محتویات سوپ افزود. در مورد سایر حبوبات مثل لوبیا چیتی، لوبیا قرمز و ... بهتر است قبلا آنها را خیسانده سپس پوستشان را جدا کرده و بعد از پختن به سوپ افزود. هر سه روز یکبار می‌توان نوع حبوبات را تغییر داد. اگر از آرد حبوبات استفاده می‌شود یک قاشق مرباخوری سرصاف کافی است. اضافه کردن کره یا روغن مایع به سوپ به اندازه یک قاشق مرباخوری برای شیرخوارانی که خوب وزن نمی‌گیرند توصیه می‌شود.
دو هفته دوم ماه نهم
در این دو هفته باید میوه را به صورت آب میوه تازه در منزل تهیه کرد. همچنین باید از میوه‌های فصل باشد. در ابندا و در روز اول، تغذیه شیرخوار را با یک قاشق مرباخوری آب میوه همراه با یک قاشق مرباخوری آب سالم و ساده شروع کرده و کم کم به 6 قاشق مرباخوری آب میوه خالص در روز‌های بعد رسانید. آب میوه را می‌توان روزانه بعد از فرنی یا حریره در ساعت 10 صبح به شیرخوار داد.
برنامه غذایی شیرخوار در اواخر ماه نهم
صبح: 3 قاشق مرباخوری فرنی یا حریره + نصف زرده تخم مرغ
ساعت ده صبح: 3 قاشق مرباخوری فرنی یا حریره یا پوره + 6 قاشق مرباخوری آب میوه فصل
ظهر: 3 تا 6 قاشق مرباخوری سوپ + 2 تا 4 قاشق مرباخوری ماست
عصر: 3 قاشق مرباخوری پوره یا فرنی و یا حریره
شب: 3 تا 6 قاشق مرباخوری سوپ + 2 تا 4 قاشق مرباخوری ماست
توجه: تا یک سالگی استفاده از کیوی، انواع توت (توت سفید، توت فرنگی و تمشک) خربزه، آلبالو و گیلاس به علت ایجاد حساسیت در شیرخوار توصیه نمی‌شود.
ماه یازدهم و دوازدهمتنوع غذا در تهیه سوپ، کته، پوره و ... رعایت می‌شود. همچنین با توجه به اشتهای کودک می‌توان به مقدار غذای هر وعده او اضافه کرد. توصیه می‌شود که هنوز هم از دادن غذاهای سفره خانواده به علت داشتن نمک و چاشنی اجتناب شود.
[/size]
توجه: از پایان شش ماهگی و همزمان با شروع غذای کمکی تا پایان 12 ماهگی، غذای اصلی شیرخوار هنوز شیر مادر است. لذا تغذیه با شیر مادر به طور مکرر و برحسب تقاضا و تمایل شیرخوار در تمام مدت شب و روز به ویژه قبل از هر وعده غذای کمکی باید مورد توجه قرار گیرد.
از دادن مواد غذایی زیر تا یک سالگی باید اجتناب کرد، چون گروهی ایجاد حساسیت می‌کنند، برخی باعث خفگی شیرخوار شده و تعدادی نیز مشکلات دیگری به وجود می‌آورند:
ـ مواد غذایی که ممکن است در شیرخوار زیر یک سال ایجاد حساسیت کنند مانند:
شیر گاو (جوشاندن شیر در تهیه فرنی، مقدار ماده آلرژی موجود در شیر را کم می‌کند)، سفیده تخم‌مرغ، انواع توت، کیوی، آلبالو، گیلاس، خربزه و بادام زمینی.
ـ مواد غذایی که در دوره شیرخوارگی مجاز نیست و ممکن است باعث خفگی شیرخوار شود مانند:
دانه کشمش، دانه انگور، ذرت، تکه‌های سوسیس، آجیل، تکه‌های سفت و خام سبزی‌ها مثل هویچ و ... و تکه‌های گوشت.
ـ مواد غذایی که ممکن است مشکلات دیگری ایجاد کنند
مانند قهوه یا چای پررنگ که سبب بی‌قراری کودک می‌شود. عسل که باعث احتمال مسمومیت می‌شود (بوتولیسم) ولی استفاده از عسل پاستوریزه اشکالی ندارد. به طور کلی تا یک سالگی، عسل غیرپاستوریزه، شیر پاستوریزه، پنیر، سفیده تخم مرغ، شکلات، میگو، فلفل و ادویه‌جات، ترشی‌ها، نمک، نوشابه‌های گازدار، آب میوه‌های صنعتی و از میوه‌ها، خربزه، کیوی، انواع توت (توت سفید، توت فرنگی، تمشک)، آلبالو، گیلاس و یا از حبوبات، لپه و نخود، همچنین از گروه سبزی‌ها، اسفناج و کلم توصیه نمی‌شوند.