گفتگو با متخصص درباره عوارض بيماري آب مرواريد چشم
طراحي چشم انسان بسيار شبيه به يك دوربين است به اين صورت كه امواج نوراني پس از عبور از عدسي چشم (عدسي بخش شفاف ساختمان چشم است كه به تمركز نور بر روي پرده شبكيه كمك مي‌كند) بر روي شبكيه (لايه حساس به نور در بخش خلفي چشم) متمركز مي‌شوند. در يك چشم طبيعي، عبور امواج نوراني از عدسي و متمركز شدن آن بر روي شبكيه منجر به تشكيل تصوير واضح از اشيا مي‌شود، اما با بالاتر رفتن سن، عدسي سفت شده و انعطاف پذيري و شفافيت خود را از دست مي‌دهد. اين حالت كاتاراكت وابسته به سن ناميده مي‌شود و در اغلب موارد منجر به تيرگي، كدورت يا تاري ديد مي‌شود، البته كدورت انواع ديگري نيز دارد. اين بيماري در افراد مسن شايع تر بوده و ممكن است در يك يا هر دو چشم اتفاق بيفتد، ولي از يك چشم به چشم ديگر قابل انتقال نيست. اگر كدورت عدسي خفيف باشد و يا فقط بخش كوچكي از آن را درگير كند، ممكن است بينايي شما به صورت خفيف دچار مشكل شود، ولي اگر كدورت بخش وسيعي از عدسي را در برگيرد، بينايي با شدت بيشتري كم مي‌شود.
در همين خصوص گفت و گويي با دکتر نوشين بزازي جراح متخصص بيماري هاي چشم و استاديار دانشگاه علوم پزشکي انجام داديم که حاصل اين گفت و گو را مي خوانيد:
بيماري كاتاراكت چه علايمي دارد؟
ديد تار، محو يا مه آلود، نياز به نور بيشتر در انجام كارهاي نزديك، خسته شدن زود هنگام چشم‌ها در هنگام مطالعه، ديد نامناسب در شب و در مكان‌هاي نيمه تاريك، مشاهده رنگ‌ها به صورت محو، بي رنگ يا زرد رنگ، حالت دوبيني در يك چشم، كاهش درك عمقي (ديد 3 بعدي) و تغيير زياد شماره عينك از جمله مهمترين علايم بيماري آب مرواريد است، البته لازم به ذكر است كه اين علائم ممكن است در ساير بيماري‌هاي چشم نيز وجود داشته باشند.
بنابراين در صورت مشاهده اين علايم حتماً براي تشخيص قطعي بايد به چشم پزشك مراجعه كرد. چشم پزشك علاوه بر اينكه مي‌تواند به شما بگويد كه آيا كاهش ديد شما ناشي از آب مرواريد است و يا علت ديگري دارد، در تصميم گيري در مورد عمل جراحي نيز به شما كمك مي‌كند. به صورت كلي هر فرد بالاي چهل سال بايد چه از لحاظ كاتاراكت و چه از لحاظ بيماري‌هاي چشمي ديگر به صورت ساليانه توسط پزشك معالجه شود.
چه عواملي در ايجاد آب مرواريد مؤثرند و اين بيماري بيشتر در چه افرادي ديده مي‌شود؟
به صورت كلي كاتاراكت به چند دسته تبديل مي‌شود:
كاتاراكت اوليه: اين نوع كاتاراكت نوع وابسته به سن است كه شايع ترين نوع كاتاراكت بوده و شيوع آن با افزايش سن ارتباط مستقيم دارد.
كاتاراكت ثانويه: اين نوع كاتاراكت ممكن است به دنبال علل زمينه اي بروز كند كه مهمترين آنها عبارتند از: جراحي به علت ساير بيماري‌هاي چشمي از قبيل گلوكوم(آب سياه)، بيماري‌هاي زمينه اي مانند ديابت، مصرف طولاني مدت برخي داروها مثل كورتون و تابش اشعه ايكس.
كاتاراكت مادرزادي: اين نوع كاتاراكت در كودكان ديده مي‌شود و ممكن است ارثي باشد و يا مي‌تواند با برخي نقايص هنگام تولد مرتبط باشد. در برخي موارد نيز بدون علت مشخص رخ مي‌دهد.
كاتاراكت ناشي از ضربه: اين نوع كاتاراكت با سابقه ضربه به چشم ارتباط مستقيم دارد و ممكن است بلافاصله بعد از ضربه و يا در طي ماه‌ها يا سال‌ها بعد از ضربه ايجاد شود.
چگونه مي‌توان بروز كاتاراكت را به تأخير انداخت؟
با رعايت نكات زير ممكن است روند ايجاد كاتاراكت آهسته تر شود: پرهيز از مصرف سيگار، مصرف ميوه و سبزيجات، جلوگيري از تابش مسقيم و زياد نور خورشيد به چشم و جلوگيري از وارد شدن ضربه به چشم با استفاده از محافظ‌هاي مخصوص( در مشاغلي كه احتمال آسيب به چشم وجود دارد).
كاتاراكت چگونه تشخيص داده مي‌شود؟
در مراحل اوليه بيماري كاتاراكت، اختلال بينايي پيش آمده با فعاليت‌هاي روزمره مانند مطالعه، رانندگي يا تماشاي تلويزيون تداخل چنداني ندارد و حتي در بعضي موارد با استفاده از عينك، ذره بين يا افزايش ميزان نور مي‌توان اختلال بينايي را برطرف کرد، اما با پيشروي كاتاراكت مشكل بينايي بدتر مي‌شود، بنابراين تشخيص بيماري و درمان به موقع آن بسيار مهم است.
بنابراين علاوه بر مراجعه به پزشك در اولين فرصت، سابقه ابتلا به بيماري‌هاي مهم از جمله ديابت، سابقه جراحي‌هاي چشمي و سابقه خانوادگي ابتلا به بيماري‌هاي آب سياه يا گلوكوم و جداشدگي پرده شبكيه را نيز حتماً بايد به پزشك خود اطلاع دهيد.
براي تشخيص كاتاراكت معاينات دقيق و كاملي ضروري است كه اين معاينات عبارتند از: ارزيابي قدرت بينايي و تعيين شماره عينك، معاينه بخش خارجي و داخلي كره چشم از جمله بررسي بخش‌هاي مختلف چشم به ويژه عدسي و تغييرات آن با دستگاهي به نام اسليت لامپ و همچنين اندازه گيري فشار داخل چشم.
آيا كاتاراكت بدون جراحي قابل درمان است؟
براي درمان كاتاراكت هيچ دارويي وجود ندارد و تنها درمان قطعي آن جراحي است، اما روش‌هايي جهت بهبود موقتي علائم كاتاراكت (تا زماني كه فرد تصميم به جراحي بگيرد) وجود دارد. قطره‌هاي چشمي گشاد كننده مردمك مي‌توانند در بهبود بينايي شما مؤثر باشند و در صورتي كه كاتاراكت كوچك بوده و يا نزديك به قسمت پشتي عدسي باشد، استفاده از عينك نيز در بهبود بينايي تا حدي مؤثر است. همچنين استفاده از عينك‌هاي آفتابي كه از ورود مستقيم اشعه خورشيد به چشم جلوگيري مي‌كنند، موجب كاهش تشعشعات آزاردهنده مي‌شوند.
كاتاراكت چه زماني بايد جراحي شود؟
به صورت كلي بايد گفت كه اين عقيده كه آب مرواريد بايد براي عمل "رسيده" باشد باور نادرستي است. كاتاراكت را زماني بايد عمل كرد كه برداشتن عدسي كدر، اثر قابل توجهي بر بهبود بينايي بيمار داشته باشد. از آنجايي كه سرعت پيشرفت بيماري در افراد مختلف متفاوت است، به طوري كه در بعضي افراد ميزان كدر شدن عدسي در هر سال ناچيز و در بعضي ديگر كدر شدن سريع است پيش بيني سرعت پيشروي بيماري غير ممكن است و نيازهاي شغلي و روزمره بيمار بايد به عنوان معيار اصلي تصميم گيري در مورد زمان جراحي در نظر گرفته شود. مثلاً اگر فردي در مسائل شغلي يا سرگرمي خود به قدرت بينايي بالايي نياز دارد، بايد زودتر جراحي شود.
اگرچه پزشك در تصميم گيري نهايي دخالتي ندارد، ولي مي‌تواند مزايا و معايب عمل را در هر مرحله براي بيمار بيان كند. در واقع ابتلا به كاتاراكت به معناي اجبار در انجام جراحي اورژانس نمي باشد و اكثر بيماران زمان كافي جهت تصميم گيري در مورد جراحي دارند و بيمار و جراح بر اساس ميزان اختلال بينايي حاصل از كاتاراكت، زمان جراحي را تعيين مي‌كنند.
چه روش‌هايي براي عمل جراحي كاتاراكت وجود دارد؟
سه روش براي عمل جراحي كاتاراكت وجود دارد كه عبارتند از: فيكوامولسيفيكاسيون، جراحي خارج كپسولي و جراحي داخل كپسولي. در روش فيكوامولسيفيكاسيون كه امروزه روش ارجح جراحي كاتاراكت است، جراح از طريق برش كوچكي در قرنيه، بخش كوچكي از ديواره جلوي كپسول را برمي دارد و از منفذ ايجاد شده بدون اينكه به بقيه كپسول آسيب وارد شود، عدسي كدر را به وسيله امواج صوتي خارج مي‌كند. در اين حالت، فضايي براي قرارگيري عدسي مصنوعي در داخل كپسول باقي خواهد ماند. به عدسي كه در حين جراحي كاتاراكت جايگزين عدسي چشم مي‌شود، عدسي داخل چشمي مصنوعي گفته مي‌شود كه دايمي بوده و ممكن است از جنس پلاستيك، سيليكون يا آكريليك باشد.
شايع‌ترين عدسي‌هاي داخل چشمي مصنوعي عدسي‌هاي تك كانوني هستند كه ديد واضح و شفاف را تنها در فاصله معيني مقدور مي‌سازد.
اكثر عدسي‌هاي داخل چشمي كه در حال حاضر مورد استفاده قرار مي‌گيرند از نوع تاشونده (Foldable)هستند، چراكه اغلب اعمال جراحي كاتاراكت به روش فيكو صورت مي‌گيرند و لازم است عدسي تا شده و از طريق برش كوچكي داخل كپسول عدسي قرار داده شود. سپس عدسي در آن محل باز شده و شكل كامل خود را به دست مي‌آورد. وقتي كه عدسي داخل چشمي در محل اصلي خود قرار گرفت، جراح برش ايجاد شده را مجدداً مي‌بندد. ممكن است نياز به بخيه زدن وجود داشته يا نداشته باشد. در صورت نياز به بخيه معمولاً بخيه‌ها به طور طبيعي جذب مي‌شوند، ولي در اكثر موارد نياز به بخيه زدن وجود ندارد.
اقدامات لازم قبل و پس از عمل جراحي كاتاراكت كدامند؟
امروزه عمل جراحي كاتاراكت به صورت سرپايي انجام مي‌شود، بنابراين با توجه به عدم نياز به بستري از شب قبل، لازم است بيمار در مورد مصرف دارو و رژيم غذايي بيمار با پزشك خود مشورت كند. در چند هفته اول پس از جراحي شخص نبايد چشمان خود را مالش دهد و همچنين از وارد كردن فشار بر روي آنها بايد خودداري كند. همچنين داروهاي تجويز شده توسط پزشك بايد به طور مرتب و تا تاريخ تعيين شده مصرف شود. در ضمن دو هفته اول پس از عمل هم بايد از رانندگي پرهيز كرد و در بيرون از منزل از عينك آفتابي يا پوشش مناسب استفاده شود.
اگر عدسي هر دو چشم كدر شده باشد آيا عمل آنها در يك جلسه صورت مي‌گيرد؟
در صورت ابتلاي هر دو چشم به كاتاراكت، بهتر است فاصله زماني جراحي دو چشم حداقل يك تا سه هفته باشد. علت اين امر، بروز تاري ديد بعد از عمل و بروز عفونت است. همچنين در فاصله بين دو عمل، جراح مي‌تواند قدرت لنز داخل چشمي اول را ارزيابي كند و بر همين اساس، قدرت لنز داخل چشمي دوم را با محاسبه دقيق تري تعيين كند.
آيا اين عمل جراحي عوارضي هم دارد؟
بيش از 95 درصد از موارد جراحي‌هاي كاتاراكت بدون عارضه هستند و در واقع احتمال بروز عوارض بعد از جراحي بسيار اندك است، ولي در صورت بروز شامل موارد زير است:
عفونت و خونريزي بعداز عمل، افزايش فشار داخل چشمي، جابه جايي لنز مصنوعي و اختلالات بينايي و يا كاهش بينايي البته درحال حاضر به كمك پيشرفت‌هاي شاياني كه در علم چشم پزشكي اتفاق افتاده انجام عمل جراحي آب مرواريد به سادگي و با حداقل عوارض و زمان بستري به راحتي امكان پذير است و بيمار اگر مشكلات چشمي ديگري نداشته باشد، مي‌تواند مطمئن باشد كه پس از عمل ديد خوبي پيدا مي‌كند.