قانون جديد شغل‌هاي سخت و زيان‌آور
قانون جديد شغل‌هاي سخت و زيان‌آور كه چندي پيش به تصويب نهايي رسيده بود و به سازمان تامين اجتماعي براي اجرا ابلاغ شده بود، اينک در بازه اجرا قرار گرفته است.
شغل‌هاي گوناگوني در اين قانون به نام کارهاي سخت و زيان‌آور نشان گذاري شده است که با توجه به آن‌ها، مدارك درخواست يک فرد مشغول به کار- زن ويا مرد- براي بازنشستگي، بررسي مي‌شود.
در اين قانون، نکته «داشتن پيشينه کاري 25 سال متناوب و يا 20 سال پياپي» آمده است، در حالي که در گذشته، براي کارهاي سخت، سنوات کاري 25 سال متوالي مبنا بود. همچنين در قانون جديد، افراد در هر شرايط سني مي‌توانند درخواست بازنشستگي کنند.
مهندس حبيب نصرتي، کارشناس بيمه در اين باره مي‌گويد: بر پايه آيين نامه شغل‌هاي سخت و زيان آور تصويب شده در سال 1386، به کارهايي گفته مي‌شود که تنشي به مراتب بالاتر از ظرفيت‌هاي طبيعي، جسمي و رواني در فرد ايجاد شود و پيامدهاي ناخوشايندي به همراه داشته باشد.
وي مي‌افزايد: کارفرمايان وظيفه دارند که مشمولان کارهاي سخت و زيان‌آور را دست کم سالي يک بار براي چکاپ پزشكي و تشخيص به هنگام بيماري‌ها و پيشگيري از فرسايش جسمي و روحي آنان، نزد متخصصان مراکز بهداشتي و درماني بفرستند و سپس نتيجه را در پرونده‌اي قرار دهند و يک نسخه از آن را به سازمان تامين اجتماعي ارائه کنند.
نصرتي در گفت وشنود با روزنامه اطلاعات ادامه مي‌دهد: اينک کارفرمايان کارگاه‌ها وظيفه دارند تا در يک بازه دو ساله، نسبت به ايمن‌سازي عوامل و شرايط استاندارد محيط کار تعريف شده در قانون کار، اقدام کنند.
مصاديق كارهاي سخت و زيان‌آور
از مهندس حبيب نصرتي مي‌پرسم که مصاديق کارهاي زيان آور کدام شغل‌ها است؟ وي مي‌گويد: براي نمونه، خبرنگاري از شغل‌هاي هيجاني و تنش زاست، چون خبرنگار دايم در کوران رويدادها قرار دارد. با در نظر گرفتن درگيري‌ها و هيجانات رواني خبرنگاران، آنان همواره با مشكلات زيادي مواجه هستند و براي همين در قانون، خبرنگاري از مصاديق شغل‌هاي پرمشقت، سخت و زيان آور قلمداد شده است.
مي‌پرسم از اين پس افراد واجد شرايط که در مراكز و موسسه‌هاي خبري دولتي و خصوصي، فعاليت خبري انجام مي‌دهند، مي‌توانند درخواست بازنشستگي کنند؟ او پاسخ مي‌دهد: همه خبرنگاران با داشتن 25 سال پيشينه حرفه‌اي متناوب و 20 سال سابقه خبرنگاري پياپي مي‌توانند از مزاياي بازنشستگي پيش نياز يا پيش از موعد برخوردار شوند.
نصرتي در برابر اين پرسش که اين قانون چه کساني را در بنگاه‌هاي خبري شامل مي‌شود، پاسخ مي‌دهد: همه افراد واجد شرايط در بنگاه‌هاي خبري مانند خبرنگاران، گزارشگران، دستياران دبير، سردبيران و كارشناسان امور خبري مي‌توانند درخواست بازنشستگي بدهند. همچنين افراد داراي 60 سال به بالا با هر چند سال پيشينه کاري مي‌توانند درخواست بازنشستگي پيش نياز و يا به سخن ديگر، پيش از موعد بدهند که در اين رابطه، ضريب سنوات کاري آنان و ديگر گروه‌ها به ازاي هر يک سال، يک‌ونيم سال برآورد خواهد شد.
وي مي‌افزايد: اگر كارفرما تاييد كند که هر سال کاري خبرنگار بنگاه خبري وي، با يك سال و نيم كار برابر مي‌شود، بايد بر پايه قانون، براي هر فرد، نزديک به چهار درصد حق بيمه اضافه‌تر پرداخت كند. در اين رابطه، گاه مشکلاتي در گذشته پديد آمده است، بدين گونه که سازمان تامين اجتماعي، گاه به قانون هر سال فعاليت در مشاغل سخت، معادل يک و نيم سال، توجه نداشته است.
مهندس حبيب نصرتي سپس به نکته مهم ديگري اشاره مي‌کند: «در حالي که در قانون جديد، خبرنگاري يک شغل سخت به شمار مي‌رود که کار سخت براي بانوان ممنوع است؛ ولي اينک در جامعه ما ده‌ها زن در اين رشته، کار و فعاليت مي‌کنند، از اين رو اجراي اين قانون و برخوردارکردن خانم‌ها از امتيازات مشاغل سخت و زيان‌آور به مشکل بر مي‌خورد.
تاريخچه سازمان بين‌المللي كار
در جهان از شمار نهادهايي که به کار و کارگري و مشاغل رسيدگي مي‌کند، سازمان بين‌المللي کار است. اين سازمان به عنوان يک نهاد خودبنياد و وابسته به مجمع عمومي سازمان ملل متحد، به سال 1919 ميلادي بر پايه معاهده ورساي برپا شد. موافقت نامه مربوط به برقراري رابطه بين اين سازمان و سازمان ملل متحد در سال 1946 به تصويب رسيد و آن را به صورت نخستين کارگزار تخصصي وابسته به سازمان ملل متحد درآورد.
هدف اين سازمان، پيشبرد عدالت براي افراد مشغول به کار در همه جاي جهان است و براي تنظيم سياست‌ها و برنامه‌هاي کاري براي بهکرد شرايط کار، برقراري معيارهاي کار و رهنمود مسئولان ملي در به اجرا در آوردن آن‌ها مي‌کوشد.
يکي از ويژگي‌هاي سازمان جهاني کار، آن است که در نگاشتن سياست‌هاي کار، نمايندگان کارگران و کارفرمايان و دولت، به يک اندازه از اظهارنظر برخوردارند. کنفرانس جهاني کار با حضور چهار عضو از هر کشور (دو نماينده از سوي دولت، يک نماينده از طرف کارگران و نماينده‌اي از سوي کارفرمايان) تشکيل مي‌شود. يکي از مهمترين هدف‌هاي اين سازمان، تصويب کنوانسيون‌هايي براي برقراري معيارهايي در رابطه با ساعت و شرايط کار، جبران خسارت وارده به کارگران، بيمه اجتماعي، ايمني صنعتي، خدمات يک شغل و بازرسي پيگير مسايل است.
کارهاي سخت ديگر
درباره پيامدهاي شغل‌هاي زيانبار، پس از دريافت ديدگاه‌هاي يک کارشناس بيمه(حبيب نصرتي)، به سراغ يک پزشک(ترانه ايلاتي) نيز رفتيم تا ديدگاه‌اش را جويا شويم.
او در اين باره مي‌گويد: ديابت و بيماري قلبي، سبب بروز مرگ و مير در ميان مردان و زنان در اروپا، آمريکا و ديگر کشورهاي ثروتمند است و به گونه‌اي ميانگين، سبب يک سوم مرگ و ميرهاي جهان است.
وي مي‌افزايد: در اين رابطه، دانشمندان مي‌گويند که شغل‌هاي پراسترس مي‌توانند خطر بروز بيماري‌هاي قلبي را در زنان افزايش دهند. پژوهشگران تاثير فشار کاري در بروز بيماري‌هاي قلبي را در بيش از 12 هزار پرستار و به مدت 15 سال مورد بررسي قرار دادند.
دکتر ايلاتي ادامه مي‌دهد: نتايج اين پژوهش‌ها نشان داد افرادي که ميزان استرس شغل خود را بالا ارزيابي کرده‌اند، با احتمال 25 درصد بيش‌تر به بيماري‌هاي قلبي دچار مي‌شوند. همچنين افرادي که ميزان استرس کاري خود را بسيار بالا دانسته‌اند، با احتمال 35 درصد بيش‌تر به بيماري‌هاي قلبي دچار مي‌شدند. احساس استرس و فشار کاري سبب انتخاب عادت نادرست و زيانبار براي سلامت نيز مي‌شود که مي‌تواند خطر دچارشدن به بيماري‌هاي قلبي را افزايش دهد. استرس کاري مي‌تواند کارکنان و کارگران را به سوي مصرف سيگار، غذاهاي آماده (فست فود) و يا چرب گرايش دهد.
اين پزشک سفارش مي‌کند: کساني که در محيط کاري خود استرس دارند، بهتر است روش‌هاي مثبتي را براي مقابله با آن برگزينند تا سلامت شان به خطر نيفتد.
سختي کار
در اين سال‌ها پژوهش‌هاي زيادي، ويژگي رواني انسان‌ها را به عنوان يكي از مهمترين گزاره‌هاي تاثيرگذار بر رخدادها و حوادث در محيط‌هاي كاري به حساب آورده اند. از ميان اين خصوصيات رواني، استرس شغلي و نارضايتي از كار، دو عامل مهم مرتبط با خطرات و اثرات زيان بار به شمار مي‌رود.
بر پايه آمار سازمان جهاني كار، هر سال نزديک به 120 ميليون صدمه شغلي و 210 هزار پيشامد منجر به مرگ در محيط‌هاي كاري سراسر دنيا رخ مي‌دهد. اين رخدادها، زيان‌هاي جاني و مالي زيادي براي كارگران و کارکنان در بر دارد.
دکتر ترانه ايلاتي در اين باره مي‌گويد: امروز روشن شده است که پيشرفت روش‌هاي فني و فرايندها و تجهيزات، به تنهايي توان كاهش پيشامدها و رخدادها را ندارد؛ بلكه فاكتورهاي انساني مانند ويژگي‌هاي رواني و فردي در اين ميان، نقش مهم را بازي مي‌کند.
وي مي‌افزايد: پژوهشي که در يکي از بندرهاي کشور در مورد تاثير استرس در شغل‌هاي سخت، بر روي گروهي انجام گرفت، نشان از حداقل يک رخداد در سال دارد. از اين رو روشن شد که ميان شدت عوامل استرس زا و حوادث، ارتباط معني دار آماري وجود دارد.
اين پزشک مي‌افزايد: امروز دانشمندان دريافته‌اند که استرس، نارضايتي‌هاي شغلي، فشارهاي كاري و شرايط آب و هوايي نامناسب در شغل‌هاي سخت، ويژگي دروني طبيعي فرد را به هم مي‌ريزد و از مهمترين فاكتورهاي به وجود آورنده پيشامدها محسوب مي‌شود. كارکنان شغل‌هاي
زيان آور، ممكن است عارضه‌‌هاي رواني زيادي مانند عصبيت و عواطف شديد از خود نشان دهند و مشكلات زيادي مانند بيماري‌هاي قلبي/عروقي، دردهاي اسكلتي/ عضلاني و ناراحتي‌هاي ريوي و گوارشي براي آنان ايجاد شود. همچنين هر دو استرس ناشي از كار و نارضايتي شغل، سبب ايجاد تغييرات فيزيولوژيكي و رواني مي‌شود و ريسک مشكلات ذهني را بالا مي‌برد.
ايلاتي معتقد است: افزون بر اين‌ها، عوامل محيط کار مانند ناايمني شغلي، يا «بايدهاي شغلي» مي‌تواند سبب ايجاد فشارهاي عصبي در فرد شود. حجم زياد کار با توجه به توان پايين فکري و جسمي افراد، يک نواختي شغل، محيط کار نامناسب -که حس ناخوشايندي در فرد برانگيزد- و نيز ناهماهنگي‌هاي کاري، همه از پيامدهاي کارهاي زيان آور است.
به باور ترانه ايلاتي، اگر فشارهاي عصبي در شغل‌هاي سخت، بسيار منفي باشد، نشانگانش را به شکل کم کاري و بي‌انگيزگي نيز نشان مي‌دهد که در سه گروه بزرگتر فيزيولوژيکي، روان‌شناختي و رفتاري نمود مي‌يابد.
وي مي‌افزايد: همان‌گونه که گفته شد، اين افراد به بيماري‌هاي قلبي/عروقي مانند فشارخون، کلسترول بد، اسيد اوريک و زخم دستگاه گوارش دچار مي‌شوند. افراد در شغل‌هاي زيانبار، انگيزه‌اي براي پيشرفت و ارتقا نيز ندارند و خود را زير فشارهاي رواني برآمده از کار حس مي‌کنند و ميزان ضربان قلب شان بالا مي‌رود. در بسياري از اين افراد، غير فعال بودن، افسردگي، از دست دادن خودبنيادي و اعتماد به نفس، خشم، احساس ناکامي، کم انرژي بودن، دشمني بي مورد و زودرنجي نيز ديده مي‌شود.
ايلاتي سفارش مي‌کند: بايد به دارندگان شغل‌هاي سخت، توجه ويژه شود و اگر در آنان رفتارهايي مانند کاهش عملکرد و روآوري به مواد روانگردان (در برخي) و نوشيدني‌هاي زيان‌آور (براي کسب آرامش) ديده مي‌شود و گاه از خود ناسازگاري بروز مي‌دهند و تخريب گر و گريزنده از کار مي‌شوند، دست خودشان نيست، زيرا آنان قرباني کارهاي سخت خويش واقع شده‌اند.
در اين موارد، دکتر ايلاتي نقش مديريت را برجسته مي‌بيند و مي‌گويد: با توجه به اين که فشار رواني در سازمان‌ها و کارگاه‌ها و بنگاه‌ها گسترده است، مي‌توان فعاليت‌هاي تخصصي بسياري را براي پيشگيري از آثار زيان‌آور محرک‌هاي تنش‌زا انجام داد. هدف اصلي مديريت فشار رواني، بايد کاهش اثرات آن باشد و البته به کاهش حضور محرک‌هاي تنش‌زا در کار نيز به اندازه سوژه پرداخته شود.
خلاء قانوني
آيا هر قانوني که به تصويب مي‌رسد، جامع و کامل است؟ و اگر قرار باشد خلا قانوني در اين مورد ردگيري شود، چه بسترهاي بايد کنکاش و پيمايش شود؟
مهندس حبيب نصرتي در اين باره مي‌گويد: جداي از شغل‌هاي سخت وزيان آور شناخته شده و مورد توجه قانون، کارگراني هم هستند كه نظارتي بر روي بيمه و حقوق و دستمزد و آينده آنان اعمال نمي‌شود. در اين گونه مواقع تنها يافتن کار مهم است و نه حقوق کافي و بيمه و آينده شغلي و يا امتيازهاي کارهاي سخت. برخي از اين کارگران در شرايطي بسيار نامناسب از ساعت 8 صبح تا 6 بعدازظهر در كارگاه‌هاي زير زميني و با کم‌ترين حقوق كار مي‌کنند. در اين مواقع شايد قانوني باشد، ولي هر کارگاهي، قانون خود را دارد.
وي مي‌افزايد: هميشه کارفرمايان اين گونه کارگاه‌ها مي‌کوشند دستمزدها را بر پايه منافع خود پايين بکشند، از اين رو کارگران، با وجود سختي کار، هميشه کمتر از ميزان قانوني خود حقوق دريافت مي‌کنند. اين كارگران ساده بدون مدارک فني که بايد فقط از سرمايه توان جسمي خود مايه بگذارند و کارهاي سخت بدني انجام دهند، در چالشي مدام با کارفرما بر سر ميزان حقوق دريافتي خود هستند. اين در حالي است که گفتگوي تعيين حداقل حقوق كارگران در نيم فصل نخست و
نيم فصل دوم هر سال در نشست‌‌هاي شوراي عالي كار، داغ است، ولي حقوق كارگران زير زميني و آن چه که كارفرماها بر آنان اعمال مي‌کنند، معمولا يک سوم کمتر از حقوقي است كه وزارت كار براي دستمزد يك ماهه كارگران در نظر مي‌گيرد. افزون بر اين که بسياري از كارفرمايان براي آن که نيروي كار خود را بيمه نکنند و برابر قانون كار، حقوق پرداخت نكنند، از امضاي پيمان نامه کار، سرباز مي‌زنند و مدرکي دست کارگران نمي‌دهند.