اسراف از دیدگاه قرآن
بسم الله الرحمن الرحیم
وَ آتِ ذَا الْقُرْبى حَقَّهُ وَ الْمِسْکینَ وَ ابْنَ السَّبیلِ وَ لا تُبَذِّرْ تَبْذیراً (سوره اسراء آیه ۲۶)
و حقّ نزدیکان را بپرداز، و(همچنین حق) مستمند و وامانده در راه را! و هرگز اسراف و تبذیر مکن،
إِنَّ الْمُبَذِّرینَ کانُوا إِخْوانَ الشَّیاطینِ وَ کانَ الشَّیْطانُ لِرَبِّهِ کَفُوراً (سوره اسراء آیه ۲۷)
چرا که تبذیرکنندگان، برادران شیاطینند؛ و شیطان در برابر پروردگارش، بسیار ناسپاس بود!
معنی اسراف:
اسراف، یعنی هرگونه اتلاف و زیاده روی و تجاوز از حد اعتدال و حد طبیعی است. به عبارت روشنتر هر چیزی از نظر فطری و طبیعی دارای حد و مرز مخصوصی است. مثلاً برای یک وعده غذا، حد لازم آن برای سیر کردن شکم، معادل حدود نیم کیلو است.حال اگر انسان بیش از این مقدار بخورد چنین کسی اسرافکار و بعنوان متجاوز از مرز قانون و سنت الهی شمرده میشود.
اسراف تنها مربوط به غذا نیست، بلکه شامل هرگونه اتلاف و زیاده روی خواهد شد؛ مانند زیاده روی در پوشاک، زیاده روی در تهیه وسایل زندگی، زیاده روی در توسعه خانه و نیازمندی های زندگی، زیاده روی در آرایش، زیاده روی در مصرف آب، برق، گاز و تلفن و...
رسول خدا(ص): فِی الوُضُوءِ اِسرافٌ، و فِی کُلِّ شَیءٍ اِسرافٌ. در وضو، و در هر چیزی اسراف هست
همچنین هرگونه اتلاف و چیزی که برای بدن ضرر داشته باشد، یکنوع اسراف است؛ چنانکه امام صادق(ع) فرمودند: همانا اسراف در چیزی است که موجب نابودی ثروت و زیان رسانی به بدن گردد.
وهمچنین در دعای کمیل می خوانیم که وَاِسرافِی عَلی نفسی بر خودم و نفسم اسراف کرم با توجه به معنای اسراف که در ابتدا آورده شد یعنی نفسم از حد واعتدالش خارج شد.
باید توجه داشت که مطابق روایات و گفتار امامان هرچیزی که قابل استفاده است، گرچه بسیار ناچیز باشد؛ دور انداختن آن یکنوع اسراف و گناه است.
علامت مسرف چیست؟ علامت مسرف این است که «أَکَلَ مَا یَشْتَهِی»، «وَ لَبِسَ مَا یَشْتَهِی»، «رَکِبَ مَا یَشْتَهِی» این می‌گوید: هرچه دلش می‌خواهد، می‌خورد. هرچه دلش می‌خواهد می‌پوشد. هر مرکبی هم دلش بخواهد سوار میشود. این‌ها علامت مسرف است.
معنی تبذیر:
در تفسیر نمونه تبذیر را اینگونه تعریف کرده است:«" تبذیر" در اصل از ماده" بذر" و به معنى پاشیدن دانه مىآید، منتها این کلمه مخصوص مواردى است که انسان اموال خود را به صورت غیر منطقى و فساد، مصرف مىکند، و معادل آن در فارسى امروز" ریختوپاش" است.»
و در تفسیر المیزان معنای این کلمه را اینگونه نگاشته است:« پراکنده کردن مال است بوسیله اسراف. مثل پاشیدن و پراکندن بذر. بدیهى است که اگر مال را در راه صحیح پراکنده کنند، تبذیر گفته نمىشود.»
صاحب مجمع البیان فرموده است: "تبذیر" به معناى پاشیدن با اسراف است و در واقع از بذر افشانى گرفته شده است، منتهى فرقى که با آن دارد، این است که افشاندن در آنجا به منظور استفاده است و در اسراف به منظور افساد و به همین جهت در هر جا که به منظور اصلاح باشد "تبذیر" گفته نمی شود، هر چند که زیاد باشد.
و در تفسیر عیاشى از عبد الرحمن بن حجاج نقل کرده که گفت: من از امام صادق (ع) در باره این آیه پرسیدم که مى فرماید:" وَ لا تُبَذِّرْ تَبْذِیراً" در جوابم فرمود: من انفق شیئا فى غیر طاعة اللَّه فهو مبذر و من انفق فى سبیل اللَّه فهو مقتصد هر کس هر خرجى در غیر اطاعت خدا کند، مبذر است و هر خرجى که در راه خدا کند در آن خرج اقتصاد و میانه روى را رعایت کرده است .
و به تعبیر دیگر تبذیر آنست که مال در غیر موردش مصرف شود هر چند کم باشد و اگر در موردش صرف شود، تبذیر نیست، هر چند زیاد باشد.
فرق بین اسراف و تبذیر:
فرق بین اسراف و تبذیر این است که اسراف به معنی زیاده روی در مخارج و هزینه زندگی است، ولی تبذیر به معنی اتلاف و مصرف اموال در راه های غیر شایسته.
اسراف به معنى خارج شدن از حد اعتدال، بى آنکه چیزى را ظاهرا ضایع کرده باشد و یا غذاى خود را آن چنان گرانقیمت تهیه کنیم که با قیمت آن بتوان عده زیادى را آبرومندانه تغذیه کرد. در اینجا از حد گذرانده ایم ولى ظاهرا چیزى نابود نشده است. اما "تبذیر" و ریخت و پاش آنست که آن چنان مصرف کنیم که به اتلاف و تضییع بیانجامد، مثل اینکه براى 2 نفر میهمان غذاى 10 نفر را تهیه ببینیم، آن گونه که بعضى از جاهلان مى کنند و به آن افتخار مى نمایند و باقیمانده را در زباله دان بریزیم و اتلاف کنیم.
انواع اسراف در قرآن:
۱. اسراف در خوردن و نوشیدن( اعراف/۳۱)
۲. اسراف در انفاق و بخشش( انعام/۱۴۱ــ فرقان/۶۷)
۳. اسراف در قصاص( اسراء/۳۳)
۴. اسراف در اموال یتیمان( نساء/۶)
۵. اسراف در قدرت طلبی( مؤمن/۲۷ ــ دخان/۳۱ ــ یونس/۸۳)
۶. اسراف در فرمانبری( یس/۱۹)
۷. اسراف در تکذیب پیامبران( مؤمن/۳۴)
۸. و....
نکوهش اسراف از دیدگاه قرآن:
۱. ــ اسرافکاران برادران شیطانند.( اسراء/۲۷)
۲. ــ اسرافکاران جزء هلاکت یافتگان هستند.( انبیاء/۹)
۳. ــ خداوند اسرافکاران را دوست ندارد.( انعام/۱۴۱)
۴. ــ اسرافکاران اهل دوزخند.( مؤمن/۴۳)
۵. ــ اسرافکاران هدف سنگ های عذاب آسمانی هستند.( ذاریات/۳۴)
۶. ــ خداوند اسرافکاران را هدایت نکند و در گمراهی اندازد( مؤمن/۳۴)