اهمیت مهارت دوست یابی در کودکان و نوجوانان انتخاب صحيح دوست و يادگيري شيوه‌هاي درست دوست‌يابي از شاخص‌هاي مهم تشخيص سلامت روان در شكل‌گيري شخصيت افراد به‌شمار مي‌رود و به عقيده بيشتر كارشناسان حوزه علوم اجتماعي و روانشناسي گروه همسالان در پي‌ريزي و تكامل شخصيت فردي كودكان و نوجوانان مهم ارزيابي مي‌شود.
روانشناسان معتقدند پس از ورود كودك به دومين مرحله مهم زندگي كه نوجواني نام دارد، نقش خانواده كمرنگ‌تر از گذشته مي‌شود و گروه همسالان، نقش مهمي در زندگي افراد بازي مي‌كنند. از اين‌رو آموزش مهارت‌هاي چگونگي انتخاب مناسب گروه دوستان و شيوه‌هاي مؤثر رفتاري براي برقراري ارتباط مناسب و تعامل صحيح با همسالان داراي اهميت بسيار است.
آموزش تكنيك‌هايي مانند روش‌هاي درست دوست‌يابي، مهارت نه گفتن، تقويت اعتمادبه‌نفس و تصميم‌گيري‌هاي منطقي باعث خواهد شد نوجوان به‌راحتي تابع گروه همسالان نباشد و مهارت دوست‌يابي به تثبيت هويت فردي، تقويت انديشه‌هاي اجتماعي و گسترش استعدادهاي فردي در ميدان رقابت دوستان تبديل شود.
تحقيقات نشان مي‌دهد در بسياري از موارد، تأثير گروه همسالان از خانواده نيز بيشتر است و زماني كه براي اوقات فراغت نوجوانان به‌درستي برنامه‌ريزي نشود، نوجوان بيشتر وقت خود را با گروه دوستان مي‌گذراند و در صورت نظارت نادرست والدين، هويت اجتماعي كودك يا نوجوان آسيب مي‌بيند.
نقش والدين نقش والدين در شيوه دوست‌يابي فرزندانشان بسيار مهم است. والدين بايد تكنيك‌هاي دوست‌يابي را به فرزندان خود بياموزند و باتوجه به ويژگي‌هاي فردي و شخصيت كودك به او كمك كنند تا بهترين انتخاب را داشته باشد.
نوجوانان در مرحله دوست‌يابي با گروه‌هاي همسال تعامل برقرار مي‌كنند و تلاش دارند با افرادي ارتباط برقرار كنند كه در بسياري از زمينه‌ها با آنها وجوه مشترك داشته باشند.
دوست‌يابي باعث شكل‌گيري تعاملات اجتماعي و كشف هويت اجتماعي نوجوانان خواهد شد و اگر والدين مانع از رشد نوجوان در اين مرحله شوند، يا به‌طور مستقيم در تصميم‌گيري‌هايش دخالت كنند، شكل‌گيري هويت اجتماعي نوجوانان خدشه‌دار خواهد شد.
والدين بايد به‌طور غيرمستقيم بر شيوه دوست‌يابي و همانندسازي فرزندشان نظارت داشته باشند. آنها بايد توجه داشته باشند كه گروه‌هاي همسالي كه فرزندانشان اوقات فراغت را با آنها سپري مي‌كنند، از نظر فرهنگ خانوادگي، باورهاي قومي، مذهبي، سن، ارزش‌هاي تربيتي و... با يكديگر همخواني داشته باشند.
آشنايي كامل خانواده‌هاي فرزندان و رفت و آمد آنها به صورت نامحسوس و غيرمستقيم كه نوجوان تصور نكند كه والدين به‌طور مستقيم در كارهاي او دخالت مي‌كنند و حس استقلال‌طلبي او مورد آسيب قرار گرفته است، نقش مهمي در كمك به فرزندان براي انتخاب گروه‌هاي همسال مناسب و پيشگيري از وارد آمدن آسيب‌هاي اجتماعي و رفتاري فرزندان در آينده خواهد داشت.
توجه به باورهاي مشترک در صورت هماهنگ نبودن باورها و ارزش‌هاي خانوادگي نوجوانان، افراد با الگوبرداري از دوستان دچار تضاد و به تدريج از محيط خانواده دور مي‌شوند و به سمت گروه‌هاي همسال كشيده مي‌شوند. در اين صورت روابط مخفي نوجوانان با دوستان، زمينه‌ساز بزهكاري و مخفي‌كاري‌هاي گسترده‌تر نوجوان خواهد شد. از اين‌رو، فرزندان در حالي كه در انتخاب دوست خودمختار و آزادانه عمل مي‌كنند، بايد زير نظر غيرمستقيم والدين قرار گيرند و از مشورت و راهنمايي‌هاي والدين خود بهره‌مند شوند.
عاملي براي پيشرفتدر حقيقت، موفقيت‌هاي اجتماعي، افزايش انگيزه و پيشرفت تحصيلي از مزاياي دوست‌يابي به روش صحيح در دوران نوجواني است. در صورتي كه نوجوان زير نظر والدين به گروه‌هاي همسال كه از هويت‌هاي اجتماعي ارزشمند برخوردار هستند راه پيدا كند، به موفقيت‌هاي قابل توجهي دست پيدا خواهد كرد. برقراري تعاملات اجتماعي مؤثر، تمرين مناسبي براي اجتماعي شدن خواهد بود و فرد پس از پايان دوره نوجواني آمادگي لازم براي ورود به دنياي اجتماعي بزرگ‌تر را پيدا خواهد كرد.
الگوهاي شخصيتياز آنجا كه تفاوت در ساختارهاي رفتاري و شخصيتي نوجوانان در مراحل دوست‌يابي و شيوه انتخاب گروه‌هاي همسالان نقش دارد، والدين بايد با توجه به ويژگي‌هاي شخصيتي فرزندانشان آنها را در انتخاب مؤثر راهنمايي كنند.
مثلا نوجواني كه شخصيتي درون‌گرا دارد، بيشتر تحت‌تأثير الگوهاي گروه‌هاي همسال قرار مي‌گيرد. اين گروه از نوجوانان به‌راحتي با افراد ديگر ارتباط برقرار مي‌كنند و در صورت نظارت نادرست والدين به انحراف كشيده خواهند شد.
نوجوانان برون‌گرا در ارتباط با گروه‌هاي همسال ناموفق‌تر از ديگران‌اند و ممكن است به علت موفق نبودن در برقراري ارتباط با همسالان خود، گوشه‌گير شوند و هويت اجتماعي شان تكامل نيابد.
از اين‌رو به عقيده متخصصان بهتر است والدين در شيوه دوست‌يابي فرزندانشان دخالت غيرمستقيم داشته باشند و با آگاهي از نوع شخصيت فرزندانشان آنها را در انتخاب دوست راهنمايي كنند.
جعبه متن
فاطمه عباسي