[Zohreh Gholami]

زنبق نام علمی,florentine ‎‏ ‏Iris

زنبق با نام علمي‎ florentine ‎‏ ‏Iris‏ گياهي است چند ساله و داراي ساقه راست به ارتفاع 30 تا 70 سانتي متر که بيشتر به علت گل‌هاي زيبايي که دارد در باغچه‌ها کاشته مي‌شود و از طريق ريزوم خزنده و ضخيم خود نيز که رنگ سفيد و بوي بنفشه دارد، تکثير مي‌شود. از ويژگي‌هاي آن داشتن برگ‌هايي به رنگ سبز مات و گل‌هاي آن درشت، سفيد رنگ و معطر است. گونه‌هاي مختلفي از آن در آسيا و اروپا پراکندگي دارند که همه داراي اثر درماني هستند. براي مصارف درماني، در ماه مرداد ريزوم‌هاي آن را از زمين خارج و ريشه‌هاي آنها را قطع مي‌کنند و قسمت‌هاي خارجي آن را مي‌تراشند سپس با استفاده از گرماي خورشيد يا اجاق‌هاي مخصوص خشک مي‌کنند و به مصارف مي‌رسانند.‏

ريزوم خشک شده زنبق به صورت قطعاتي به اندازه 5 تا 12 سانتي‌متر و به عرض 2 تا 3 سانتي متر و قطر 5/1 سانتي‌متر و اين در حالي است که قطر ريزوم‌ها يکسان نيست، مورد استفاده قرار مي‌گيرد. اين قطعات سطح ناصاف و برجسته داشته و به رنگ سفيد با بوي ملايم و مطبوع شبيه بوي بنفشه و طعم نشاسته‌اي کمي تند دارند.‏

ريزوم تازه زنبق به مقدار کم اثر مدر، خلط‌آور و دفع کرم دارد. اما به مقدار زياد آن مسهلي قوي و قي آور است به طوري که موجب تحريک دستگاه گوارشي، درد شديد در روده، استفراغ و دفع زياد مدفوع را ايجاد مي‌کند. از مصرف مقادير کم و مناسب ريزوم اين گياه نتايج رضايت بخشي در درمان خيز عمومي، استسقاء و ساير اشکال آب آوردن نسوج به دست مي‌آيد. براي اين کار شيره تازه ريزوم را به مقدار 10 الي 30 گرم به طور ساده يا مخلوط با عسل يا آب رازيانه يا حتي شربت بنفشه، کربنات پتاسيم، دم کرده گل ختمي و گاهي در آب جوجه به منظور کاهش دادن اثر مسهلي قوي آن به کار مي‌برند. استفاده از گرد ريزوم زنبق به طور محسوس اثر درماني کمتري ظاهر مي‌کند در حالي که از آن نيز در درمان آسم‌هاي مرطوب، سياه سرفه، نزله مزمن ريه، گريپ‌هاي مداوم و غيره استفاده مي‌کنند و نتايج خوبي نيز به دست مي‌آيد. ‏

گرد خشک شده ريزوم زنبق عطسه‌آور است و ترشحات آب دهان را افزايش مي‌دهد. از اين بابت در فرمول بعضي از گردهاي دندان از آن استفاده مي‌کنند. ضماد گرم برگ‌هاي تازه زنبق براي رفع تومورها، سوختگي‌ها، بواسير و سودا، بر روي عضو مؤثر است.‏

از اسانس ريزوم زنبق در عطر سازي استفاده مي‌شود. اما چون ريزوم تازه زنبق داراي بو و طعم نا مطبوعي است از اين جهت اسانس‌گيري از ريزوم‌هاي خشکي که يک سال از جمع‌آوري آنها گذشته باشد و بوي مطبوع و ملايم بنفشه به خود گرفته صورت مي‌گيرد. از اين اسانس در روغن‌هاي خوراکي سالاد نيز استفاده مي‌کنند. ‏

گياه زنبق در نواحي شمالي ايران، گرگان، بوستان‌هاي قزوين و در لرستان و کرمان مي‌رويد. همچنين در اين مناطق هم پرورش داده مي‌شود. در غرب ايران، در نواحي قصر شيرين و نواحي شمالي ايران به ويژه در کنار جاده رشت به قزوين مي‌رويد. ‏