[Zohreh Gholami]

باب اول در عدل و تدبیر و رایگفتار اندر نواخت لشکریان در حالت امن

دلاور که باری تهور نمود       بباید به مقدارش اندر فزود
که بار دگر دل نهد بر هلاک       ندارد ز پیکار یأجوج باک
سپاهی در آسودگی خوش بدار       که در حالت سختی آید به کار
کنون دست مردان جنگی ببوس       نه آنگه که دشمن فرو کوفت کوس
سپاهی که کارش نباشد به برگ       چرا روز هیجا نهد دل به مرگ؟
نواحی ملک از کف بدسگال       به لشکر نگه دار و لشکر به مال
ملک را بود بر عدو دست، چیر       چو لشکر دل آسوده باشند و سیر
بهای سر خویشتن می‌خورد       نه انصاف باشد که سختی برد
چو دارند گنج از سپاهی دریغ       دریغ آیدش دست بردن به تیغ
چه مردی کند در صف کارزار       که دستش تهی باشد و کار، زار؟

[Zohreh Gholami]

باب اول در عدل و تدبیر و رایگفتار اندر تقویت مردان کار آزموده

به پیکار دشمن دلیران فرست       هزبران به آورد شیران فرست
به رای جهاندیدگان کار کن       که صید آزموده‌ست گرگ کهن
مترس از جوانان شمشیر زن       حذر کن ز پیران بسیار فن
جوانان پیل افگن شیر گیر       ندانند دستان روباه پیر
خردمند باشد جهاندیده مرد       که بسیار گرم آزموده‌ست و سرد
جوانان شایسته‌ی بخت ور       ز گفتار پیران نپیچند سر
گرت مملکت باید آراسته       مده کار معظم به نوخاسته
سپه را مکن پیشرو جز کسی       که در جنگها بوده باشد بسی
به خردان مفرمای کار درشت       که سندان نشاید شکستن به مشت
رعیت نوازی و سر لشکری       نه کاری است بازیچه و سرسری
نخواهی که ضایع شود روزگار       به ناکاردیده مفرمای کار
نتابد سگ صید روی از پلنگ       ز روبه رمد شیر نادیده جنگ
چو پرورده باشد پسر در شکار       نترسد چو پیش آیدش کارزار
به کشتی و نخچیر و آماج و گوی       دلاور شود مرد پرخاشجوی
به گرمابه پرورده و خیش و ناز       برنجد چو بیند در جنگ باز
دو مردش نشانند بر پشت زین       بود کش زند کودکی بر زمین
یکی را که دیدی تو در جنگ پشت       بکش گر عدو در مصافش نکشت
مخنث به از مرد شمشیر زن       که روز وغا سر بتابد چو زن
چه خوش گفت گرگین به فرزند خویش       چو بربست قربان پیکار و کیش
اگر چون زنان جست خواهی گریز       مرو آب مردان جنگی مریز
سواری که بنمود در جنگ پشت       نه خود را که نام آوران را بکشت
شجاعت نیاید مگر زان دو یار       که افتند در حلقه‌ی کارزار
دو همجنس همسفره‌ی همزبان       بکوشند در قلب هیجا به جان
که ننگ آیدش رفتن از پیش تیر       برادر به چنگال دشمن اسیر
چو بینی که یاران نباشند یار       هزیمت ز میدان غنیمت شمار

[Zohreh Gholami]

باب اول در عدل و تدبیر و رایگفتار اندر دلداری هنرمندان

دو تن، پرور ای شاه کشور گشای       یکی اهل بازو، دوم اهل رای
ز نام آوران گوی دولت برند       که دانا و شمشیر زن پرورند
هر آن کو قلم را نورزید و تیغ       بر او گر بمیرد مگو ای دریغ
قلم زن نکودار و شمشیر زن       نه مطرب که مردی نیاید ز زن
نه مردی است دشمن در اسباب جنگ       تو مدهوش ساقی و آواز چنگ
بسا اهل دولت به بازی نشست       که ملکت برفتش به بازی ز دست

[Zohreh Gholami]

باب اول در عدل و تدبیر و رایگفتار اندر حذر کردن از دشمنان

نگویم ز جنگ بد اندیش ترس       در آوازه‌ی صلح از او بیش ترس
بسا کس به روز آیت صلح خواند       چو شب شد سپه بر سر خفته راند
زره پوش خسبند مرد اوژنان       که بستر بود خوابگاه زنان
به خیمه درون مرد شمشیر زن       برهنه نخسبد چو در خانه زن
بباید نهان جنگ را ساختن       که دشمن نهان آورد تاختن
حذر کار مردان کار آگه است       یزک سد رویین لشکر گه است

[Zohreh Gholami]

باب اول در عدل و تدبیر و رایگفتار اندر دفع دشمن به رای و تدبیر

میان دو بد خواه کوتاه دست       نه فرزانگی باشد ایمن نشست
که گر هر دو باهم سگالند راز       شود دست کوتاه ایشان دراز
یکی را به نیرنگ مشغول دار       دگر را برآور ز هستی دمار
اگر دشمنی پیش گیرد ستیز       به شمشیر تدبیر خونش بریز
برو دوستی گیر با دشمنش       که زندان شود پیرهن بر تنش
چو در لشکر دشمن افتد خلاف       تو بگذار شمشیر خود در غلاف
چو گرگان پسندند بر هم گزند       بر آساید اندر میان گوسفند
چو دشمن به دشمن بود مشتغل       تو با دوست بنشین به آرام دل

[Zohreh Gholami]

باب اول در عدل و تدبیر و رایگفتار اندر ملاطفت با دشمن از روی عاقبت اندیشی

چو شمشیر پیکار برداشتی       نگه دار پنهان ره آشتی
که لشکر کشوفان مغفر شکاف       نهان صلح جستند و پیدا مصاف
دل مرد میدان نهانی بجوی       که باشد که در پایت افتد چو گوی
چو سالاری از دشمن افتد به چنگ       به کشتن برش کرد باید درنگ
که افتد کز این نیمه هم سروری       بماند گرفتار در چنبری
اگر کشتی این بندی ریش را       نبینی دگر بندی خویش را
نترسد که دورانش بندی کند       که بر بندیان زورمندی کند؟
کسی بندیان را بود دستگیر       که خود بوده باشد به بندی اسیر
اگر سرنهد بر خطت سروری       چو نیکش بداری، نهد دیگری
اگر خفیه ده دل بدست آوری       از آن به که صدره شبیخون بری

[Zohreh Gholami]

باب اول در عدل و تدبیر و رایگفتار اندر حذر از دشمنی که در طاعت آید

گرت خویش دشمن شود دوستدار       ز تلبیسش ایمن مشو زینهار
که گردد درونش به کین تو ریش       چو یاد آیدش مهر پیوند خویش
بد اندیش را لفظ شیرین مبین       که ممکن بود زهر در انگبین
کسی جان از آسیب دشمن ببرد       که مر دوستان را به دشمن شمرد
نگه دارد آن شوخ در کیسه در       که بیند همه خلق را کیسه بر
سپاهی که عاصی شود در امیر       ورا تا توانی بخدمت مگیر
ندانست سالار خود را سپاس       تو را هم ندارد، ز غدرش هراس
به سوگند و عهد استوارش مدار       نگهبان پنهان بر او بر گمار
نو آموز را ریسمان کن دراز       نه بگسل که دیگر نبینیش باز
چو اقلیم دشمن به جنگ و حصار       گرفتی، به زندانیانش سپار
که بندی چو دندان به خون در برد       ز حلقوم بیدادگر خون خورد
چو برکندی از چنگ دشمن دیار       رعیت به سامان تر از وی بدار
که گر باز کوبد در کار زار       بر آرند عام از دماغش دمار
وگر شهریان را رسانی گزند       در شهر بر روی دشمن مبند
مگو دشمن تیغ زن بر درست       که انباز دشمن به شهر اندرست

[Zohreh Gholami]

باب اول در عدل و تدبیر و رایگفتار اندر پوشیدن راز خویش

به تدبیر جنگ بد اندیش کوش       مصالح بیندیش و نیت بپوش
منه در میان راز با هر کسی       که جاسوس همکاسه دیدم بسی
سکندر که با شرقیان حرب داشت       درخیمه گویند در غرب داشت
چو بهمن به زاولستان خواست شد       چپ آوازه افگند و از راست شد
اگر جز تو داند که عزم تو چیست       بر آن رای و دانش بباید گریست
کرم کن، نه پرخاش و کین‌آوری       که عالم به زیر نگین آوری
چو کاری برآید به لطف و خوشی       چه حاجت به تندی و گردن کشی؟
نخواهی که باشد دلت دردمند       دل درمندان برآور زبند
به بازو توانا نباشد سپاه       برو همت از ناتوانان بخواه
دعای ضعیفان امیدوار       ز بازوی مردی به آید به کار
هر آن کاستعانت به درویش برد       اگر بر فریدون زد از پیش برد