[Zohreh Gholami]

ترویج استفاده بهینه از برگ و طوقه چغندر قند در تغذیه دام (گوسفندان داشتی)


چکیده
جهت ترویج استفاده بهینه از برگ و طوقه چغندر قند در تغذیه دام ، با همکاری معاونت امور دام و مدیریت ترویج و مشارکتهای مردمی در7 نقطه از خراسان رضوی که کشت چغندرقند رایج است ، این طرح به اجرا درآمد. در مرحله اول ، برگ و طوقه چغندر از محل جمع آوری و پس از خردکردن، در سیلوهای پلاستیکی و یا سیلوهای زمینی ریخته شده و پس ازفشردن و خارج نمودن هوا درب سیلوها به مدت 2 ماه جهت طی شدن فرآیندهای تخمیر بسته شد. همزمان باتهیه سیلوهای آموزشی، کارگاه های آموزشی با حضور مروجین و دامداران  درهر یک از مناطق ذکر شده برگزار شده ومزایای استفاده از آن در کاهش هزینه های تامین خوراک، روش صحیح تهیه سیلاژ و استفاده بهینه از آن در خوراک گوسفندان داشتی، به اطلاع فراگیران رسید. بر اساس نتایج تحقیقات انجام شده در این مورد فرمول  ترویجی توصیه شده برای تهیه مواد سیلویی، به ازای هر تن برگ و طوقه پلاسیده شده، 25کیلو ملاس +25 کیلوگرم آب+ 5/2کیلوگرم اوره+25/1 کیلوگرم آهک مرده بود . بعد از گذشت 2 ماه سیلوها باز شده و نمونه برداری برای اندازه گیریpH و برخی خصوصیات شیمیایی سیلوها نظیر CP, DM, OM, NDF, ADF, انجام شد.بعد از باز کردن سیلوها کیفیت و خصوصیات ظاهری  مواد سیلویی با حضور دامداران مربوطه بررسی شده و مورد استقبال آنان قرار گرفت.


مقدمه
براساس آمار منتشره میانگین برداشت چغندر قند درسه دوره کشت منتهی به سال1381 که رقمی بالغ بر 29 تن در هکتار می باشدوبا عنایت به اینکه  سالانه نزدیک به000/176 هکتار از اراضی کشاورزی‌ کشور اختصاص به کشت‌ چغندرقند اختصاص دارد،‌ میزان تولیداین محصول را می توان حدود 5104 هزار تن برآورد نمود که حدود 50 تا60 درصد آن را برگ وطوقه چغندرقند تشکیل می دهدو با توجه به میزان عملکرد چغندر قنددر سالهای فوق مقدار برگ و طوقه چغندرقندتولید شده درهرسال رقمی بالغ بر2800هزارتن می باشد⁽¹⁾.

در حال حاضر برگ و طوقه چغندر قند تولید شده در هر هکتار بر اساس میزان سربرگ چغندر موجود، حدود 400 تا 800 هزارریال قیمت گذاری می شود. بر اساس میانگین تولید استان های خراسان (29 تن در هکتار)، ارزش هر کیلو برگ و طوقه چغندر تازه باحدود 80 % رطوبت و احتساب هزینه های کارگری، حمل و افزودنی های مورد نیاز ، حدود 100 ریال و قیمت خشک آن نیز500 ریال برآورد می گردد که حدود 30% قیمت یونجه خشک و یا 50% قیمت ذرت علوفه ای ارزش دارد). با توجه به مبلغ یادشده وارزش غذایی برگ وطوقه چغندر درمقایسه باقیمت بالای سایر مواد خوراکی دام، می توان جایگاه ویژه ای برای این ماده خوراکی قائل شد.   


مواد و روش ها
جهت ترویج استفاده بهینه از برگ و طوقه چغندر قند در تغذیه دام، با همکاری معاونت امور دام و مدیریت ترویج و مشارکت های مردمی در7 نقطه از خراسان رضوی که کشت چغندرقند رایج است (تربت حیدریه، تربت جام، تایباد- باخرز، سبزوار، قوچان، نیشابور و صالح آباد)، این طرح به اجرا در آمد. در مرحله اول، برگ و طوقه چغندر از محل جمع آوری و پس از خردکردن، در سیلوهای پلاستیکی و یا سیلوهای زمینی ریخته شده و پس ازفشردن و خارج نمودن هوا درب سیلوها به مدت 2 ماه جهت طی شدن فرایندهای تخمیر بسته شد. همزمان باتهیه سیلوهای آموزشی، کارگاه های آموزشی با حضور مروجین و دامداران در هر یک از مناطق ذکر شده برگزار شده و مزایا و روش صحیح تهیه سیلاژ و استفاده بهینه از آن در خوراک گوسفندان داشتی، به اطلاع فراگیران رسید. بر اساس نتایج تحقیقات انجام شده در این مورد  فرمول  ترویجی توصیه شده برای تهیه مواد سیلویی، به ازای هر تن برگ و طوقه پلاسیده شده، 25 کیلو ملاس + 5/2 کیلو اوره +25/1 کیلوگرم آهک مرده بود که ابتد ملاس  توزین شده و به میزان هم وزنش با آب رقیق گردیده، و اوره و آهک به میزان مذکور به  شربت ملاس  اضافه شده و پس از اینکه کاملا محلول یکنواخت حاصل شد، به تدریج در لایه‌های مختلف سیلو ریخته شود). بعد از گذشت 2 ماه سیلوها باز شده و نمونه برداری برای اندازه گیری pH و برخی خصوصیات شیمیایی سیلوها نظیر CP, DM, OM, NDF, ADF, انجام شد. کیفیت و خصوصیات ظاهری  مواد سیلویی با حضور دامداران مربوطه بررسی شده و مورد استقبال آنان قرار گرفت.


نتـایـج‌ و بحث
تردی‌ ، ترشیدگی‌ و رنگ‌ مواد سیلوئی‌،از عوامل‌ مهم‌ در تعیین‌ کیفیت‌ سیلاژ است‌ .با افزایش‌ اوره‌ در سیلوهای‌ آزمایشی‌ نیز کاهش‌ فساد در مواد سیلوئی‌ مشاهده‌ شد. نتایج سایر آزمایشات  نیز نشان دادکه  استفاده‌ از اوره‌ باعث‌ افزایش‌ پروتئین‌خام‌ در سیلاژ و کاهش‌ کپک‌زدگی‌ درآن شد⁽²⁾. از طرفی ‌آمونیاک‌ حاصل از هیدرولیز اوره‌ با اسیدلاکتیک‌ تولید لاکتات‌ آمونیم‌ کرده‌ که‌ ماده‌ اخیر باایجاد فشاراسمزی‌ بعنوان‌ یک‌ نگهدارنده‌ مواد سیلوئی‌ عمل‌ می‌کند ⁽⁷⁾.

ملاس‌ به عنوان‌ یک‌ کربوهیدرات‌ سهل‌ الهضم‌ که‌ براحتی‌ می‌تواند برای‌ میکروارگانیسمهای‌ موجود در سیلومورد استفاده‌ قرار گرفته‌ و انرژی‌ مورد نیاز آنها را تأمین‌ کند،باعث‌ افزایش‌ سرعت‌ تخمیر و تولید اسید لاکتیک‌در سیلو شده‌ که‌ در نتیجه‌ آن‌ pH مواد سیلوئی‌ زودتر کاهش‌ می‌یابد ⁽⁶⁾. به‌ نظر می‌رسد مدت‌ مورد نیاز برای‌ کامل‌ شدن‌ فرآیندهای‌ تخمیر در سیلاژ برگ‌ و طوقه‌ چغندرقند چاپرنشده ‌بدون‌ استفاده‌ از  مواد افرودنی‌، حداقل‌ 5/2-2 ماه باشد ^{(3 و4)} . همچنین، زمان‌ 36 تا 48 ساعت‌ برای‌ پلاساندن‌ علوفه‌ جهت‌ بهبود ماده‌خشک‌ با درنظر گرفتن‌حداقل‌ تغییرات‌ در میزان‌ کربوهیدرات‌ و ترکیبات‌ ازته‌ مناسب‌ به نظر می رسد⁽⁵⁾.

نتایج سایرآزمایشات نشان داد که‌ میزان‌ ضرایب‌ تجزیه‌پذیری‌ سریع‌ ماده‌ خشک‌ و پروتئین‌خام در سیلاژهای‌ برگ‌ و طوقه‌ چغندرقند نسبتاً بالابوده‌، بنابراین‌ در ساعات‌ اولیه‌ قسمت‌ عمده‌ محتوای‌ انرژی‌ و پروتئین‌ قابل‌ تجزیه‌ آن‌در محیط شکمبه‌ آزاد می‌گردد لذا به‌ نظر می‌رسد حدود 80% آن‌ در 16 ساعت‌ پس‌ از خوراک‌ دادن‌ تجزیه‌ شده‌و تا 24 ساعت‌ پس‌ از خوراک‌ دادن‌ منحنی‌های‌ تجزیه‌پذیری‌ ماده‌ خشک‌ و پروتئین‌ خام‌ تقریباً به‌ وضعیت‌ثابتی‌ رسیده‌اند⁽²⁾


توصیه های فنی و ترویجی
با توجه به اطلاعات موجود، برای استفاده بهینه این ماده سیلویی،  بهتر است با مواد خشبی مثل کاه و کلش بصورت مخلوط استفاده شود. برگ چغندرقند سیلو شده را  می‌توان بعنوان بخشی از جیره گوسفندان پرواری و داشتی و گوساله های پرواری (حدود 25-20% خوراک مصرفی روزانه دام مورد نظر) ، مورد استفاده قرار داد. ولی برای گاوهای اصیل  شیری  بدلیل وجود خاک در آن توصیه نمی‌شود (در صورت به حداقل رساندن عامل مذکور در این مورد نیز به میزان توصیه شده از آن می توان در جیره استفاده نمود).

میانگین درصد ماده خشک (DM)، ماده آلی( OM) ،پروتئین خام (CP) ، فیبر نامحلول در شوینده خنثی (NDF) ، فیبر نامحلول در شوینده اسیدی(ADF)  و pH برگ و طوقه تازه و برگ و طوقه چغندر قند سیلو شده با فرمول ترویج شده± انحراف معیار

1- محمد رئیسیان زاده، محمد نوروزی، عضو هیات علمی مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی خراسان. 2- حمید خدیوی، کارشناس معاونت امور دام جهاد کشاورزی خراسان رضوی. 3- علیرضا شکری، کارشناس مدیریت ترویج سازمان جهاد کشاورزی خراسان رضوی. 4- حسن فضایلی، عضو هیات علمی موسسه تحقیقات علوم دامی کشور. 5- مهران اباذری، کارشناس ارشد مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی خراسان.