[Zohreh Gholami]

پرورش زنبور عسل و كرم ابريشم

   

تاريخچه زنبور عسل:
قدمت زنبور عسل از 60 تا 150 ميليون سال قبل تخمين زده مي شود. و بشر 16-8 هزار سال پيش از ميلاد زنبور عسل را مي شناخته و از عسل و موم آن استفاده مي كرده است. از عسل به عنوان غذاي شفابخش در قرآن نام برده شده است و سوره اي به نام سورۀ نحل ( زنبور عسل) نامگذاري شده است.


تاريخچه زنبورداري در ايران
در دوره هخامنشيان نگهداري زنبور عسل در ايران رواج داشته و از عسل يك ماده شيرين غذايي و دارويي استفاده مي كرده اند. نگهداري زنبور عسل در اكثر مناطق خوش آب و هوا و مستعد كشور زياده بوده و هست. آمار سالهاي اخير نشان مي دهد كه نگهداري كندو هاي بومي كم كشده وجاي خود را به كندوهاي مدرن داده است. در حال حاضر در كليه مناطق ايران به جز مناطقه كويري زنبور داري گسترش دارد.


نقش زنبور عسل در كشاورزي و محيط زيست
زنبور عسل در ايران و اكثر كشورها اكثراً به خاطر توليد عسل و احياناً موم نگهداري مي شود و حال آن كه در كشورهاي اروپايي و آمريكا به خاطر گرده افشاني و استفاده از محصولات زنبور عسل و عوامل فرعي پرورش زنبور عسل است.

سهم زنبور عسل در گرده افشاني غير مستقيم بالغ بر 90% است. اهميت فرآورده هاي خارجي كند و ( بذر و ميوه)‌به مراتب بيشتر از ارزش محصولات داخلي كندو ( عسل و موم و .......) است. از امتيازات زنبور عسل اين است كه گرده هر نوع گل را بر روي مادگي همان نوع گل انتقال مي دهد ( ثابت گلي)‌وگرده افشاني را به حد اعلي انجام مي دهد. و به اين ترتيب محصولات كشاورزي افزايش چشمگيري خواهد داشت. به عنوان مثال اگر باغ گلابي بدون زنبور عسل 6 تن محصول داشته باشد با حضور زنبور عسل اين ميزان به 80 تن افزايش مي يابد و در ضمن ميوه ها مرغوبتر و بهتر خواهند بود.(‌زنبورعسل هم در كمك محصولات باغي و زراعي وهم دركيفيت آنها تأثير دارد).

عدم توجه به يك حشره كوچك، ميتواند باعث تغيير 180 درجه اي محيط زيست و تبديل آن به كوير و شنزارها شود. چگونه؟ زيرا حفظ و ازدياد نسل اكثر گياهان گلدار به وسيله عمل گرده افشاني صورت مي گيرد. اگر از باروري يك نوع گياه جلوگيري به عمل آيد، گل هايآن گياه هرگز به دانه و ميوه تبديل نشده ونسل آن گياه از بين خواهد رفت. نتيجه از بين رفتن نسل گياه در يك منطقه خاك آن منطقه در مقابل ريزش باران و وزش باد مقاومت نداردو ذرات خاك شسته شده و از بين خواهد رفت و در نتيجه فرسايش درخاك ايجاد مي شود. باد اين خاك ها را منتقل كرده وبه جاهاي ديگر مي برد و شن هاي روان را به وجود مي آورد. در نتيجه مقدار هومولي كه بايداز آن مواد غذايي مورد نياز براي انسان و حيوان توليد شود،‌ از بين خواهد رفت.

علاوه بر محسنات ذكر شده براي زنبور عسل، تنها حشره اي است كه بهداشت را كاملاً رعايت ميكند و روي مواد آلوده به طور ذاتي نمي نشيند.


اهميت اقتصادي زنبور عسل
اگر زنبورها نبودند نه تنها درختان ميوه كلبه گياهاني مانند شبدر، باقلا، سبزيجات ، صيفي جات و ......... به مرحله گشنيدگي نمي رسيدند. علاوه بر عمل گرده افشاني محصولات مختلفي مانند عسل، موم ، زهر زنبور را نيز زنبور عسل توليد مي كند. زنبور عسل پس از جمع آوري شهد از روي گل ها آن را در كيسه عسلدان خود ذخيره نموده و هنگامي كه محتوي كيسه پر شد به طرف كندوي خود پرواز مي كند. در بين راه عسلدان زنبور مقداري آنزيم ترشح كرده به داخل شهد مي ريزد و مقداري از آب شهد نيز جذب بدن مي گردد.

در داخل كندو شهد از طريق دهان در حجرات كندو تخليه شده و هنگام شب دوبازه زنبورداران آن را به داخل عسلدان برده و آنزيم به آن اضافه نموده آبش را جذب مي نمائيد. اين كار آن قدر تكرار مي شود كه مقدار آب شهد از 80-50 درصد به 18-17 درصد كاهش مي يابد به چنين شهد غليظي عسل مي گويند.

از موم، زنبور عسل براي درست كردن شانهاي مورد نياز خود استفاده مي كند و همچنين از موم زنبور عسل در كارخانه هاي داروسازي و صنعتي براي ساختن كرمهاي آرايشي،‌ رنگرزي،‌ توليد شمع استفاده مي شود. يكي ديگر از توليدات زنبور عسل زهر است كه توسط غدۀ مخصوصي ترشح شده و آن را در كيسۀ زهري ذخيره مي نمايد حشره از اين ماده براي دفاع خود استفاده مي كند.

زهر زنبورعسل امروزه براي معالجه انواع روماتيسم كاربرد دارد.

بيماري ها و آفات زنبور عسل
به علت شكل زندگي زنبور عسل كه به صورت دسته جمعي است لذا بيماريها در بين آنها به سهولت شايع مي شود بيماري ها و آفات مهم زنبور عسل عبارت است از:

كنه واروآ
اين كنه زندگي خود را از هر نظر با زنبور انطباق مي دهد. همراه با زنبور توليد مثل مي كند و علاقه زيادي به زنبور نر دارد و در سال اول آلودگي تشخيص كنه مشكلات پس از سال سوم زندگي آلودگي كنه و خسارت آن مشخص مي شود.
علائم وجود كنه:
1- كارگران بي قرارند.
2- به علت تغذيه از خون زنبور مرگ و مير عادي در زنبوران ديده مي شود . زنبوران ناقص الخلقه شده و قدرت پرواز و جفتگيري آنها خيلي پايين مي باشد.

بيماري نوزوما
از شايع ترين بيماريهاي زنبور بالغ است و نوزادان هرگز به آن مبتلا نمي شوند. علائم آن بي نظمي و بي قراري زنبوران- علائم فلجي ، شكم هاي باد كرده و نيش هاي بدون رفلكس در اطراف كند و ديده مي شوند. ملكه آخرين قربانيان است.

كرم موخورا
اين آفت به كندوهاي ضعيف و شانهاي بي حفاظ و ضد عفوني نشده حمله مي كند و خسارات زيادي وارد مي كند. به نحوي كه شانها به تارهاي آشغال مانندي تبديل مي شود. ولي جمعيت هاي قوي از خود دفاع مي كنند.

بيماري لوك
به دو نوع است:
1. لوك آمريكايي 2. لوك اروپايي
عامل اين بيماري باكتري است كه موجب تلفات زياد نوزادان مي شود.
از دشمنان زنبور عسل مي توان زنبور زرد و قرمز، پرندگان (سبزقبا) موش، خرس،‌ عنكبوت را نام برد.


تأثير سموم آفات نباتي در زنبور عسل
از آنجائيكه حشره كشهاي مصرفي براي مبارزه با حشرات، مي تواند راي زنبورهاي عسل هم مضر باشد لذا لازم است عمل سمپاشي هنگام گلدهي درختان ميوه و گياها مزروعي انجام نگيرد. زيرا ضرر ناشي از اين ب اطلاعي بيش تر از سود محصول حاصله از سمپاشي است (‌از بين رفتن كندوي عسل).


راه های مسموميت زنبورعسل
1- استفاده زنبورعسل از شهد گل هايي كه به طور مستقيم سمپاشي شده اند.
2- استفاده زنبورعسل از آب هايي كه به سموم كشاورزي آلوده شده اند.
3- استفاده از شهد گلهايي كه بطور غير مستقيم درخلال سمپاشي توسط باد آلوده شده اند.


علائم مسموميت در زنبور:
1- وجود زنبور مرده درجلو سوراخ كندو خزيدن بعضي زنبورها درنزديكي كندو
2- ايجاد بي نظمي در فعاليت هاي داخل كندو و كاهش بازده آن
3- تشديد رفتار تهاجمي در زنبورها
4- بالا آوردن محتويات معده بر اثر مسموميت ناشي از سموم فسفره


اقدامات حفاظتي براي جلوگيري از مسموميت:
انجام سمپاشي قبل و بعد از گل دهي گياه و زمان آن صبح زود يا هنگام غروب و شب باشد. استفاده از سمومي كه داراي خطر كمتري براي زنبور هستند. همچنين انتقال زنبوران به نقاط ديگر و يا بستن دريچه پرواز كندو.


معالجه كندوهای آلوده به سموم كشاورزی
بهتر است بدانيد كه اگر سموم مصرفي بتواند 10 درصد زنبوراني را كه آن گياه را ويزيت مي كنند تلف كند براي گياهان فوق هم موقع گل كردن آن ها مضر است. اگر سمپاشي با سموم خطرناك انجام گرفته و بقاياي سم روي گياهان دوام داشته باشد، بايد كندو را به محل سمپاشي نشده برده و تحت درمان قرارداد، اما اگر از سموم با خطر كمتر استفاده شده باشد مي توان از نقل مكان آنها صرف نظر كرد و در محل به درمان كلني ها پرداخت. در صورت انتقال سموم به داخل كندو باعث كشته شدن پرستاران و نوزادان خواهد شد كه لازم است شانهاي حاوي گرده آلوده را از كندو خارج كرد.



پرورش كرم ابريشم
كرم ابريشم به منظور توليد پيله پرورش داده مي شود و از پيله ها جهت ابريشم كشي استفاده مي گردد. الياف ابريشم در تهيه منسوجات، قالي و ساير دست بافتها بكار مي رود. الياف ابريشم فوق العاده درخشنده است و از بهترين الياف جهت تهيۀ البسه انسان محسوب مي گردد.

بيش از ده رقم كرم،‌ پيله مي سازند كه اكثر آنها وحشي بوده ولي بيش تر از هم كرم ابريشم مورد بهره برداري قرار گرفته است. چرخه زندگي كرم ابريشم و نحوه توليد ابريشم به اين طريق است: ابتدا حشرۀ مادۀ بالغ كه نوعي پروانه است پس از جفتگيري درحدود 700-500 عدد تخم مي گذارد و توسط ترشحات مخصوصي كه از غدد ضميمه خوددارد تخم ها را به محل تخمگذاري مي چسباند. در فصل بهار تخم ها تبديل به كرمهاي كوچكي مي گردند. براي پرورش كرم ها بايد برگ توت كافي و مرغوب در اختيارشان قرارداد. اين كرمها حساس هستند و بايد در اطاقي با درجه حرارت و رطوبت معين قرارداد و پس از مدتي كه از پرورش كرمها گذشت رشد آنها بيشتر شده وبه محل وسيع تري محتاج مي باشند. پرورش كرم هاي بالغ در محلي به نام تلنبار صورت مي گيرد. در اين دوره برگ توت را با شاخه در اختيار كرم قرار مي دهند.

پس از مدتي كرم ها از اشتها افتاده – رنگ بدنشان زرد شيري مي شود و طول بدنشان كم مي شود . اين حالت را تنيدن مي نامند. در اين مرحله كرم ها را به قالب هاي مخصوص تنيدن پيله هدايت مي كنند. زمان جمع آوري پيلي وقتي است كه شفيده به رنگ قهوه اي در آمده باشد. برداشتن پيله ساده بوده و با استفاده از شانه يا دستگاه مخصوص برداشت انجام مي شود.

جعبه متن

منبع: شبکه آموزش