[Zohreh Gholami]

شناخت گاو


1- رفتار گاو:
گاو حيواني است مخصوص مناطق ييلاقي – گاهي در چراگاه هاي بز و زماني در جنگل ها به سر مي برد. اين حيوان استراحت و محل آرام را دوست دارد و پيوسته در جستجو بوته هاي پرپشت و درختان سايه دار مي باشد كه خود را از گزند حشرات و غيره مصون بدارد . گاو حيواني است گله اي و به طور منفرد در چراگاه و اصطبل احساس ناراحتي مي كند.



2- قدرت بويايي گاو:
اين موجود آرام است و فقط در مواقع ضروري جمله نموده و از خود دفاع مي كند. گاو اشياء خارجي را نه با چشم بلكه با قدرت بويايي ( كه بسيار قوي است )‌تشخيص مي دهد. اگر كسي مجبور است گاو نر شروري را هدايت كند بهتر است لباس مراقب اصلي را بپوشد.



3- بيني:
بيني گاوهاينر مانند ساير حيوانات خيلي حساس مي باشد. بهتر است براي هدايت بهتر دامها در سنين بلوغ از ابتدا حلقه بيني را درتيغۀ غضروفي بين سوراخ بيني طوري تعبيه نمود كه به هنگام خوردن خوراك ايجاد ناراحتي ننموده و نيز در هنگام هدايت نمودن حيوان را آزار ندهد.



4- تحريكات خارجي:
گاوها عمدتاً نسبت به تحريك خيلي حساس مي باشند و هر گونه سروصدا از قبيل داد و فرياد و موزيك و غيره آنان را در جهت منفي و يا مثبت تحت تأثير قرار مي دهد. رفتار آرام با گاو هنگام شير دوشي، توليد شير را افزايش مي دهد.



روش های نگهداري گاو در جايگاه
جايگاه را بايد در زميني سطح و خشك با فاصلۀ‌ كافي از منازل مسكوني احداث نمود. ساختمان بايد پشت به باد بوده از و نور خورشيد به طور مناسب برخوردار باشد.جهت پرورش گاو از سه نوع اصطبل بسته، نيمه باز،‌ باز استفاده مي شود.

1- اصطبل بسته:
اين نوع اصطبل داراي سقف و چهار ديواراست كه گاوها از طريق درب اصطبل به آن وارد يا از آن خارج مي شوند. اين نوع اصطبلها بايد از نور برخوردار باشند و قابليت ضدعفوني كرد داشته و محل كود در آنها به سهولت انجام پذيرد. به جهت صرفه جويي در وقت و سهولت در انجام كارها در مواقع خوراك دادن به گاوها و گوساله و شير دوشي، لازم است قسمتهاي مختلف اصطبل با بخش هاي ديگر ارتباط داشته باشند. لازم است جاي كافي براي استراحت هر گاو در نظر گرفته شود و حد فاصل هر گاو ازساير گاوها توسط لوله هاي فلزي مجزا گردد. به منظور تغذيه گاوها در هر سه نوع اصطبل تجهيزاتي به نام آخور و آبشخور استفاده مي نمايند. آخورهاي لبه بلند از اتلاف آب و علوفه جلوگيري مي كند (گران است). آخور بدون لبه ارزانتر بوده و از نر پاك كردن مناسب تر هستند.

آبشخور: محل آب خوردن حيوان را آبشخور مي گويند.
انواع آبشخور:
آبشخور معمولي
آبشخور اتوماتيك: نوع اتوماتيك در مصرف آب صرفه جويي ايجاد مي كند و در گاوداري های مدرن زياد مورد استفاده قرار مي گيرد.

پنجره هاي اصطبل بسته بايستي
1- پنجره هاي ديوارهاي جنوبي
2- پنجره هاي سقفي
كف اصطبل بايستي با دوام – قابل شستشو و ضد عفوني كردن باشد، و بهتر است كف موجدار باشد تا دام ليز نخورد.


2- اصطبل باز:
اين نوع اصطبل ها از چهار طرف باز است و فقط سايباني به منظور استحرات دامها دارند.


3- اصطبل نيمه باز:
ساختماني است مسقف كه از سه طرف مسدود شده ولي قسمت جلو آن باز است. گاوها هميشه آزاد هستند و در محوطه باز جلوی ساختمان كه بهار بند ناميده مي شود استراحت و تغذيه مي نمايند. در اين نوع اصطبلها آخورها را در قسمت بهار بند درست مي كنند.

قسمت هاي مختلف يك اصطبل نيمه باز عبارتند از:
1- اصطبل گاوهاي شيرده 2- اصطبل تليسه ها و گاوهاي خشك 3- اصطبل گاوهاي نر 4- جايگاه گوساله ها 5- بكسهاي گوساله ها 6- سالن انتظار شيردوش 7- سالن شيردوشي و سرد خانه 8- زايشگاه 9- انبار مواد كنسانتره 10- انبار علوفه 11- سيلو 12- درمانگاه 13- دفتر كار 14- اطاق كارگران 15- نگهباني 16- پست برق 17- مورتورخانه



صفات مهم اقتصادي در پرورش گاو
اصلاح و بهبود توليدات گاو امروزه بيش از همه توجه دامپروران را به خود جلب نموده است. شير و گوشت امروزه به عنوان دو منبع اصلي پروتئين براي سلامت و رشد افراد بشسر نقش عمده اي دارند. بنابراين مي توان گفت كه گاو به علت راندمان مناسب در توليد شير و گوشت و ويژگي تبديل مواد علوفه اي و ضايعات كشاورزي به پروتئين حيواني نقش مؤثري در تأمين پروتئين مورد نياز بشر ايفاد مي كند.

آگاهي از ميزان توليد شير و نسبت اجزاي متشكله آن به دامپرور كمك مي كند تا در مورد برنامه هاي اصلاحي،‌تغذيه، فروش يا نگهداري گاوها تصميمات لازم را اخذ نمايد. درحال حاضر در دنيا مقدار توليد را با در نظر گرفتن سه عامل تعداد روزهاي شير دوشي، تعداد دفعات شر دوشي روزانه و سن گاو و چربي شير در زمان زايش استاندارد مي نمايند. بتدريج كه گاو بالغ مي شود ميزان شير‌ آن نيز افزايش مي يابد تا به حداكثر خود در سن 8-6 سالگي مي رسد و بعد از آن بتدريج كاهش پيدا خواهد كرد. نژادهاي مختلف گاو از نظر ميزان شير و چربي كاملاً متفاوت مي باشند. نژادهاي مختلف بخصوص از نظر نسبت گوشت به استخوان نيز متفاوت هستند. به طور مثال نژاد شاروله حجم عضلات شانه و لگن حجيم تر از معمول است و چربي در قسمتهاي مختلف بدن حتي شكم بسيار كم است و در نتيجه گوشت اين گاوها بسيار زياد خواهد بود.




مقايسه تيپ گاوهاي شيري و گوشتي
الف- مشخصات ظاهري گاوهاي شيري:
گاو شيري لگن پهن- سر ظريف- گردن كشيده،‌برآمدگيهاي استخواني برجسته است كه اين امر نشانه شيرآوري آن مي باشد. از ديگر فاكتورهاي مؤثر در انتخاب گاو شيري ظرافت آن است. از مشخصات ديگر گاو شيري وضعيت مناسب پستان است.

پستان در گاو شيرده: به صورت گوشتي كه قبل و بعد از شيردوشي تفاوت در حجم چندان محسوس نيست به صورت اسفنجي كه بعد از شير دوشي پستان چروكيده مي شود.

ب – مشخصات ظاهري گاو گوشتي:
بدن كوتاه – پهن و عضلاني بوده و زير پوست آنها چربي زيادي ذخيره شده است. گردن كوتاه – كمر كوتاه پهن و كپل عضلاني و دراز است. دست و پاي كوتاه رانهاي عضلاني دارند.



نژادهاي معروف گاو
الف- نژادهاي خارجي
1- نژاد هلشتاين:
مركز اوليه پرورش آن استان فرسيند در كشور هلند مي باشد. پرشيرترين نژادهاي دنياست. و به دليل داشتن جثه بزرگ از نظر توليد گوشت نيز مناسب است.

2- نژاد براون سوئيس:
اين نژاد از لحاظ شير و گوشت مورد توجه است ولي ميزان شير آن كمتر از نژاد هلشتاين مي باشد. در آب و هواي مناطق كوهستاني سازگاري خوبي دارد.

3- نژاد زبويا برهمن: (گاوهاي كوهان دار)
اين نژاد بومي هندوستان است. زبو را مي توان قديمي ترين نژاد گاو دانست. كوهان با ذخيرۀ چربي در برآمدگي پشت گردن قراردارد. اين نژاد نسبت به غذا كم توقع است و نسبت به آب و هوا و بيماريهاي مختلف مقاومت زيادي از خود نشان مي دهد.

4- نژاد هرفورد:
مركز اوليه پرورش آن انگلستان است. بهترين نژاد گاو گوشتي دنيا است. رنگ اين نژاد ابلق قرمز وسفيد بوده و انتهاي دست و پا سفيد و پوزه روشني دارد كه علامت مشخصه آن است. اين نژاد سريع خود را به تغييرات آب و هوايي عادت مي دهد.


ب- نژادهاي بومي ايران
1- نژاد سرابي:
اين نژاد شيري است. ميزان توليد شير آن بين 14-6 ليتر در روز است. رنگهاي مختلفي دارد ولي رنگ هاي زرد آهويي يا تيره آن اصيل ترند.

2- نژاد گلپايگاني:
رنگ اين نژاد متفاوت بوده و عمدتاً به رنگهاي سياه، قرمز بور و گاهي ابلق سياه و سفيد ديده مي شود. توليد شير اين نژاد از نژاد سرابي كم ترمي باشد.

3- توده گاوهاي جنگلي (مازندراني):
در بهار و تابستان بدليل فراواني مراتع سرسبز تغذيۀ خوبي دارند ولي درزمستان دچار سوء تغذيه مي شوند بعلت داشتن کوهان برجسته احتمال دارد که از آنها مشتق شده باشند . توليد شير ناچيز و 3-2 کيلو در روز بيشتر نمي شود .

4- نژاد سيستاني:
اطراف درياچۀ هامون در استان سيستان و بلوچستان موطن اصلي آنهاست. تنها گاو گوشتي شناخته شده ايران است. رنگ های آن سياه – ابلق سياه و سفيد مي باشد. از نظر تغذيه قانع ، با قدرت مقاومت مناسب نسبت به تغييرات آب و هوايي.



عوامل مؤثر در توليد شير
نژاد – تغذيه – چگونگي شير دوشي – مرحله شير دهي –سن و جثۀ گاو – محيط و بيماريه و داروها.
تغذيه – تغذيه نامناسب يا کم، موجب کم شدن مقدار شير و درصد لاکتوز مي شود اما درصد چربي و پروتئين و منيرال هاي شير زياد تر مي شود. به طور کلي هر جيوه اي که موجب زياد شدن مقدار شير شود درصد چربي شير را کاهش مي دهد. مانند کاهش علوفه و افزايش کنستانتره در جيره روزانه ، اگر گاوي در دو ماهه آخر آبستني خوب تغذيه شود در ابتداي شير واري توليد بيشتري خواهد داشت.

بيشتر گاوهاي شيري در ايران 2 بار روزانه دوشيده مي شوند اگر 3 بار دوشيده شوند افزايش 25-10 درصد در توليد شير دارند و اگر 4 بار دوشيده شوند 15-5 درصد ديگر توليد شير افزايش مي يابد . ميانگين زمان لازم براي شير دوشي بيش از 5 دقيقه است . باقي ماندن نزديک 2 کيلوگرم شير در مدت 10 روز پي در پي سبب کاهش دائم توليد شير در تمام دورۀ شير دهي خواهد شد.

- افزايش دماي محيط ميزان تنفس در گاو را افزايش مي دهد . ميزان گرماي توليد شده در گاوهاي شيرده نزديک به 2 برابر گاوهاي غير شيرده است با افزايش دما توليد شير و مصرف غذا به منظور جلوگيري از توليد گرما در بدن کاهش مي يابد. فعاليت هاي محيطي متوسط موجب زياد شدن شير مي شود.

فعاليت هاي محيطي کم يا بسيار زياد اثرات سوء بر توليد شير مي گذارد.
ورم پستان و ناهنجاري هاي گوارشي توليد شير را کاهش مي دهد و تغييراتي در ترکيب شير ايجاد مي کنند.
مصرف داروها و حشره کش ها ضمن اينکه موجب کاهش شير مي شوند براي انسان نيز مضر مي باشند.
به ترشحاتي که در فاصله کوتاهي پس از زايمان ازپستان خارج مي شود آغوز يا ماک مي گويند. آغوز از شير غليظ تر است به رنگ زرد مايل به قهوه اي ديده مي شود. گلوبين آغوز زيادتر است و اين ترکيب گوساله تازه متولد شده را در برابر بعضي بيماری ها به خصوص اسهال عفوني مصون مي کند. هضم آغوز راحت است. ويتامين A آن بيشتر از شير است.




پرورش گوسفند

روش های نگهداري گوسفند
1- نگهداري به روش چراي آزاد ( گسترده يا عشايري)
2- نيمه آزاد (روستايي)
3- روش ساكن ( پرورش در مزرعه)



1- روش چراي آزاد:
در مناطقي كه از آب و هواي معتدل برخوردار بوده و در مجاور مراتع وسيع پر بار قراردارند بكار مي رود. در اين روش دامها دردامن طبيعت بسر برده و هيچ گونه آغل خاصي برايشان درنظر گرفته نمي شود. مهم ترين مزيت اين روش با صرفه بودن آن از نظر اقتصادي است. از آنجایی كه گوسفند در موقع چرا علوفه را از ته مي كند بهتر است زمين (مرتع) ابتدا توسط گاو چراينده شده سپس در اختيار گوسفندان قرار بگيرد.



2- روش نيمه آزاد (روش توأم كشاورزي – گله داري):
در اين روش گله داري جنبۀ غالب دارد. محل زندگي گله دار معمولاً درهمان روستاي مبدأ مي باشد. در مدتي از سال گله دار مجبور مي شود گلۀ خود را كوچ دهد.



3- پرورش ساكن (‌پرورش در مزرعه):
در اين روش حرفه اصلي روستايي كشاورزي است. گوسفند درمواقع نامناسب از نظر جوي در آغل بسر برده و به طور دستي تغذيه مي شوند. اين آغل ها در روستاي مبدأ مستقر هستند.



طبقه بندي گوسفند در دنيا:
1- براساس نوع توليد (‌گوشتي،‌ شيري، پشمي،‌ پوستي)
2- براساس وضعيت شاخ
3- براساس منطقۀ جغرافيايي
4- براساس وضعيت دنبه
5- براساس نوع پشم،‌ مهم ترين روش تقسيم بندي گوسفند است.



گوسفندان ايراني برحسب نوع توليد به دسته هاي زير تقسيم مي شوند:
1- نژادهاي گوشتي مثل گوسفندان لري- مغاني – افشاري – شال
2- نژادهاي پشمي مثل گوسفندان بلوچي – كلكو – ماكوئي
3- نژادهاي شيري مانند گوسفندان قزل
4- نژادهاي پوستي مانند گوسفندان قره گل



صفات اقتصادي در گوسفند
گوسفند نوعي دام چند هدفي براي پرورش مي باشد و بويژه از نظر توليد گوشت،‌شير ، پشم، پوست – توليد مثل از اهميت بالايي برخوردار است. در ميان صفات ذكر شده بازده توليد مثل از اهميت بسيار بالايي برخوردار است. ميزان توليد گوشت نيز به موازات صفت توليد مثل از جمله صفات مهم اقتصادي به شمار مي آيد.

پشم نيز يكي از صفاتي است كه اهميت اقتصادي بالايي دارد. امروزه گوسفندان دنيا را بر اساس كيفيت پشم تقسيم بندي مي نمايند امروزه كارهاي ژنيتيكي زيادي روي گوسفند انجام شده تا نژادهاي خوب گوسفند از نظر پشم را ايجاد كنند و از جمله نژادهاي مرغوب همچون مرينوس كه از پشم مرغوب برخوردار هستند،‌ از اين طريق ايجاد نموده اند. به طور كلي توليد پشم تا حدود زيادي تابع وزن و طول تار پشم مي باشد. اگر طول تار پشم گوسفندي به اندازه 25/1 سانتي متر افزايش يا بد وزن پشم خام آن به اندازه 350-300 گرم و وزن پشم تميزه شده آن به اندازه 250 گرم افزايش خواهد يافت. وزن در پايان شيرخوارگي نيز يكي ديگر از صفات مهم اقتصادي براي گوسفندان مي باشد. رشد سريع مي تواند سبب شود كه گوسفندان در سن كم تر به وزن مناسب براي كشتار رسيده و مدت كم تري براي پرواربندی لازم داشته باشند و يا اين كه در سن مساوي گوسفندان سنگين تر توليد خواهند شد.