تأثیر بازی در رشد و تکامل کودکشک نکنيد که بازي براي رشد و تکامل اجتماعي، هيجاني، جسمي و شناختي کودک شما لازم است. کودک شما از اين طريق ميتواند بدنش و جهان اطراف را بشناسد و براي اين کار از تمام حسهاي پنج گانهاش کمک ميگيرد. بازي تمريني است كه کودک را براي زندگي آماده ميكند و در رشد جسماني و يادگيري او تاثير مهمي دارد.
كودك انسان با بازي كردن، تواناييهاي خود را به آزمايش ميگذارد و غرايز اجتماعي خود را تقويت ميكند. علاوه بر اين كه كودك از طريق بازي، از نظر جسمي رشد ميكند بازي در رشد زبان او موثر است و معيارهاي اخلاقي و اجتماعي نيز در او شكل ميگيرد.
کودکاني که خوب بازي ميکنند و در يک محيط امن ميتوانند محيط اطراف خود را کشف کنند در آينده کودکان خلاق و مبتکري خواهند شد. البته به اين شرط که شما هم بتوانيد در هر سن بازيهاي مناسب را براي او فراهم کنيد. شما به عنوان والدين چه بازيهايي را براي رشد کودکتان مناسب ميدانيد اگر ميخواهيد در اين باره بيشتر بدانيد مقاله زير را بخوانيد:
وقتي کودک اين جسم را لمس ميکند، چه طور به نظر ميرسد؟ وقتي اين عروسک را فشار ميدهد، چه صدايي از آن در ميآيد؟ اگر اين يکي را بکشد و هل بدهد چه اتفاقي ميافتد؟ کشف و شهود، قلب بازيهاي کودک است. جالب اين جاست که هر تجربهاي براي او به حساب ميآيد؟ حتي ريختن يک کاسه سوپ که روي ميز غذايش گذاشتهايد تا بخورد. يا ديدن مورچههايي که به سختي يک دانه برنج را تا لانه خود ميبرند! متخصصان تکامل کودک معتقدند بازي کار کودک است و البته به نظر ميرسد که بد نيست بگوييم تميز کردن بعد از بازي کودک هم کار بزرگترهاست. البته تا وقتي که کودک کمي بزرگتر شود و ياد بگيرد که چگونه بايد هر چيزي را سر جايش قرار دهد تا بتواند راحت آن را پيدا کند.
تاثير بازي بر تکامل کودکبازي در هر سن براي کودک به گونهاي متفاوت تاثير دارد. ميزان تماس و لمس، نگاه، بغل گرفتن و لبخندي که مادر به کودک ميزند موجب تحريک رفتارهاي متناسب در کودک شده و لذا بر ميزان تکامل شناختي او تاثير ميگذارد. تکامل شناختي در برگيرنده فعاليتهاي مختلف ذهني مثل تفکر، حافظه و تمرکز، منطق، توجه، حل مسأله و خلاقيت است. از سه ماهگي تا شش ماهگي كودك به محركات علاقه خاصي نشان ميدهد.
مثلاً جغجغه توجه او را جلب ميكند. در چهار ماهگي به اسباب بازي عكسالعمل خاصي نشان ميدهد. مثلاً با ديدن تصويرخود در آيينه لبخند ميزند و با او صحبت ميكند. از شش ماهگي تا يكسالگي بازي با مهارت حسي- حركتي است. وسايل مناسب بازي براي اين سن، حيوانات با جنس نرم، تخت متحرك بچه، اسباب بازيهاي فشاري، آيينه، اسباب بازيهاي موزيكال، آب بازي در حمام، وسايل آشپزخانه ايمن، كتابها با عكسهاي بزرگ هستند.
در سنين نوپايي يعني يک تا سه سالگي بيشتر کودک بازيهاي خيالي و پيچيده دارد. او در اين سن در حين بازي مهارتهاي کليدي و کيفي را ميآموزد مانند استقلال، خلاقيت، کنجکاوي و حل مسأله. او در اين سن احساسات و ارزشها را کشف ميکند و مهارتهاي اجتماعي را هم ميآموزد. خيلي پيش از اين که کودک شما ياد بگيرد که اسباب بازي مورد علاقهاش را به خواهرش بدهد؛ سعي ميکند شکلات مورد علاقهاش را به عروسکش بخوراند.
ممکن است اولين کلمه «لطفا» و «ممنونم» را به طور اتفاقي در حين خاله بازي به عروسکش بگويد. حتي ممکن است متوجه شويد که کودک شما عروسکش را که در بازي زخمي شده، بغل کرده دلداري ميدهد و براي بستن زخم سگ عروسکي اش از شما چسب زخم ميخواهد.
اينها همه مراحلي از تکامل کودک است که در حين بازي و نقش بازي کردن کودک به دست ميآيد. کودک نوپاكنار ديگران بازي ميكند بدون اين كه توجهي به آنان داشته باشد. كودك نوپا ظرفها را پر وخالي ميكند، مهارتهاي فيزيكي او بهتر شده، به كشف محيط اطراف خانه ميپردازد، از ديگران تقليد ميكند، علاقهمند به خواندن كتاب و نگاه كردن به برنامههاي تلويزيون كه متناسب با سنش باشد است. اسباب بازيها در اين سن بايد نياز كودك به فعاليت و كنجكاوي را تامين نمايد و شامل وسايلي مثل اسباب بازيهاي موزيكال، شن، خاك رس، رنگ كردن با انگشتان، توپ بزرگ، آببازي، رنگ كردن با مداد رنگي بزرگ، مخفي شدن در جايي، كاميون، عروسك هستند.
کدام بازيها بهترند؟اين مسأله به مرحله تکامل کودک بستگي دارد. از آنجا که کودک از بازي براي شناخت محيط اطرافش کمک ميگيرد، شما ميتوانيد با انتخاب بهترين فعاليت، براي رشد مهارت خاص هر سن، آن مهارت را در او تقويت کنيد. لابد ميپرسيد از کجا بدانيم که چه بازيهايي براي هر سني مناسب ترند. ما در اين قسمت ميخواهيم به شما راهنمايي کنيم که در هر سني بتوانيد بازي مورد علاقه کودکتان را با او بکنيد.
به عنوان مثال اگر کودک 12 ماهه شما را بطه علت و معلولي را در محيط بررسي ميکند، ميتوانيد با او قايم موشک بازي کنيد.
او شما را ميبيند که پشت ميز پنهان ميشويد و وقتي شما را پيدا ميکند ميفهمد که شما هنوز هستيد و تنها از ديد او پنهان شده بوديد. اگر کودک 20 ماهه شما به بالا رفتن از پلهها علاقه نشان ميدهد ميتوانيد به او اجازه دهيد اين بازي را بارها و بارها تحت نظر و مراقبت شما انجام دهد. ممکن است بپرسيد بهترين اسباب بازي براي کودک من چيست؟ سعي كنيد از سن كودك راهنمايي بگيريد. به عنوان مثال، يك كودك دو ماهه از بازي با اشيا متحركي كه با باد يا حركت هوا حركت كنند، لذت خواهد برد؛ اما يك كودك 2 ساله به هيجان بيشتري نياز دارد (مثلاً يك سرويس آشپزخانه اسباب بازي را ميتوانيد براي او انتخاب كنيد.) يک کودک پيش دبستاني احتمالا به اسباب بازيهاي سواري(مثل دوچرخه سواري) و ساخت موادي از شن وماسه بيشتر علاقه نشان ميدهد.
بازيهاي اجتماعيدر سال اول زندگي هر چقدر کودک با شما و ديگران تعامل داشته باشد براي رشد اجتماعي او بهتر است. نوزاد نگاه ميکند و لبخند ميزند، به شما که براي او شکلک در ميآوريد خيره ميشود و گاهي صدا دار ميخندد کمي که بزرگتر ميشود، ليلي حوضک، کلاغ پر، تاپ تاپ خمير و بازيهاي ساده قديمي هم ميتواند او را خوشحال کند.
بازي با اشيالمس اشيا، ضربه زدن به آنها، بردن آنها به دهان، پرتاب كردن يا هُل دادن آنها و هر تجربه ديگري با اشيا، براي كودكان بين 4 تا 10 ماه جذاب است. در اين سن بايد توجه داشته باشيد که وسايل خطرناک را در دسترس کودک قرار ندهيد. اسباب بازيهاي نرم و جغجغه و عروسکهاي بوق زن در اين سن مورد علاقه کودک هستند.
بازيهاي كاركردي و نمايشيدر سنين بين 12 تا 21 ماه كه تخيل كودك به تدريج شكوفا ميشود، استفاده از اشياي آشناي مناسب يا تخيلي، بيشترين لذت را براي كودك به همراه دارد. مثلاً هُل دادن کالسکه بچه که عروسک در آن نشسته و يا زنگ زدن به مادربزرگ با وسيلهاي شبيه تلفن.
بازيهاي نشانهاي ميتوان گفت در اين نوع بازيها (كه در حدود دو سالگي معمول هستند)، كودك از تخيل خود استفاده ميكند و از «هيچ»، يك داستان جالب ميسازد. مثلاً كودك شما ممكن است با يك جعبه كفش بازي كند، تصور كند كه آن يك اتوبوس مدرسه است و حتي صداي موتور اتوبوس را در بياورد؛ يا اينكه يك حلقه پلاستيكي را بردارد، وانمود كند كه شيريني است، و آن را به دهان بگذارد.
نقش بازي كردندر حدود 30 تا 36 ماهگي، بازيگر كوچولوي شما، نقشهاي جديدي را ميپذيرد. امروزه بازي كردن نقشهاي دكتر، معلم يا مادر، مرسوم هستند. بچهها در حين نقش بازي کردن ميتوانند هم با آداب و رسوم و سنتهاي خانواده خود آشنا شوند و هم روابط اجتماعي و نقشهاي هر شغل را بشناسند. در ضمن مهارتهاي کلامي کودک هم در اين بازي تقويت ميشود.
نکاتي براي بهره بردن کودک از بازي: 1- بازي كردن مهم تر از اسباب بازي است: دقت كنيد اهميت زماني كه كودك صرف بازي ميكند و ميزان لذتي كه از بازي كردن ميبرد، صرفاً وابسته به نوع و تعداد اسباب بازيهايش نيست: بازي كردن يك فعاليت مفرح و شاد است كه شامل افراد، اشيا و حركات است. هر كاري، از پرتاب كردن حبابهاي كف صابون به طرف همديگر تا آب پاشي در حمام يا استخر و يا حتي تعقيب كردن همديگر و دويدن دنبال هم در اتاق، ميتواند يك بازي خوب محسوب شود. اگر كودك دوازده ماههاي را ببينيد كه سرگرم بازي با يك جعبه مقوايي است، خواهيد فهميد كه عوامل موثر در بازي كودكان، چقدر وسيع و متنوع هستند.
2- شما هم با او بازي كنيد: روي زمين بنشينيد و با كودك بازي كنيد؛ شما بهترين دوست و اسباب بازي كودك خود هستيد! و اگر كودك بتواند با شما بازي كند، لذت و شادي بيشتري براي او به همراه خواهد داشت. هنگام بازي كردن با كودك خود صحبت كنيد تا توانايي تكلم او را نيز تقويت کنيد.
3- زماني او را به بازي دعوت كنيد كه شاد و سرحال باشد: كودك بيمار، خسته يا گرسنه ممكن است حوصله بازي كردن نداشته باشد. پس قبل از بازي مطمئن شويد که کودکتان نيازي به آب و غذا و خواب ندارد.
4- وقتي كه كودك شما به اندازه كافي بازي كرد، بازي را متوقف كنيد: آستانه تحريك براي هر كودك، متفاوت است. هنگامي كه به نظرتان ميرسد كودك شما خسته و بيحوصله شده است، بازي را تمام كنيد. البته براي قطع بازي با کودک دعوا و امر و نهي نکنيد. ميتوانيد از ابتداي بازي زماني براي آن مشخص کنيد و در پايان هم يادآوري کنيد که وقت تمام شده است.
5- براي كودك امكان بازي به تنهايي و همچنين با ديگران را فراهم كنيد: هر دو نوع بازي (تنها يا با ديگران) براي كودك مفيد است.
6- اجازه دهيد كه كودك، خودش نوع بازي يا فعاليت را انتخاب كرده و آن را هدايت كند: شما ميتوانيد بازيها، وسايل يا گزينههاي جديد را در اختيار او قرار دهيد، اما كودك شما بايد خودش و مطابق ميلش انتخاب كند. در بازي کودک از محدوديتها آزاد است. او قوانين بازي را ميسازد و از اين راه بدون خطر شکست، مسائل خود را حل ميکند و اعتماد به نفس و استقلال پيدا ميکند.
7- اجازه برد و باخت را در بازی به کودک دهید: در حين بازي با کودکان مثلاً وقتي با او کشتي ميگيريد يا بازيهاي رقابتي ميکنيد، اجازه دهيد گاهي او برنده شود و گاهي بازنده تا طعم پيروزي و شکست را بچشد.
8- توجه به اخلاق و پویایی کودک: با دقت در تفکرات خلاق و پويايي کودکان در حال بازي با افکار و شخصيت فرزندتان آشنا شويد و مشکلات او را بشناسيد.
9- آموزش ارزش های خانواده به کودک: سعي کنيد در بازي با کودک فرهنگ و ارزشهاي اجتماعي و خانواده را مد نظر داشته باشيد. 10- از بازی با کودک خود لذت ببرید: يادتان باشد، شما هم هنوز کودکي در درون خود داريد که از بازي لذت ميبرد. پس بازي با کودک را براي خود يک وظيفه اجباري ندانيد و سعي کنيد مانند همه کودکان از بازي با کودک خود لذت ببريد تا کودک هم از بازي با شما لذت ببرد.
جعبه متن
دكتر مهشيد چايچي