[Zohreh Gholami]

عصب‌کشی دندان, Endodontic therapy

عصب‌کشی [wiki]Endodontic therapy[/wiki] یا درمان ریشه root canal therapy که در فارسی گاه به آن "روت کانال" گفته می‌شود یک سری اعمالی است که در طی آن مواد عفونی موجود در مغز دندان برداشته می‌شود تا دندان از آسیب میکرب‌های آینده در امان باشد.

اگرچه گاهی به این عمل روت کانال (به معنی کانال ریشه) گفته می‌شود ولی این اصطلاح دقیق نیست. کانال ریشه و حفره مغز دندان که به آن مربوط است حفره‌های آناتومیکی در دندان هستند که به طور طبیعی بافت‌های عصبی و رگ‌های خونی و بافت‌های سلولی دیگری را در خود جای می‌دهند که در عصب‌کشی این مواد به طور کامل برداشته و تخلیه می‌شوند و سپس تمیز می‌شوند و آنگاه به وسیله یک سوهان کوچک، شکل‌دهی و با محلول شست‌وشو، عفونت‌زدایی می‌شوند و سپس آن را با ماده‌ای (مثل آمالگام) که با مواد دیگر (مثل غذاها) واکنش نمی‌دهد پر می‌کنند. بعد از این عمل، دندان می‌میرد و اگر بعد از این، دندان عفونی شود باید تحت عمل جراحی انتهای ریشه قرار گیرد.

توجه داشته باشید که اعمال مذکور را معمولاً در بیش از یک جلسه انجام می‌دهند لذا باید مراقب بود تا بین تخلیه مواد عفونی و پر کردن دندان بیش از حد مجاز فاصله زمانی نیفتد؛ در غیر این صورت بعد از پر کردن دندان با عفونت روبرو خواهیم شد.

با وجود این که این عمل اگر خوب انجام شود بی‌درد خواهد بود (چون قبلاً بی حس می‌شود) ولی در اذهان عموم عمل ترسناکی تلقی می‌گردد. در ایالات متحده به کسی که پیشنهاد ناخوشایندی می‌دهد چنین پاسخ می‌دهند: ترجیح می‌دهم دندانم را عصب‌کشی کنم!


گفتگو با دکتر ناهيد اخلاقي، متخصص درمان ريشه دندان
حتما براي شما هم پيش آمده که دندان‌تان را عصب‌کشي کرده باشيد و اگر چنين تجربه‌اي را داشته باشيد خوب مي‌دانيد که گاهي اين کار بسيار دردناک است و تا چند روز پس از آن درد داريد. مي‌دانيد چرا؟ دکتر ناهيد اخلاقي، متخصص درمان ريشه دندان و عضو هيات علمي دانشگاه آزاد به اين سؤال پاسخ مي‌دهند.

چرا بعضي‌ها مي‌گويند بعد از عصب‌کشي دندان‌شان اصلا درد نکشيده‌اند ولي بعضي ديگر درد شديدي را تجربه کرده‌اند. اين به خود دندانپزشک مربوط است يا به جنس دندان؟
بنا به شرايط اوليه در دندان مورد درمان ريشه، احتمال درد وجود دارد و مدت و شدت آن متفاوت است. در دندان‌هايي که قبل از درمان ريشه به ضربه حساس بوده‌اند و يا به دليل از بين رفتن عروق و اعصاب درون آنها در اثر آلودگي ميکروبي مراحلي از عفونت را با خود دارند، احتمال درد پس از درمان ريشه بيشتر است. در عين حال، احتمال ايجاد درد براي دندان‌هايي که اين شرايط را نداشته باشند و به دليل گسترش پوسيدگي به ناحيه داخلي دندان، با يا بدون حساسيت‌هاي حرارتي، تحت درمان ريشه قرار گيرند، وجود دارد.

به‌طور کلي به دليل آنکه در جريان درمان ريشه، فضاي داخل ريشه‌ها (کانال) با وسايل مخصوص و ضدعفوني‌کننده‌ها تميز مي‌شوند واگر عروق و اعصاب از بين نرفته باشند، در روند درمان ريشه در حد فاصل انتهاي ريشه با فضاي اطراف آن، اين عروق و اعصاب دچار پارگي مي‌گردند‌ و به دليل التهاب ناشي از اين پارگي يا التهاب ناشي از گسترش آلودگي‌ها و يا در صورت وجود عفونت، ناحيه بسيار حساس و دردناک مي‌شود و اين دندان در تماس زودرس با سطح مقابل‌اش قرار مي‌گيرد که لازم است در مورد دندان‌هاي کرسي (جونده) حتما در شروع درمان، اين سطوح تا حدي کوتاه گردند. در غير اين صورت درد تداوم خواهد داشت چون مدام اين تماس زودرس، در هنگام ضربه يا قرار گرفتن دندان‌ها روي هم موجب تحريک ناحيه انتهاي ريشه و ايجاد درد خواهد شد.


پس کمي درد پس از درمان ريشه طبيعي است؟
بله. معمولا اين درد طي روزهاي اول پس از درمان طبيعي است و به مرور زمان کاهش مي‌يابد. روند کاهش درد در بيماران و حتي در دندان‌هاي مختلف يک فرد بنا به شرايط خاص دندان متفاوت بوده و حتي بسياري از بيماران ابراز مي‌کنند که پس از درمان ريشه دردي نداشته‌اند.


اگر طولاني‌تر شد، چه‌طور؟
اگر درد در طي زمان طولاني با همان شدت و وضعيت روزهاي اوليه وجود داشته باشد (که البته احتمال‌اش کم است) يا آنکه شرايط نسبت به قبل بهتر باشد ولي درد با درجاتي نسبتا بالا تداوم يابد، لازم است بررسي‌هاي کلينيکي و راديوگرافي به‌طور کامل صورت گيرد.


با درد دندان چه کنيم؟
به دليل طبيعي بودن احتمال بروز درد پس از درمان ريشه، جهت پيشگيري يا کاهش درد، مصرف مسکن‌هاي ضدالتهابي غيرکورتوني (ايبوبروفن، ژلوفن و از اين قبيل) نيم ساعت قبل از شروع درمان ريشه يا بلافاصله پس از اين درمان و تداوم آن به مدت 12 ساعت بعد از درمان، به ميزان زيادي موثر است. در دردهاي بسيار شديد مصرف اين مسکن‌ها کمک زيادي به کاهش درد مي‌نمايد. البته اين داروها حتما بايد توسط دندانپزشک معالج تجويز شوند و لازم است از مصرف خودسرانه آنها و آنتي‌بيوتيک‌ها خودداري گردد.


آيا در همه موارد نياز به درمان مجدد ريشه وجود دارد؟
خير. در همه موارد نياز به درمان مجدد وجود ندارد. متمايز نمودن درد طبيعي از غيرطبيعي ضروري است. فقط زماني درمان مجدد صورت مي‌گيرد که درمان در نماي راديوگرافي، ناکامل يا ضعيف به نظر آيد. در عين حال، احتمال وجود کانال‌هاي اضافي، پرکردگي‌هاي کوتاه يا بلند و ضعيف ريشه نيز ممکن است نيازمند درمان مجدد باشند که تشخيص آن با دندانپزشک و در صورت ضرورت مشاوره با متخصص درمان‌هاي ريشه دندان است. در شرايطي که درد بيمار تداوم يابد، لازم است بررسي وضعيت درمان ريشه انجام شده، وجود ترک، ناراحتي‌هاي بافت لثه اطراف دندان، گيرغذايي احتمالي، بلند بودن سطح پانسمان و يا دندان و پرکردگي و تماس زودرس آن با سطح مقابل انجام شود.


شما چه توصيه‌اي براي کاهش درد پس از خارج شدن از مطب دندانپزشکي داريد؟
ابتدا قبل از شروع درمان از دندانپزشک‌مان در مورد جريان شرايط اوليه دندان و نيز احتمال بروز درد و تورم از لحاظ مدت و شدت و طبيعي بودن آن سوال نماييم. (معمولا همکاران ما توضيحات لازمه را قبل از درمان مي‌دهند) حتي کتابچه‌هاي مختصر و مفيدي در مورد درمان ريشه توسط انجمن اندودنتيست‌هاي ايران چاپ شده است که همه مي‌توانند از آن استفاده نمايند. نيم ساعت قبل و يا بلافاصله پس از درمان ريشه از مسکن‌هاي ضدالتهابي تجويز شده توسط دندانپزشک استفاده شود. به اين ترتيب احتمال بروز درد بسيار کاهش مي‌يابد.

با توجه به آنکه درمان ريشه از جمله درمان‌هاي پيچيده دندانپزشکي است و علت آن نيز پيچيدگي آناتوميکي ساختماني ريشه دندان است لذا دندانپزشک نيز از لحاظ داشتن ابزارهاي لازمه و تجربه و توانايي جهت درمان مناسب، خود را مورد ارزيابي قرار مي‌دهد و در صورت لزوم بيمار را به متخصصان درمان ريشه معرفي مي‌نمايد.