[Zohreh Gholami]

گفتگو با متخصص درباره سینوزیت

سينوس‌ها حفره‌هايي در صورت هستند که در شبانه روز ترشحا‌‌‌‌تي را به طور طبيعي تراوش مي‌کنند که اين ترشحات از طريق مجراها وارد بيني شده و از طريق سلول‌هاي داخل بيني به ته حلق راه يافته و ما هميشه مقداري از اين ترشحات را همراه با بزاق دهان خود بلع مي‌کنيم، گاهي حجم ترشحات زياد مي‌شود و يا کيفيت آنها تغيير پيدا کرده و حالت چرکي پيدا مي‌کند که اين حالت را مبتلايان به سينوزيت در خود احساس مي‌کنند، در واقع سيـنوزيت بـه عـفـونـت، التـهـاب و تـورم مـخـاط يـک يـا تـمام سينوس‌هاي مجاور بيني اطلاق مي‌شود و يکي از بيماري‌هايي است که به ويژه در فصول سرد تعداد زيادي از افراد را دچار مشکل مي‌کند‌.


سينوس‌ها و وظايف آنها:
سينوس‌ها فضاها يا حفره‌هاي اطراف بيني هستند كه از هوا پر شده اند و شامل سينوس‌هاي فکي پيشاني اتموئيد (اطراف چشم‌ها) و اسفنوئيد (در قاعده جمجمه) هستند‌. وظايف مختلفي براي سينوس‌ها در نظر گرفته شده است‌. از آنجايي که همان مخاطي كه داخل بيني است درون تمام سينوس‌ها نيز وجود دارد، بنابراين سينوس‌ها سطح مقطع مخاط‌ها را افزايش داده و عملكردهايي از جمله، گرم و مرطوب كردن هواي تنفسي  كه مخاط‌ها از لحاظ فيزيولوژيك انجام مي‌دهند را افزايش مي‌دهند‌. اين حفرها و فضاها همچنين از لحاظ سيستم ايمني و در دفاع بدن مي‌تواند كمك كننده باشد و به عنوان عاملي براي سبک شدن استخوان جمجمه و استخوان‌هاي صورت و افزايش رزونانس (تشديد) صداي انسان عمل مي‌كنند و علاوه بر آن اين حفرات پر از هوا به عنوان air bag عمل مي‌كنند و در ضربات وارده به سر و صورت مانع از وارد آمدن ضربه به عناصر حياتي مي‌شوند‌.


سينوزيت:
به صورت کلي سينوزيت به التهاب مخاط سينوس‌ها گفته مي‌شود و از آنجايي كه مخاط بيني و سينوس‌ها خيلي از هم قابل تفکيک نيستند اغلب التهاب مخاط بيني و سينوس‌ها نيز با هم ذکر مي‌شود‌. اين التهابات مي‌تواند علت‌هاي مختلفي داشته باشد، بيماري‌هاي عفوني و سرماخوردگي‌هاي ويروسي( كه به ويژه در اين فصل شايع است) مي‌تواند شروع كننده سينوزيت باشد، اما سرماخوردگي تنها عامل مستعد كننده و ايجاد كننده سينوزيت نيست، بلکه عفونت‌هاي باكتريايي، قارچ، آلرژي و مواد شيميايي كه در محيط وجود دارد، نيز از عوامل ايجاد سينوزيت هستند، همچنين همانطور كه يك آلرژي مي‌تواند در اين مورد عامل تحريك كننده باشد و ترشحات سينوسي را افزايش دهد، علت‌هاي زمينه‌اي مختلفي از جمله علت‌هاي مادرزادي نيز مي‌توانند باعث سينوزيت ‌شوند. به عنوان مثال ساختار سينوس‌ها ممکن است طوري باشد كه دهانه آن تنگ بوده و با كوچك‌ترين التهابي دهانه آن بسته ‌شود و سينوزيت را به وجود آورد‌. علاوه بر اين دود سيگار و آلودگي هوا، همگي مي‌توانند تحريك كننده سينوزيت باشند و در مخاط بيني و سينوس‌ها ايجاد التهاب كنند.

مصرف سيگار در ايجاد سينوزيت بسيار مهم است، در واقع سيگار کشيدن و حتي در معرض دود سيگار بودن (مانند کودکاني که والدين سيگاري دارند) فرد را به سينوزيت مستعد مي‌کند، بنابراين حتماً به والدين كودكاني كه دچار سينوزيت هستند تأكيد مي‌كنيم كه كودكان به هيچ وجه نبايد در معرض دود سيگار قرار بگيرند. اهميت مصرف سيگار به حدي است كه به افراد سيگاري مبتلا به سينوزيت مزمن که کانديداي جراحي سينوس هستند توصيه مي‌شود که ابتدا سيگار را ترک کرده سپس براي جراحي مراجعه کنند، چرا كه تا زماني كه شخص به مصرف سيگار ادامه دهد، علائم سينوزيت ادامه پيدا خواهد كرد و درمان نخواهد شد‌. علاوه بر اين موارد ساختار آناتوميك سينوس‌هاي بيمار ممكن است به نحوي باشد كه تخليه سينوس‌ها از دهانه آن به خوبي انجام نشود و عاملي براي سينوزيت شود، سينوس‌ها هميشه ترشحاتي به صورت طبيعي دارند كه خود اين ترشحات براي سيستم ايمني ـ دفاعي بدن كمك كننده است، چرا كه ذرات موجود در هوا به اين لايه گير مي‌كنند و از ورود آنان به سيستم تنفسي جلوگيري مي‌شود. اين ترشحات از طريق پشت بيني دفع مي‌شود و در اكثر موارد حتي توسط شخص حس هم نمي‌شود، اما اگر اين ترشحات از ميزاني بيشتر شود وجود خلط در پشت حلق حس مي‌شود. نکته مهم در اين مورد اين است که در تمام موارد ايجاد کننده سينوزيت مراجعه به پزشک ضروري است‌.


علائم سينوزيت:
معمولاً هر يك از انسان‌ها حداقل يك بار در طول سال در مواجهه با ويروس سرماخوردگي قرار گرفته و دچار سرماخوردگي مي‌شوند که اين علائم سرماخوردگي معمولاً پس از چند روز بهبود پيدا كند، اما در برخي افراد به علت دارابودن يكي از علت‌هاي زمينه‌اي مانند آلرژي، داشتن مشكل در سيستم دفاعي همين سرماخوردگي ممکن است به سرعت بهبود پيدا نکند‌.

به صورت کلي گرفتگي بيني، احتقان سر و صورت، كاهش حس بويايي، افزايش حجم يا تغيير کيفيت ترشحات بيني يا ترشحات پشت حلق از مهمترين علايم ابتلا به سينوزيت هستند، همچنين اين علائم ممكن است با علائم ديگري از جمله درد در رديف بالاي دندان‌ها،‌ درد در صورت و سردرد به ويژه در موارد حاد همراه باشد‌. احساس درد در صورت كه با خم شدن ممكن است افزايش يابد، سرفه به ويژه سرفه‌هايي كه در شب بيشتر مي‌شود، بوي بد دهان يا حتي حالت تهوع به ويژه در كودكان مجموعه علائمي هستند كه ممكن است در مبتلايان به سينوزيت مشاهده شوند‌.


تشخيص سينوزيت:
اصولاً تشخيص سينوزيت بر اساس شرح حال گيري از بيمار و معاينه وي است، اما از موارد ديگري همچون گرافي‌ها، سي‌تي‌اسكن و آزمايشات نيز به ويژه در سينوزيت مزمن براي تشخيص بيماري استفاده مي‌شود‌.


درمان سينوزيت:
به صورت کلي سينوزيت به سه دسته حاد، تحت حاد و مزمن تقسيم مي‌شود، زماني كه علائم سينوزيت و التهابات سينوس‌ها زير سه هفته به طول بکشد سينوزيت حاد، سه تا 12 هفته تحت حاد و در موارد بالاتر از 12 هفته سينوزيت مزمن گفته مي‌شود، همچنين گاهي اوقات بيمار سينوزيت راجعه دارد، يعني شخص در فواصل ابتلا به سينوزيت كاملاً بهبود يافته و هيچ گونه علامتي در وي ديده نمي‌شود، اما علامت سينوزيت به صورت مكرر در وي عود مي‌كند‌.

درمان سينوزيت حاد بستگي به عامل ايجاد کننده سينوزيت دارد. اگر عامل بيماري ويروس باشد درمان آن آنتي بيوتيك نيست و بيماران بايد دقت كنند كه در مقابله با هر گونه مشكلي از جمله آبريزش بيني و مشاهده علائم سرماخوردگي نبايد بلافاصله و به صورت خودسرانه آنتي بيوتيك مصرف كنند. نكته قابل توجه اين جاست كه بيمار با مشاهده همان علائم اوليه بايد هر چه سريع تر به پزشك مراجعه كند و از مصرف خودسرانه دارو و آنتي بيوتيك پرهيز کند‌، چرا كه التهابي که در مخاط بيني و سينوس‌ها بر اثر سينوزيت ويروسي ايجاد شده و سينوزيت‌هاي حادي كه ناشي از ويروس سرماخوردگي هستند اغلب درمان‌هاي علامتي داشته و با استراحت، بخور، شستشو و مراقبت‌هايي از نظر تب و درد، معمولاً در ظرف يك هفته تا ده روز بهبود يافته و برطرف مي‌شود، اما اگر علايم بيش از 10 تا 14 روز طول بكشد و آبريزش بيني ادامه پيدا كند و يا اينكه ترشحات و آبريزش بيني از حالت آبكي خارج شده و به ترشحات چركي تبديل شود، نشان دهنده اين است كه سينوزيت بيمار از حالت ويروسي خارج شده است و ميكروب‌هاي باكتري بر روي آن سوار شده‌اند كه بيمار در اين حالت حتماً بايد به پزشك مراجعه كند تا پزشك درمان‌هاي مؤثر ديگر را براي وي آغاز كند که اگر در معاينات پزشك علايمي مشاهده کند كه نشان دهنده نياز بيمار به آنتي بيوتيك باشد، پزشك آنتي بيوتيك را تجويز خواهد كرد‌.

همچنين اگر علائم سرماخوردگي بيمار رو به بهبود باشد، اما به صورت ناگهاني علائم تشديد يابد باز هم نشان دهنده اين است كه باكتري بر بيماري سرماخوردگي سوار شده و در حال تغيير دادن وضعيت است‌.

در سينوزيت مزمن نيز تشخيص بر اساس شرح حال گيري و معاينه است، همچنين گرافي‌ها، راديولوژي و عكس سيتي اسكن نيز براي تشخيص سينوزيت مزمن مورد استفاده قرار مي‌گيرد. گاهي اوقات بنا به دلايلي مانند درمان نشدن سينوزيت حاد بيمار، سينوزيت حاد به سينوزيت مزمن تبديل مي‌شود. درمان سينوزيت مزمن به اينكه آيا بيمار مشكلات و عوامل زمينه‌اي دارد يا خير و همچنين عوامل محيطي بيمار، بستگي دارد. براي درمان سينوزيت مزمن ابتدا يك سري درمان‌هاي دارويي براي بيمار انجام مي‌شود و اگر پس از گذشت مدتي بيمار به درمان‌هاي دارويي پاسخ نداد اقدامات درماني ديگري از جمله جراحي‌هاي آندوسكوپي سينوس براي بيمار انجام مي‌شود. از آنجايي که يكي از علت‌هاي اصلي سينوزيت عفونت‌هاي دستگاه تنفسي فوقاني است، سينوزيت ناشي از سرماخوردگي عمدتاً در پاييز و زمستان شايع‌تر است‌. همچنين سينوزيت‌ ‌در تمام گروه‌هاي سني وجود دارد‌، اما در گروه سني كودكان از آنجايي که عفونت‌هاي دستگاه تنفسي فوقاني در آنان شايع تر است سينوزيت نيز با شيوع بالاتري در کودکان ديده مي‌شود‌. يكي از درمان‌هاي سينوزيت در كودكان درمان طبي است که گاهي اوقات اين درمان زمان طولاني تري نسبت به طول درمان در بزرگسالان، نياز دارد، چرا كه سينوزيت كودكان در خيلي موارد به درمان‌هاي دارويي پاسخ مي‌دهد. اگر كودكي به درمان طبي جواب نداد، پزشک مي‌تواند اقدام به جراحي كند كه اولين قدم جراحي براي كودكان عمل جراحي لوزه سوم است كه مي‌تواند به درمان سينوزيت كمك كند كه اگر جراحي لوزه سوم هم جواب نداد از جراحي آندوسكوپي سينوسي استفاده مي‌شود، اما كودكان نسبت به بزرگسالان نياز كمتري به آندوسكوپي سينوس پيدا مي‌كنند‌.


عوارض سينوزيت‌ها:
گاهي اوقات برخي بيماران به گمان اينكه بيماري آنها سرماخوردگي بوده و خود به خود درمان مي‌شود خيلي دير به پزشک مراجعه مي‌كنند يا اينکه تعدادي از بيماران به گمان اينكه سينوزيت آنان قابل درمان نيست از مراجعه به پزشك خودداري مي‌كنند غافل از اينکه سينوزيت مي‌تواند عوارض مشكل‌سازي را براي آنان در پي داشته باشد، چرا كه سينوس‌ها حفراتي در جمجمه و كنار بيني هستند و نزديكي با عناصر حياتي از جمله مغز و چشم دارند و التهاب سينوس‌ها و سينوزيت مي‌تواند عوارض متعددي از جمله عوارض چشمي ايجاد كند كه به ويژه در كودكان شايع‌تر است، کما اينکه گاهي اوقات كودكان به دنبال سينوزيت دچار تورم پلك، قرمزي و مشكلات شديد چشمي مي‌شوند كه اگر به موقع رسيدگي نشود حتي ممكن است به نابينايي منجر شود.

همچنين سينوس‌هايي كه در پيشاني هستند و مجاورت نزديك با مغز دارند يا سينوس‌هايي كه در كنار چشم هستند يا سينوس‌هايي كه در خلف هستند، تمام اينها مي‌توانند عارضه داشته باشند و عفونت آنها مي‌تواند به مغز يا مننژ راه پيدا كند، به ويژه در افرادي كه سيستم دفاعي و ايمني آنها ضعيف شده است، مانند افراد مبتلا به ديابت يا افرادي كه به هر علتي پيوند اعضا شده‌اند (به دليل مصرف داروهاي کاهش دهنده سيستم دفاعي كه اين بيماران پس از پيوند دريافت مي‌كنند مي‌تواند بدن آنها را براي عفونت‌هايي از جمله ابتلا به سينوزيت مستعد كند)، بنابراين اگر سينوزيت به موقع درمان نشود، مي‌تواند بسيار خطرناك باشد و عوارض متعددي را در فرد ايجاد كند و بيماران حتي در زماني که آلرژي عامل تحريک کننده سينوزيت آنان باشد نبايد از مراجعه به پزشك خودداري كنند‌.

به صورت کلي در اکثر موارد سينوزيت‌ها با حذف عوامل زمينه‌اي يا با استفاده از درمان‌هاي دارويي و در صورت جواب ندادن به اينها با جراحي قابل درمان هستند.


پيشگيري:
از آنجا كه سينوزيت در واقع يك عفونت ثانويه است كه معمولاً به دنبال سرماخوردگي‌ها يا آلرژي‌ها رخ مي‌دهد، شما مي‌توانيد با درمان اوليه اين بيماري‌ها از ابتلا به سينوزيت جلوگيري كنيد‌.

دوري از علت‌هاي زمينه‌اي از جمله آلودگي هوا، پرهيز از كشيدن سيگار و پيشگيري از مواد آلرژي زا در افراد مبتلا به آلرژي از مهمترين موارد پيشگيري از سينوزيت است، همچنين اگر شخص سرماخوردگي پيدا مي‌كند و در طولاني مدت (بيش از 10 روز) بيماري اش ادامه پيدا مي‌كند يا ترشحات سينوس‌ها از حالت آبكي به چركي تبديل شده باشند، بايد درمان‌هاي به موقع و كافي را از طرف پزشك خود دريافت كنند‌.

نکته قابل توجه ديگر اين است که بيماران بايد علاوه بر پرهيز از مصرف خودسرانه آنتي بيوتيك توجه کنند که اگر به هر دليل براي آنان آنتي بيوتيکي تجويز شد در طول مدت تعيين شده بايد آنتي بيوتيک را مصرف کنند و اگر پس از چند روز احساس بهبودي کردند، هرگز درمان خود را قطع نکنند، چرا که اين کار باعث ايجاد باکتري‌هاي مقاوم مي‌شود‌.

جعبه متن

دکتر فرناز‌هاشميان متخصص گوش و حلق و بيني