بیماری سوءهاضمهبخش اولسوءهاضمه مشكل نسبتاً شايعي است كه بيش از يك چهارم جمعيت دنيا، دست كم براي مدت كوتاهي آن را تجربه ميكنند. اكثر افراد مبتلا به سوء هاضمه با گذشت زمان و بدون انجام اقدامي درماني، بهبود پيدا ميكنند ولي در گروهي از اين افراد علائم به صورت مزمن و دورهاي باقي خواهد ماند. حدود 4 درصد از مراجعات به پزشكان عمومي و دست كم 30 درصد از مراجعات به متخصصين گوارش جهت بررسي سوءهاضمه است. اهميت اين بيماري از جنبه اثر بر روي كيفيت زندگي بيمار بوده و در بر دارنده هزينههاي سنگين اجتماعي به صورت ويزيت پزشكان، هزينههاي داروي، روشهاي تشخيصي و كاهش كارايي در فعاليتهاي روزمره است.
سوء هاضمه چيست؟اكثر بيماران علائم خود را به صورت احساس ناراحتي، درد، سنگيني، نفخ، سوزش و عدم هضم غذا ابراز ميكنند. پس به نظر ميرسد كه اين بيماري شامل گروهي از علائم دستگاه گوارش فوقاني بوده كه در هر فرد با توجه به فرهنگ، شخصيت اجتماعي و زبان به گونهاي متفاوت ابراز ميشود. به طور كلي، به احساس درد و ناراحتي يا بدون نفخ، آروغ زدن، سيري زودرس، بياشتهايي ، سوزش سردل و برگشت غذا، سوءهاضمه اطلاق ميشود. در بعضي از بيماران علامت غالب سوزش سردل، پشت جناغ سينه و يا احساس برگشت محتويات اسيدي معده و غذا (به صورت احساس مزه ترش در دهان) بوده كه در طبقهبندي جديد بيماريها به آن ريفلاكس گفته ميشود. بايد توجه داشت كه در درصد قابل توجهي از افراد مبتلا به سوءهاضمه، علايم همزمان ريفلاكس نيز گزارش ميشود. شيوع سوءهاضمه (صرف نظر از بيماري ريفلاكس) در مدت يك سال در جمعيت عمومي 3 تا 5 درصد گزارش شده است. احتمال باقيماندن و مزمن شدن علايم در بيماران با تنشهاي رواني و طبقهبندي اجتماعي پائين بيشتر است. شيوع در زنان كمي بيشتر از مردان بوده و با افزايش سن كاهش مييابد.
علتهاگروهي از غذاها، داروها، بيماريهاي سيستميك و يا بيماريهاي دستگاه گوارش ميتوانند منجر به ايجاد علايم سوءهاضمه شوند. در 40 درصد از بيماران مبتلا به سوء هاضمه كه مراجعه پزشكي دارند، بيماري ساختاري يافت ميشود كه شايعترين آنها بيماري زخم معده و دوازدهه، برگشت اسيد معده به مري و در موارد نادر سرطان معده است. شايان ذكر است كه در بيش از نيمي از موارد هيچ علت آشكاري يافت نشده و اين گروه از بيماران مبتلا به «سوءهاضمه با علت ناشناخته» هستند.
عدم تحمل غذاييعلتهاي متعددي براي ايجاد سوءهاضمه شرح داده شده است. تحريك مخاط معده و گيرندههاي احشايي، اتساع بيش از حد معده، اختلالات تخليه معده، توليد بيش از حد گاز، سوء جذب و در موارد نادر آلرژي غذايي از علتهاي ايجاد سوءهاضمه هستند. بعضي از بيماران جهت جلوگيري از ايجاد درد، وعدههاي غذايي خود را به ميزان كمتر ولي در دفعات زيادتر مصرف ميكنند. غذاهاي چرب با ايجاد اختلال در تخليه معده ميتوانند سبب ايجاد گاز و سوءهاضمه شوند. قهوه و شكلات نيز باعث ايجاد سوزش سردل و علايم ريفلاكس ميشوند كه در مبحث مربوط توضيح داده خواهد شد. الكل و فلفل ميتوانند با ايجاد آزردگي مخاط معده، درد شديدي را سبب شوند. از جمله اختلالات گوارشي شايعي كه سبب سوءهاضمه، ايجاد گاز و گاهي اسهال ميشود، كمبود آنزيم هضم كننده قند شير يا «لاكتاز» است كه با اجتناب از خوردن شير ظرف مدت كوتاهي، بهبودي مشخص ميشود.
عدم تحمل داروييداروها ميتوانند با ايجاد آسيب مخاطي، اختلالات حركتي معده و ريفلاكس باعث ايجاد علائم سوء هاضمه شوند مصرف طولاني مدت آسپرين و داروهاي ضد التهابي سبب بروز سوءهاضمه در حدود 20 درصد مصرف كنندگان ميشود كه با ايجاد زخم معده يا اثنيعشر ارتباطي ندارد. مصرف نسل جديدتر داروهاي ضد التهابي نسبت به مصرف نسلهاي پيشين سوءهاضمه كمتري ايجاد ميكنند. علاوه بر اين، داروهايي نظير قرص آهن، آنتي بيوتيكها(اريترومايسين، كوتريموكسازول و مترونيدازول)، جمفيبروزيل، داروهاي ضدبارداري خوراكي، آكاربوز، لودوپا، تئوفيلين و بسياري داروهاي ديگر ميتوانند سبب سوء هاضمه شوند.
زخم معده و دوازدهه(زخم پپتيك)اگر چه اكثر مبتلايان به زخم پپتيك داراي علايم سوء هاضمه هستند، ولي تعداد كمي از افرادي كه علايم سوء هاضمه دارند مبتلا به زخم پپتيك هستند. مصرف سيگار، داروهاي ضد التهابي غير استروئيدي، عفونت هليكوباكترپيلوري، سابقه قديمي زخم پپتيك، سن بالاتر از 40 سال، جنس مرد و بهبود درد با مصرف غذا يا آنتي سيدها از جمله عواملي هستند كه احتمال زخم پپتيك در مبتلايان به سوء هاضمه را افزايش ميدهند. با توجه به پيشرفتهاي اخير در شناسايي و درمان مناسب عفونت هليكوباكترپيلوري در معده و نيز توليد داروهاي قوي مهار كننده اسيد معده شيوع زخم پپتيك رو به كاهش است. بين 5 تا 15 درصد از افرادي كه مبتلا به سوء هاضمه هستند در اندوسكوپي تشخيص زخم پپتيك داده ميشود.
برگشت اسيد معده به مري (بيماري ريفلاكس)سوزش سردل و پشت جناغ سينه و يا برگشت محتويات اسيدي معده به مري و يا دهان علامتهاي بيماري ريفلاكس ميباشند كه در بيش از يك سوم مبتلايان به سوء هاضمه نيز وجود دارند. 5 تا 15 درصد از مبتلايان به سوء هاضمه در اندوسكوپي داراي شواهد التهاب شديد انتهاي مري در اثر ريفلاكس هستند، اگر چه بايد به خاطر داشت كه ريفلاكس در اكثر موارد سبب التهاب خفيف انتهاي مري ميشود كه در اندوسكوپي معمولي( با چشم غير مسلح) مشاهده نشده و براي تشخيص احتياج به روشهاي پيشرفتهتر اندوسكوپي و يا نمونه برداري است. بيماران مبتلا به ريفلاكس، در بيش از نيمي از موارد علايم سوء هاضمه همراه با سوزش سردل و در 20درصد فقط علايم سوء هاضمه بدون سوزش سردل را گزارش ميكنند.
پس با مشاهده آمار بالا در مييابيم كه تداخل زيادي بين علايم سوء هاضمه و علايم بيماري ريفلاكس وجود دارد. به همين خاطر است كه پزشك معالج در بيماران با علايم سوء هاضمه توام با علايم بيماري ريفلاكس تاكيد ميكند كه با مصرف داروهاي مهار كننده اسيد فقط انتظار ميرود كه علايم مربوط به ريفلاكس بهبود يافته و باقي ماندن علايم سوء هاضمه(به صورت سنگيني و پري معده بعد از غذا...) حاكي از وجود بيماري همزمان ديگري است كه نياز به بررسيهاي تشخيصي تكميلي دارد.
جعبه متن
دكتر ناصر ابراهيمي درياني ـ دكتر رايكا جمالي