بارداري و اشعه xاز زمان اولين كاربردهاي اشعه x سه نگراني مربوط به اثرات اشعه در ارتباط با وضعيت بارداري وجود داشته كه اين اثرات ميتوانند قبل از بارداري به صورت اختلال در باروري، در حين بارداري به صورت نقص مادرزادي جنين و پس از بارداري به صورت اختلالات ژنتيكي باشد.
تشعشع به جنين تشعشع به جنين شامل دو نوع اكسپوژر به تكنيسين و بيمار است. از آنجا كه جنين يك سيستم سلولي سريعاً تكامل يابنده است، به اشعه حساسيت خاصي دارد. با گذشت سن، جنين (embryo) و سپس رويان (fetus) حساسيت كمتري به اشعه خواهد داشت و اين الگو تا بزرگسالي ادامه مييابد. اما بعد از بلوغ حساسيت به اشعه با گذشت زمان افزايش مييابد تمام مشاهدات بر سه ماهه اول بارداري به عنوان حساسترين پريود اشاره ميكند چنين يافتههايي داراي اهميت ويژهاي هستند زيرا اكسپوژر اشعه ايكس در اين دوره اغلب در حالتي انجام ميگيرد كه شخص هنوز از بارداري خود آگاه نيست.
اثرات تشعشع به جنين به زمان و دوز وابستهاند. اين اثرات شامل مرگ پيش از تولد، مرگ نوزاد، ناهنجاريهاي مادرزادي، بدخيمي، رشد كلي ناقص، اثرات ژنتيك و عقبماندگي ذهني ميباشند. در ظرف 2 هفته اول بارداري برجستهترين اثر دوز بالاي اشعه، مرگ پيش از تولد است كه به صورت سقط خود بخودي نمايان ميشود. يك دوز 10 راد (دوز دندانپزشكي به بيش از 5 راد نميرسد) در حين دو هفته اول شايد 1% سقطهاي خود به خودي را القا ميكند. اين ميزان اضافه بر 25 درصد تا 50 درصد شيوع نرمال سقطهاي خود به خود است خوشبختانه اين پاسخ شامل قانون همه يا هيچ است، يعني يا سقط اتفاق ميافتد يا بارداري بدون هيچ اثر مضري به پايان ميرسد.
دو هفته اول بارداري ممكن است كمترين اهميت را براي اكسپوز اشعه داشته باشد زيرا پاسخ همه يا هيچ است.در حين دوز ارگانوژنر اصلي از هفته دوم تا هفته دهم، در اثر احتمال وقوع دارند. در اوايل اين دوره انبور ماليتيهاي اسكلتي و ارگاني و در انتهاي دوره، انبور ماليتيهاي مادرزادي CNS مشاهده ميشوند. اگر انبور ماليتهاي مادرزادي ناشي از اشعه به اندازه كافي شديد باشند نتيجه، مرگ پيش از تولد خواهد بود.
هيچ مدركي در انسانها يا در حيوانات نشان نميدهد كه دوز اشعه به كار رفته در دندانپزشكي چنين اثراتي بر رشد و نمو داشته باشد.
تكنسين باردارزماني كه تكنسين راديولوژي باردار ميشود بايد به سوپروايزر خود اطلاع دهد تا تاريخچه راديا – سيون قبلي وي بررسي شود چون اين مسئله در تعيين اعمال حفاظتي مورد نياز براي بيمار كمك كننده است.بايستي دو مانيتور يكي بر روي يقه روپوش سربي و ديگري زير روپوش بيمار نصب شود كه مانيتور دوم جهت بررسي اكسپوژر جنين به كار ميرود ضخامت پيشنهادي براي روپوش سربي 0/25 mm ميباشد اما اغلب آنها 5/0 ميلي متري هستند. روپوش سربي يك ميلي متري نيز وجود دارد اما اين ميزان ضخامت غيرضروري است چون با افزايش ضخامت به وزن آن اضافه شده و در نتيجه مشكلات ستون فقرات حاصل از آن از عواقب تشعشع مسئله سازترند و در نهايت تكنسين راديولوژي بايد اصول حفاظتي را كه شامل به حداقل رساندن زمان اكسپوز، حداكثر فاصله و استفاده از شيلد مناسب است را رعايت كند. در پزشكي هستهاي تكنسين باردار بايد تنها با ميزان كمي از مواد راديواكتيو كار كند و نبايد ژنراتورهاي راديوايزوتوپ را تميز كرده يا ميزان بالايي از مواد راديواكتيو را تزريق نمايد.
تكنسين سونوگرافي به طور طبيعي جزء دسته كارمندان اشعه قرار نميگيرد اما بخش بزرگي از بيماران اولتراسوند قبلاً جزء بيماران پزشكي هستهاي بودهاند و بنابراين بيمار يك منبع بالفعل از اكسپوز براي عمل كننده است پس بايد اين افراد به اين دسته از بيماران توجه داشته باشند.
و نكته مهمتر تحت هيچ شرايطي نبايد اتمام يا ترك كار در نتيجه بارداري اتفاق بيفتد.
تصويربرداري از ناحيه فك و صورت بيمار باردارطبق مطالعات انجام شده توسط آكادمي پزشكان آمريكا استفاده از اشعه X دندانپزشكي در طي بارداري بيخطر است اين مطالعات حاكي از آن است كه دوز اشعه X تشخيصي در دندانپزشكي كمتر از ميزاني است كه باعث ايجاد مشكل در جنين شود. چنانچه جنيني در معرض اشعه بيش از 10 راد قرار گيرد احتمال مشكلاتي نظير ناتوانيهاي يادگيري و ناهنجاري در چشم و غيره بالا ميرود هرچند در دندانپزشكي افزايش دوز اشعه تشخيصي به بيش از 5 راد بسيار نادر است ميزان اشعهاي كه جنين در اين حالت دريافت ميكند 01/0 ميليراد است در حالي كه جنين در دورانبارداري به طور طبيعي 100 ميلي راد اشعه از آسمان و زمين دريافت ميكند در نتيجه دوز اشعه X در راديولوژي دنداني در دوران بارداري براي جنين بيخطر است. همچنين براي افرادي كه قصد دارند باردار شوند و مادران شيرده كنترا انديكاسيري ندارد.
رعايت نكات زير در صورت نياز به تصويربرداري از ناحيه فك و صورت بيمار باردار ضروري است.1- رعايت "ten-day rule" در صورت نياز به معاينات اشعه X و احتمال رسيدن اشعه به ناحيه شكم و لگن خانمهايي كه در سنين باروري هستند، بهتر است كه اين قانون رعايت شود كه براساس آن فقط طي 10 روز اول پس از قاعدگي اكسپوژر انجام ميگيرد.
2- در صورتي كه shielding صحيحي وجود ندارد بهتر است كه نماهاي ماگزيلا كه در آن جهت اشعه به سمت شكم ميباشد انجام نگيرد.
3- از انجام راديوگرافيهاي elective خودداري شود.
4- در درمانهاي اورژانس، راديوگرافي فقط محدود به ناحيه مورد نظر شود.
5- سعي در به حداقل رساندن تكرار راديوگرافي و خطا در آن ضروري است.
6- استفاده از فيلمهاي سريعتر كه نياز به اكسپوز اشعه كمتري دارند.
7- در صورت امكان، استفاده از راديوگرافي ديجيتال (كاهش دوز در حدود 47% براي full mouth و 17% براي پانوزميك )
8- استفاده از شيلد تيروئيد.
9- استفاده از روپوش سربي جهت پوشش نواحي شكم و لگن.
10- استفاده از دسته اشعه با انرژي بالاتر و در نهايت زمان كوتاهتر اكسپوز
جعبه متن
خانم دکتر غنچه