[Zohreh Gholami]

سرماخوردگی و آنفولانزا در کودکان

زمستان، فصل سرماخوردگي و آنفلوانزاست. نشانه‌هاي آنفلوانرا، بيشتر تب‌ولرز، خشکي دهان، گلودرد، ضعف، گرفتگي‌بيني، اسهال، سرفه خشک و سردرد است که گاهي نيز تبديل به بيماري‌ وخيمي چون سينه پهلوPneumonia ‎‏ و برونشيت مي‌شود.‏

[/b]

به گفته عليرضا جمالي، پزشک، آن‌چه که در ميان مردم به سرماخوردگي مشهور است و خود را با علائم بي‌حالي و دردگلو و عضلات و آبريزش بيني نشان مي‌دهد، تابلوي باليني گونه‌اي بيماري به نام فارنژيت است که در واقع عفونت حاد گلو و حلق است.

آنفلوانزا نيز بيماري است که سالمندان را بيشتر درگير مي‌کند. دستگاه ايمنى ضعيف‌شده سالمندان موجب مى‌شود که دچارشدن به آنفلوانزا براي آنان با پيامدهاي بيشترى همراه باشد که در اين مورد، ريسک در خانه سالمندان به نسبت بيشتر است. از آن‌جا ‌که در خانه سالمندان، انسان‌ها زندگي گروهي دارند، احتماًل بروز بيمارى فزون‌تر است.

اساساً يورش ويروس‌ها به افراد زيادي كه كنار هم هستند، بيشتر از كسانى است كه در جمع دو سه نفري و در خانه به سر مي‌برند. به گونه‌اي که ميزان يورش ويروس در اعضاى يك خانواده پس از عفونت يكى از اعضا، تا 40 درصد، ولي در خانه‌ سالمندان تا 60 درصد است.‏

در اين فصل، کودکان نيز در آستانه خطر قرار دارند. به باور دکتر عليرضا جمالي، کاهش توان سيستم ايمني بدن کودکان در فصل سرد و تجمع زياد آنان در يک نقطه ـ مدرسه‌ها و کودکستان‌ها ـ سبب فعال‌تر شدن ويروس‌ها ‌شده و به گسترش بيماري دامن مي‌زند.‏


دکتر جمالي در پاسخ به اين سؤال که آيا مي‌توان به کمک داروهاي کمکي مانند ويتامين ‏C‏ و مکمل آن، ويتامين ‏E‏ از زود سرماخوردن کودکان جلوگيري کرد، مي‌گويد:
به نظر مي‌رسد ويتامين‎ C ‎به سبب آنتي‌اکسيدان بودن و خاصيت تقويت‌کنندگي سيستم ايمني بدن، در پيشگيري يا کاهش پيامد اين بيماري، به انسان کمک ‌کند. ويتامين ‏C‏ به طور طبيعي در ميوه‌هاي فصل سرد مانند مرکبات و کيوي و گوجه‌فرنگي وجود دارد.‏



پيشگيري
همان‌گونه که گفته شد سرماخوردگي و آنفلوانزا بيشتر به سراغ کودکان و سالمندان مي‌رود که نيروي ايمني پايين‌تري نسبت به ديگر گروها دارند. از اين‌رو دو گروه ياد شده بايد به جاي انديشه درمان پس از ابتلا به بيماري، به فکر پيشگيري باشند. ‏

براي پيشگيري از دچار‌شدن کودکان به آنفلوانزا نيز بهتر است به آنان آموزانده شود که پيش از خوردن غذا، پشت دست، کف، مچ، ميان انگشتان و زير ناخن را با دقت بيشتر و به مدت 25 ثانيه صابون بمالند و سپس شير آب را باز کنند و بشويند. ژل‌ پوست دست نيز فقط براي زماني‌ست که دسترسي به آب و صابون ميسر نيست. خواب کافي، غذاي مفيد، نرمش روزانه، مايعات و آب‌ميوه و آرامش خانوادگي نيز سبب تقويت دستگاه‌هاي بدن کودک و ايمني وي در برابر آنفلوانزا مي‌شود.‏


افشين مهري مقدم، دکتر داروساز در اين باره مي‌گويد: سه راه انتقال بيشتر ميکرب‌ها به داخل بدن، بيني، چشم‌ها و دهان است که بايد به کودکان آموزش داد تا به اين نقاط کم‌تر دست بمالند.

کودکان بايد با دستمالي در جلوي دهان، عطسه کنند و سپس آن را نه در جوي آب، بلکه در سطل آشغال بيندازند. ‏

مهري مقدم معتقد است: برخلاف برخي باورها، باز کردن پنجره‌ها به روي هواي تازه، زياني ندارد. نبردن کودکان به جاهاي شلوغ و بسته نيز يکي از راه‌هاي پيشگيري است.



واکسن
يکي ديگر از راه‌هاي پيشگيري، استفاده از واکسن است. در اين يک دهه، نسبت استفاده سالمندان از واکسن، از 15 درصد به 65 درصد افزايش يافته است. اما پژوهشگران کانادايي مي‌گويند که واکسن تأثيري در جلوگيري از مرگ و مير سالمندان براثر آنفلوانزا ندارد؛ البته شايد در سالمندان از بروز پيامدهاي شديد و ضعف بدني، جلوگيري ‌کند، اما بيماري‌هاي دشوار و مرگ و مير را کاهش نمي‌دهد، در حالي که پيشتر گفته مي‌شد واکسن آنفلوانزا، مرگ‌ومير ناشي از آن را به تاخير مي‌اندازد.‏


از دکتر عليرضا جمالي مي‌پرسم: آنفلوانزا انواع دارد، مانند آنفلوانزاي مرغي و... آيا يک نوع واکسن موجود در بازار بر تمامي آنها، خاصيت آنتي‌آنفلوانزايي دارد؟
وي در پاسخ مي‌گويد: واکسن آنفلوانزا از ويروس ضعيف‌شده اين بيماري به دست مي‌آيد که فرد را براي يک‌سال در برابر همان‌گونه‌ بخصوص ايمن مي‌کند؛ اما اين ويروس قادر به تغيير و تبديل به گونه‌هاي مختلف است، از اين‌رو ايمني دائم اين بيماري اتفاق نمي‌افتد، در حالي که در مورد برخي بيماري‌ها اگر بدن انسان واکسن‌اش را دريافت کند، تا پايان عمر در برابر آن مرض، ايمن خواهد بود؛ ولي در مورد آنفلوانزا - به دليل همان دگرگوني ماهيت که گفتم- واکسن قادر به ايجاد ايمني دائم نيست و بايد تزريق واکسن دوره‌اي آن در هر سال تکرار شود.

وي مي‌افزايد: به سخن ديگر گونه‌ها و انواع مختلفي از ويروس آنفلوآنزا وجود دارد که طبعاً واکسن‌هاي ساخته شده عليه يک يا چند گروه از آنهاست و عليه گروه‌هاي ديگر کارايي ندارد، بنابراين در يک دوره با توجه به ميزان شيوع يک نوع خاص از آنفلوانزا، واکسن مخصوص آن ساخته مي‌شود، از اين‌رو احتمال اين‌که فرد با تزريق واکسن نيز به آنفلوانزايي از نوع ديگر دچار شود، وجود دارد.

ديدگاه افشين مهري مقدم، دکتر داروساز نيز در اين‌باره چنين است: پژوهش‌ها مشخص كرده که واكسيناسيون آنفلوانزا در كاهش بروز بيمارى و بسترى در بيمارستان و نيز کاستن از مرگ و مير افراد سالمند موثر است.

در يک روش آزمايشي، واكسيناسيون بر روى گروهي از افراد 60 ساله انجام گرفت و گروه ديگر تحت کنترل نيز، واكسن دريافت نكردند. در يک بازه زماني يک‌ساله، ميزان بروز بيمارى شبه‌آنفلوانزا، هزينه آزمايشگاه، دارو، راديولوژى و ميزان مرگ‌ومير در هر دو گروه يادداشت و روشن شد که دريافت‌نکردن واکسن آنفلوانزا،‌ ضريب ريسک‌پذيري را بالا مي‌برد.‏

وي ادامه مي‌دهد: واکسن آنفلوانزا در داروخانه‌هاي سراسر کشور وجود دارد و به سبب آگاهي پزشکان از سودهاي اين واکسن، بيشتر بيماران يا مستعدها، اين واکسن را دريافت مي‌کنند. ‏

وي معتقد است: از آنجا که در جهان، مرگ‌ومير برآمده از آنفلوانزا در بيماران قلبي و سالمندان بيش از ديگران ‌است، از اين‌رو سفارش مي‌شود که اين دو گروه حتماً از واکسن استفاده کنند. سالمندان و افراد بالاي 60 سال و گروهي که داراي بيماري شش و قلب، يا پرخوني قلب، ديابت و آسم هستند، بايد خود را در برابر آنفلوانزا واکسينه کنند. بيماران «‌اچ.آي.وي» و بيماران کليوي و ‌دياليزي‌ها و افرادي که داراي سيستم ‌ايمني پايين هستند، بايد واکسن آنفلوانزا تزريق کنند. بيماران در آستانه خطر، به محض ابتلا به آنفلوانزا بايد در بيمارستان بستري ‌شوند و از مراکز تخصصي بخش‌هاي مراقبت‌هاي ويژه ‏‎‎استفاده ‌کنند.

وي يادآور مي‌شود: بيماري قلبي، ريوي، ديابت و کليه، خطر آنفلوانزا را بيشتر مي‌کند و ريسک مرگ‌ومير را در افراد بيمار و سالمند بالا مي‌برد. البته تاثير واكسن آنفلوانزا براي افراد سالمند، كمتر از جوانان است، ولي اين دليل نمي‌شود که سالمندان -‌چه بالا و چه زير 60 سال- واکسن نزنند. طبيعي است از آنجا كه فعاليت دستگاه ايمني سالمندان، ضعيف‌تر كار مي‌كند، آنها به مراتب كمتر از افراد جوان از واكسيناسيون براي مقابله با اين بيماري سود ببرند. ‏

دکتر مهري مقدم گوشزد مي‌کند که ميزان پاسخ ايمنى در سالمندان، تا 70 درصد گزارش شده است. اين گونه ايمني گرچه از همه‌گيرى در خانه‌ سالمندان مى‌كاهد، ولى بايد توجه داشت که خطر آن‌را به کلي از ميان نمي‌برد.‏



سرماخوردگي
اما اگر با تمامي پيشگيري‌ها و افروختن آتش ايمني، باز سرماخوردگي در نزده وارد شد، چه بايد کرد؟
دکتر عليرضا جمالي در اين مورد مي‌گويد: فارنژيت(سرما‌خوردگي) بيشتر در فصل زمستان و در کودکان 6 تا 12 سال ديده مي‌شود. در ايجاد فارنژيت، ميکروارگانيسم‌هاي زيادي دخيل است، اما شايع‌ترين علت آن عوامل ويروسي است که نيازي به تجويز آنتي‌بيوتيک ندارد و در يک بازه زماني چهار تا 5 روزه، علائم آن برطرف مي‌شود. اما تعداد کمي از اپيزودهاي فارنژيت، عاملش باکتري است که اين در اين مورد حتماً نياز به مصرف آنتي‌بيوتيک است. از لحاظ علائم باليني نيز تفاوت زيادي ميان اين دو نوع نيست و پزشک با يک معاينه، به تشخيص درستي در اين مورد مي‌رسد. ‏


آيا خوردن ترشي در فصل سرد، در سرماخوردگي کودکان نقش دارد؟
دکتر جمالي مي‌گويد: به نظر مي‌رسد خوردن مواد غذايي ترش و نيز ترشي‌ها در ايجاد بيماري نقش داشته باشد، اما در فردي که دچار بيماري فارنژيت يا سرماخوردگي است، تحريک حلق و گلو با مواد ترش - داراي اسيد- سبب تحريک بيماري مي‌شود و علائم باليني فرد را بدتر مي‌کند، از اين‌رو در هنگام بيماري توصيه مي‌شود از مصرف ترشي‌ها و ديگر مواد تحريک‌کننده مانند ادويه‌ها و سرخ‌کردني‌ها خودداري شود.



فلو، ميهمان ناخوانده
از ديگر بيماري‌هاي فصلي، فلو يا همان آنفلوانزا است. پرسش‌ اين است که آنفلوانزا چه سندرمي دارد؟
دکتر جمالي مي‌گويد: ‏آنفلوانزا هم در واقع يک عفونت مُسري و ويروسي از راه تنفس است که علائمي مانند تب، سردرد، بدن درد شديد و گلودرد دارد و در برخي بچه‌ها با علائم گوارشي مانند بالاآوردن، اسهال و استفراغ خود را نشان مي‌دهد. درد شديد عضلاني و ضعف و بي‌حالي شديد از ديگر نشانگان بارز آنفلوانزا است که به دليل مُسري ‌بودن، مي‌تواند بسيار سريع در يک جامعه گسترش يابد.

وي درباره درمان اين بيماري مي‌گويد: چون عامل اين بيماري يک ويروس است، از اين‌رو درمان آنتي‌بيوتيکي ندارد و فقط درمان موثر در رختخواب‌ ماندن و استراحت کامل است تا به بدن فرصت داده شود که روند خوددرماني را بپيمايد.

در مورد تغذيه در دوره بيماري، دکتر جمالي مي‌گويد: مصرف مايعات و پرهيز غذايي و تغذيه سبک و درست، بسيار نقش دارد.‏



چه کنيم؟
اما اگر کودک با تمامي پيشگيري‌ها، آنفلوانزا گرفت،‎ ‎چه بايد کرد؟
البته بيشتر کودکان بدون رفتن نزد پزشک و ويزيت‌شدن خوب مي‌شوند. برخي ديگر از کودکان ممکن است بر اثر آنفلوانزا دچار کسالت و ناخوشي بيشتري شوند. کودکان زير 5 سال، احتماًلا مشکلات بيشتري با آنفلوانزا خواهند داشت. در کودکاني که درگير بيماري‌‏‎ ‎زمينه‌داري چون آسم و ديابت هستند، احتمال ابتلا به مشکلات جدي‌تر -به هنگام گرفتن آنفلوانزا- بيشتر است.‏

يک کودک در هر رده سني که نشانه‌هاي شديدتر آنفلوانزا در وي ديده مي‌شود، راهي به جز رفتن نزد پزشک ندارد، به ويژه در 48 ساعت نخست بيماري، زيرا داروهاي آنتي‌ويروس -که براي درمان آنفلوانزا استفاده مي‌شود- در اين بازه زماني، بهتر جواب مي‌دهد.

پزشک ممکن است حتي 48 ساعت پس از بروز نشانگان بيماري آنفلوانزا، براي کودک داروهاي ضد ويروس بنويسد، به‌خصوص اگر کودک در بيمارستان، يا احتمال تشديد بيماري بر اثر آنفلوانزا در او بيشتر باشد. به هر رو بايد توجه داشت که به کودک دچار آنفلوانزا، آسپرين خورانده نشود.‏


دکتر افشين مهري مقدم در باره تب کودکان مي‌گويد:
تب، درجه حرارت بدن بيش‌از 8/37 درجه سانتي‌گراد است. وقتي تب‌سنج نداريم بايد صورت کودک را لمس کرد و اگر دماي بدن وي بيش از معمول باشد، چهره‌‌اش سرخ شده باشد، عرق ‌کند يا بلرزد، ممکن است تب داشته باشد.‏

وي مي‌افزايد: اگر کودکي تب داشت، مي‌توان از داروهاي موجود براي کاهش تب استفاده کرد. برخي از اين داروها در مغازه‌ها و بدون نسخه دکتر فروخته مي‌شود و مي‌توان آنها را تهيه کرد. اما بهتر است هميشه با پزشک مشورت شود تا يقيين يافت که چه دارويي براي کودک بي‌زيان است. اگر پزشک در دسترس نبود، دست‌کم بايد با وي تماس گرفت و اطمينان يافت که مصرف دارو براي کودک بلامانع است.

کودکان مي‌توانند 24 ساعت پس از برطرف شدن تب، بدون استفاده از داروهاي پايين آورنده تب، به مدرسه بروند.‏

مهري مقدم ادامه مي‌دهد: هنگامي که کودک بيمار است، مطمئن شويد که به اندازه کافي استراحت مي‌کند و از مايعات سالم مانند آب شير(نه يخچال) سوپ، نوشيدني بدون گاز، نوشيدني‌ الکتروليت (نوزادان) مي‌خورد و بدنش مايعات مورد نياز را به اندازه کافي دريافت مي‌کند. براي کاهش گسترش آنفلوانزا، فرزند مبتلاي خود را دست‌کم مدت 24 ساعت پس از برطرف شدن تب در خانه نگه داريد، مگر آن‌که بخواهيد وي را نزد پزشک ببريد.‏


راهکارهاي دکتر مهري مقدم براي پيشگيري از سرايت آنفلوانزا اينهاست:
کودک مبتلا به آنفلوانزا بايد تا جايي که ممکن است، در يک اتاق جدا نگه‌داري شود تا با اعضاي سالم خانواده تماس زيادي نداشته باشد. همچنين اجازه ندهيد کودک در بشقاب مشترک با ديگران غذا بخورد. در اين‌گونه موارد بيشتر ليوان مورد غفلت قرار مي‌گيرد. بهتر است زودتر ليوان بيمار را از رنگ ديگري انتخاب کرده و جدا کنيد و هنگام شستشو نيز دوبرابر و با آب داغ بشوييد. ‏

وي معتقد است:‌ زن باردار يا داراي آسم، پرستار خوبي براي کودک نيست. يک پرستار خوب، افزون بر سالم‌بودن، بايد دلسوز وآگاه به بيماري باشد. بکوشيد يک نفر را به عنوان مسئول اصلي پرستاري از کودک بيمار خود بيابيد. در صورت امکان، اين شخص مسئول بايد کسي باشد که آنفلوانزا، چندان براي وي خطر نداشته باشد.