[Hooman Ghayouri]

بررسی ساختمان و آناتومی  اسپرم

●  اسپرماتوژنز یا اسپرم‌زایی

در غدد جنسی نر یا بیضه، سلول‌هایی به نام اسپرماتوگونی وجود دارند که از تکثیر سلول‌های ژرمینال حاصل شده‌اند. این سلول‌ها پس از بلوغ فعال شده با چند تقسیم متوالی اسپرماتوزوئیدها را می‌سازند. جریان اسپرم‌زایی بدین گونه است:

ابتدا تعداد زیادی اسپرماتوگونی به وجود می‌آیند، هر یک از این سلول‌ها رشد کرده  و مقداری مواد را در خود ذخیره می‌کنند. و در پایان رشد خود به اسپرماتوسیت نوع اول تبدیل می‌شوند. این سلول‌ها هنوز دارای ۲N کروموزوم( دیپلویید) هستند. اسپرماتوسیت‌های نوع اول دوبار پشت سر هم تقسیم می‌شوند که به مجموعه این دو تقسیم، میوز می‌گویند. این سلول‌های تولیدی را اسپرماتوسیت نوع دوم ( N کروموزومی )می‌نامند.این‌ها نیز تقسیم شده و سلول‌های N کروموزومی دیگری به نام اسپرماتید را به وجود می‌آورند.

ساختمان اسپرم در انواع مختلف جانوران پر سلولی بسیار شبیه یکدیگر است و مهم‌ترین تفاوتی که در آن‌ها دیده می‌شود در دستگاه حرکتی آن‌هاست. اندازه اسپرم‌ها با اندازه افراد نر سازنده آن‌ها بستگی ندارد. مثلا" اسپرم فیل از اسپرم موش کوچک‌تر است. تعداد آن‌ها در مایع منی زیاد است، مثلا" تعدا آن‌ها در هر میلی‌متر مکعب در انسان ۱۰۰ هزار، در گاو یک میلیون، و در خروس چهار میلیون است.

اسپرم از کلمه یونانی اسپرما (به معنای بذر) گرفته شده است و به سلول‌های تناسلی مردانه اطلاق می‌شود. تولید مثل جنسی در انسان از نوع آنیزوگامی و اووگامی است. به این معنا تفاوت قابل‌ملاحظه‌ای از لحاظ اندازه سلول‌های جنسی (گامت‌ها) دو جنس وجود دارد و سلول کوچک‌تر مربوط به جنس مذکر است که همان سلول اسپرم است.

●  تاریخچه اسپرم

برای اولین بار در سال ۱۶۷۷ به وسیله آنتوان وان لیونهوک با استفاده از میکروسکوپ مشاهده شد. او در آن هنگام گزارش کرد که انسان کوچکی درون اسپرم وجود دارد. احتمالا به این علت به این نظریه معتقد بود که هر اسپرم حاوی یک انسان کوچک کاملا شکل‌گرفته است که بعدا در رحم زن رشد می‌کند.

●  ساختمان اسپرم

سلول‌های اسپرم هاپلویید هستند، یعنی ۲۳ کرموزوم دارند و هنگامی که با ۲۳ کرموزوم تخمک زن ترکیب می‌شوند، یک سلول دیپلویید دارای ۴۶ کرموزوم را می‌سازند.
سلول‌های اسپرم تقسیم نمی‌شوند و طول عمر محدودی دارند، اما وقتی پس از لقاح با سلول‌های تخمک ترکیب می‌شوند، سلول تخم یا زیگوت را به وجود می‌آورند که شروع به رشد و نمو می‌کند.

سلول اسپرم از یک سر، قطعه میانی و یک دم تشکیل شده است. سر حاوی هسته است که حاوی فیبرهای کروماتینی به شدت در هم پیچیده است که همان ماده ژنتیکی یا DNA سلول است و ۶ برابر نسبت به DNA سلول‌های عادی متراکم‌تر است. جلوی سر بخشی به نام آکروزوم قرار دارد که حاوی آنزیم‌های مورد استفاده برای نفوذ به تخمک زن است.

بخش میانی اسپرم یک هسته رشته‌ای مرکزی دارد و حاوی میتوکندری‌های فراوانی است که به دور این هسته پیچیده‌اند. این میتوکندری‌ها انرژی لازم برای حرکت اسپرم در طول دهانه رحم، رحم و لوله‌های رحمی را فراهم می‌کنند. دم اسپرم یا فلاژلوم حرکاتی شلاقی انجام می‌دهد که اسپرم را به جلو می‌راند.

سلول‌های اسپرم متحرک از طریق فلاژلوم حرکت می‌کنند و برای حرکت به سوی تخمک و لقاح نیاز به آب دارند. این سلول‌ها نمی‌توانند به خاطر ماهیت حرکت‌شان به عقب بازگردند.
کیفیت و کمیت اسپرم شاخص اصلی کیفیت منی است که معیار توانایی منی برای لقاح محسوب می‌‌شود.

●  حرکت اسپرم به سوی تخمک

سلول اسپرم انسانی تنها در محیط‌های گرم زنده باقی می‌ماند. هنگامی که سلول‌های اسپرم بدن مرد را ترک می‌کند، قدرت زنده‌ ماندن آنها کاهش پیدا می‌کند و بسیاری از این سلول‌ها می‌میرند و کیفیت اسپرم کاهش پیدا می‌کند. سلو‌های اسپرم به دو گروه تقسیم می‌شوند، اسپرم‌های مونث که حاوی کرموزوم X هستند و پس از لقاح با تخمک جنین دختر و اسپرم‌های مذکر که حاوی کرموزوم Y هستند و پس از لقاح جنین پسر ایجاد می‌کنند.

اسپرم انسان شامل یک سر به اندازه ۵ در ۳ میکرون و دمی به درازای ۵۰ میکرون است. دم اسپرم حرکتی شلاقی در یک مخروط بیضوی دارد که اسپرم را به جلو می‌راند (با سرعت یک تا ۳ میلی‌متر در دقیقه).

مایع منی ماهیتی قلیایی دارد و اسپرم‌ها به حداکثر سرعت حرکت خود در آن نمی‌رسند، مگر هنگامی که به واژن برسند که مایع‌های اسیدی واژن قلیایی بودن منی را خنثی می‌کند.
در این هنگام فیبرینوژن ساخته شده در کیسه‌های منی باعث لخته‌شدن مایع منی می‌‌شود و این لخته اسپرم را حفاظت می‌‌کند. به محض آنکه حرکت سلول‌های اسپرم تشدید می‌شود، آنزیم فیبرینولیزین تولید شده به وسیله پروستات که در منی وجود دارد، لخته را حل می‌کند و اسپرم امکان پیدا می‌کند تا به طور مطلوب پیشروی کند.

فعال شدن اسپرم و افزایش سرعت حرکت آن در دستگاه تناسلی زنانه نقش مهمی در موفقیت اسپرم در نفوذ کردن به درون تخمک دارد. دم اسپرم یا فلاژلوم مانند ملخ یک قایق اسپرم را به جلو می‌راند و حاوی مجاری‌ای است که به طور اختصاصی ورود یون‌های کلسیم را امکان‌پذیر می‌کنند. به عقیده دانشمندان ورود ناگهانی کلسیم به درون دم اسپرم باعث بیش فعالی و سرعت گرفتن اسپرم می‌شود.لقاح اولین مانعی که اسپرم برای وارد شدن به تخمک با آن روبه‌رو است، گروهی از سلول‌ها به نام سلول‌های کومولوس است که دور تخمک را فراگرفته‌اند.

دومین مانعی که اسپرم باید از آن بگذرد، غشایی به نام زونا پلاسیدا است که در اطراف تخمک قرار دارد. یکی از پروتئین‌هایی که در زونا پلاسیدا قرار دارد، به مولکول مکمل خود در اسپرم متصل می‌شود. این سازوکار قفل و کلید در هرگونه حیاتی اختصاصی است و بنابراین مانع آن می‌شود که اسپرم و تخمک گونه‌های متفاوت جانوری با هم ترکیب شوند.

هنگامی که اسپرم به تخمک می‌رسد، در ابتدا با لایه بیرونی تخمک به نام زونا پلاسیدا روبه‌رو می‌شود. اسپرم با کمک آنزیم‌هایی که در بخش جلوی سرش قرار دارد، می‌تواند تا حدی این غشا را حل کند. اما این آنزیم‌ها برای حل کردن کامل این غشا و اتصال آن به تخمک کافی نیستند.

در واقع اگر فعالیت حرکتی اسپرم قبل از رسیدن به تخمک تشدید نشده باشد و اسپرم به اصطلاح بیش‌فعال نباشد، توانایی نفوذ به تخمک را نخواهد داشت.حقایقی در مورد اسپرم در هر انزال منفرد مرد به اندازه نصف یک قاشق چای‌خوری پر یعنی ۷۵/۲ میلی‌لیتر منی خارج می‌شود که حاوی ۱۸۰ تا ۴۰۰ میلیون اسپرم است.

اگر شمار اسپرم‌ها از ۲۰ میلیون پایین‌تر بیاید، مرد را از لحاظ بالینی نابارور محسوب می‌کنند.
هر اسپرم حدود ۴۰ میکرون درازا دارد و حاوی ۲۳ کرموزوم است. اسپرم با سرعت ۷۵ سانتی‌متر در ساعت حرکت می‌کند و می‌تواند تا ۳ روز در دستگاه تناسلی زن زنده بماند.میزان‌های طبیعی در آزمایش اسپرم


●  چه خوراکی هایی موجب افزایش قدرت باروری مردان می شوند ؟

پژوهشگران در کشور اسپانیای برای ارزیابی اثر رژیم غذایی بر باروری، مردانی را که همراه همسرشان به یک کلینیک‌ ناباروری مراجعه کرده بودند، مورد بررسی قرار دادند.

مردان دچار ناهنجاری‌‌های ژنتیکی، جسمی و هورمونی از این بررسی کنار گذاشته شدند. هر داوطلب دست کم دو نمونه منی برای آزمایش در اختیار گذاشت و هر کدام اطلاعاتی در مورد مصرف ۹۶ مورد ماده غذایی حین سال قبل ارایه دادند. پژوهشگران همچنین میزان هورمون‌های تناسلی را در این مردان اندازه‌گیری کردند و اطلاعاتی در مورد سایر عوامل دیگر که بر کیفیت اسپرم اثر می‌گذارد، مانند سیگار کشیدن، وزن بدن، مصرف الکل و قرارگیری به مواد آلاینده جمع‌آوری کردند.

این دانشمندان معیارهای سازمان جهانی بهداشت برای تقسیم‌بندی این افراد را به دو گروه اعمال کردند: یک گروه شامل ۳۰ مرد که کیفیت منی پایینی داشتند و گروه دیگر شامل ۳۱ مرد که کیفیت منی بهتری داشتند. این دو گروه از لحاظ سیگار کشیدن، مصرف الکل، چاقی، میزان قرار گرفتن در معرض آلاینده‌های محیطی یا میزان هورمون‌ها تفاوتی نداشتند اما از لحاظ رژیم غذایی متفاوت بودند. مردان با کیفیت پایین اسپرم نسبت به مردان با کیفیت بهتر اسپرم، مقدار بیشتری گوشت قرمز، سیب‌زمینی و ماست پرچرب می‌خوردند.

برعکس، مردان با کیفیت بهتر اسپرم مصرف بالای شیر کم‌چربی، صدف خوراکی، سبزی‌ها و میوه‌ها و شیرینی‌ها را داشتند. اما این رابطه ظاهری میان رژیم غذایی و کیفیت اسپرم به چه عاملی مربوط می‌شود؟
این بررسی غذاها و نه مواد مغذی را مورد ارزیابی قرار داده بود اما به نظر می‌رسد مردانی که میزان مصرف بالاتر کربوهیدرات (مواد نشاسته‌ای)، فیبرهای گیاهی، ویتامین‌ها (شامل مواد آنتی‌اکسیدان) دارند و مصرف پروتئین و چربی‌ آنها پایین‌تر است، کیفیت اسپرم بهتری دارند.

گوشت قرمز و لبنیات پرچرب به خصوص از لحاظ تاثیر روی اسپرم مورد توجه هستند. از آنجایی که مواد شیمیایی مانند PCB‌ها (بیفنیل‌های پلی‌کرینه)، حشره‌کش‌های ارگانیک و هورمون‌های جنسی در چربی محلول‌اند، ممکن است این مواد آلاینده وارد غذاهای پرچربی مانند گوشت قرمز و لبنیات پرچربی شوند.

گرچه این بررسی در اسپانیا این مواد شیمیایی را به طور مستقیم ارزیابی نکرده بود، پژوهش‌های قبلی این مواد را با کاهش قدرت باروری مردان مربوط کرده‌اند. یکی از این بررسی‌ها نشان داد مصرف مقدار زیاد گوشت گاو به وسیله مادر حین بارداری ممکن است آثار نابجایی بر رشد بیضه پسرش در طول زندگی جنینی بگذارد. اگر نتایج این پژوهش اسپانیایی تایید شود، آثار تغذیه فرد ممکن است در نسل آینده‌اش هم ادامه پیدا کند.

●  اثر چربی‌های غذایی بر کیفیت اسپرم
یک تحقیق دیگر در دانشگاه هاروارد نشان داده است مصرف غذاهای حاوی مقادیر زیاد چربی‌های اشباع‌شده برای مثال همبرگر و سیب‌زمینی سرخ‌کرده و چربی‌های تک‌اشباع‌نشده که برای مثال در گوشت قرمز، لبنیات پرچرب و مغزهای میوه خوراکی وجود دارد ممکن است به کیفیت اسپرم صدمه بزند.

این بررسی نشان داد هرچه مردان میزان بیشتری از این چربی‌های اشباع شده بخورند با احتمال بیشتری ممکن است تعداد اسپرم‌های آنها و میزان فعالیت آنها کاهش یابد. بر عکس،‌ مردانی که غذاهای حاوی چربی‌های سالم‌تر چند‌اشباع‌شده مانند اسیدهای چرب امگا ۳ و امگا ۶ (که برای مثال در ماهی و غلات سبوس‌دار وجود دارند) مصرف می‌کردند، تعداد بیشتری اسپرم سالم‌‌تر و فعال‌تر داشتند.

در این بررسی مردان با بیشترین میزان مصرف چربی‌های اشباع‌شده نسبت به مردان با کمترین میزان مصرف چربی‌ اشباع‌‌شده ۴۱ درصد تعداد اسپرم کمتری داشتند و مردانی که بیشترین میزان مصرف اسیدهای چرب‌ تک‌اشباع‌نشده را داشتند نسبت به مردان با کمترین میزان مصرف اسیدهای چرب‌ تک اشباع‌نشده ۴۶ درصد تعداد اسپرم کمتری داشتند.

به گفته این پژوهشگران، این یافته‌ها نشان می‌دهد که رابطه‌ای میان عوامل قابل‌تغییر سبک زندگی، در این مورد تغذیه و توان باروری مردان وجود دارد. هنوز معلوم نیست علت این رابطه میان انواع چربی‌ها و کیفیت اسپرم چیست اما انواع مختلف چربی به صورت‌های مختلفی در بدن سوخت‌وساز پیدا می‌کنند. چربی‌های چنداشباع‌نشده بخش مهمی از غشای سلولی اسپرم‌ها را تشکیل می‌دهند و ممکن است بر توانایی اسپرم بر بارور کردن تخمک اثر بگذارند. این نوع چربی‌ها همچنین ممکن است تولید هورمون‌های تناسلی را نیز تحریک کنند.

دانشمندان می‌گویند اینکه تغییر نوع تغذیه بتواند به باروری یک مرد معین کمک کند،‌ بستگی به وضعیت آن مرد دارد. گرچه تفاوت ۴۰ درصدی در شمار اسپرم‌ها زیاد است، این تفاوت در برخی از مردان ممکن است مهم باشد و در برخی دیگر نه.

اگر مردی شمارش اسپرم حدمرزی داشته باشد، مثلا ۲۵ میلیون اسپرم در هر میلی‌ لیتر منی، کاهش ۴۰ درصدی تعداد اسپرم‌های او را به ۱۵ میلیون در میلی‌لیتر می‌رساند، که غیرطبیعی محسوب می‌شود.

اما در مورد مردی که تعداد اسپرم‌هایش ۱۰۰ میلیون در میلی‌لیتر است، ۴۰ درصد باعث رساندن تعداد اسپرم‌ها به ۶۰ میلیون در میلی‌لیتر می‌شود که هنوز طبیعی محسوب می‌شود. چربی‌های اشباع‌شده که منشا اصلی غذایی کلسترول بالای خون هستند، عمدتا در غذاهای حیوانی و برخی از غذاهای گیاهی مانند گوشت گاو و گوسفند، شیر و پنیر یافت می‌شوند.

چربی‌های تک‌اشباع‌ نشده در روغن‌های گیاهی مانند روغن زیتون،‌ روغن کانولا، روغن بادام زمینی، روغن آفتابگردان و روغن کنجد یافت می‌شوند. همچنین کره بادام‌ زمینی، آووکادو و بسیاری از مغزها و تخمه‌های خوراکی نیز حاوی آنها هستند.

●  آشنایی با  ۳ راه حل بی خطر و طبیعی به منظور بهبود و افزایش حجم مایع منی می پردازیم :

۱ . اولین و مهم ترین چیز برای اینکار مصرف آب است . اگر شما روزانه به میزان لازم آب مصرف نمی کنید بدانید روز به روز مشکلتان جدی تر می شود . توصیه ما مصرف حداقل روزانه ۸ لیوان آب و مصرف هرچه کمتر الکل است.

۲ . راهکار دوم مصرف روی و چربی است . روی و چربی ها یک عنصر ضروری برای کنترل تولید هورمون جنسی مردانه تستوسترون است . بنابراین در صورتی که بدن شما با کمبود روی مواجه باشد با کاهش تعداد اسپرم مواجه خواهید شد . همچنین کمبود روی باعث بروز مشکلات باروری در شما می شود .

با توجه به مطلعات انجام شده چربی های ضروری مثل امگا ۳ توانایی تولید تستوسترون را بالا می برد . چربی های مفید در مواد غذایی نظیر زیتون و آجیل و حبوبات و ... یافت می شود .

۳ . مکمل های گیاهی هم می تواند بر کیفیت اسپرم تاثیرگذار باشد . باید مکملهایی را که سرشار از مواد معدنی و مغذی هستند در برنامه روزانه خود بگنجانید . مکملها باید حاوی اسید آمینه ، کارنیتین و ... باشد .

این روشها علاوه بر افزایش تعداد اسپرم ها ، افزایش طول آلت تناسلی ، نعوظ بهتر و طولانی مدت تر  و تحریک پذیری بیشتر همچنین افزایش جریان خون در آلت تناسلی را به همراه خواهد داشت .