[Zohreh Gholami]

میخک، قرنفل یا قرنفول, Clove tree

ميخك درختچه يا درختي است كوچك و مخروطي‌شكل كه برگ‌هاي آن هيچ وقت زرد نمي‌شود و در تمامي طول سال سبز است. ارتفاع اين درخت تا 10 متر مي‌رسد. برگ‌هاي آن نوک تيز و بيضوي و دم برگ‌هاي آن قرمز رنگ است و به درخت زيبايي مخصوصي مي‌دهد. گل‌هاي ميخک کوچک و مجتمع بصورت خوشه‌هايي شامل 10 تا 25 گل است. ‏

به فارسي «ميخك» گفته مي‌شود و در كتاب‌هاي طب سنتي با نام‎‌‎هاي «قرنفل» ‎و «قرنفول» آمده است كه به انگليسي ‏Clove tree‏ ناميده مي‌شود.

‏

درخت ميخك بومي جزاير اندونزي و اقيانوسيه است و به علت زيبايي خاصي كه دارد امروزه در بيشتر نقاط دنيا به عنوان درخت زينتي پرورش داده مي‌شود. البته در مناطق سردسير اين گياه در گلخانه و گرم خانه نگهداري مي‌شود. در قديم ميخک ادويه‌اي گران قيمت بود که فقط پادشاهان و ثروتمندان مي‌توانستند از آن استفاده کنند. وجه تسميه اين درخت بدين دليل است که غنچه‌هاي خشک شده آن که کوچک و به طول يک سانتي متر و به شکل ميخ کوچک است. كلمه ‏Clove‏ از لغت فرانسوي ‏Clou‏ منشأ مي‌گيرد که به معناي ميخ كوچك است. ‏

غنچه‌هاي درخت ميخک را پس از باز شدن يعني قبل از اين که رنگ خاکستري و ارغواني آن تبديل به قرمز شود بايد چيده و خشک کرد. ميخک که به عنوان ادويه و دارو به کار مي‌رود پودر اين غنچه‌ها است. ميخک داراي 16 درصد و ساقه‌هاي درخت حدود 5 درصد و برگ‌هاي آن داراي 2 درصد اسانس روغني است که از تقطير اين قسمت‌ها بدست مي‌آيد. اسانس ميخک داراي بويي قوي وطعمي سوزاننده است. اين اسانس سفيد رنگ بوده که اگر در مجاورت هوا قرار گيرد رنگ آن تيره و غليظ مي‌شود. اسانس ميخک داراي اوژنول،‌ کاربو فيلين، الکل بنزيليک، بنزوات دو متيل، فورفوول و اتيلن است. اوژنول که ماده اصلي ميخک به شمار مي‌رود، آرام کننده و ضد عفوني کننده است و از آن در دندانپزشکي براي آرام کردن درد دندان استفاده مي‌شود. به همين دليل مزه خاص اين فرآورده که همگي ما آن را تجربه کرديم ناشي از اوژنول است.‏عصاره‌‌هاي آبي و اتانولي ميخک داراي اثرات ضد ميکروبي بر عليه باکتري «استافيلوکوک طلائي» به اندازه پني‌‌سيلين خاصيت ضد باکتريايي دارد و از رشد باکتري‌‌هاي ايجاد‌کننده پوسيدگي دندان نيز جلوگيري مي‌‌کند.‏

از خواص جالب ميخک اثرات ضدويروسي عصاره آبي آن در زخم‌هاي پوستي ناشي از ويروس هرپس است. از نکات بارز درماني اوژنول اثر حفاظت کبدي آن است. در پژوهش‌هاي باليني انجام شده خواص درماني ميخک در درمان درد و التهاب بيماري‌هاي دهان و دندان و نيز کاهش سردرد بيماران ثابت شده است.‏

در اسناد و مدارک طب سنتي چين، نخستين نشانه‌هاي شناخت درخت ميخک به دوران امپراطوري «هان» در چين (30 سال قبل از ميلاد مسيح) برمي‌گردد که نام ادويه «زبان جوجه» نام برده شده است. همچنين از اسانس ميخک در صنعت عطرسازي نيز استفاده مي‌‌شود. طبق پژوهش‌هاي انجام شده روغن ميخک با مهار مسيرهاي سيکلواکسژناز در بيماري‌هاي التهابي مؤثر است.‏

در طب سنتي ايران نيز ميخک را به‌ عنوان «قرنقر» ياد مي‌‌کردند که طبيعت آن را گرم و خشک مي‌‌دانستند و خاصيت پادزهر براي آن قائل بودند. ميخک مقوي روح است و براي تقويت ذهن فکر و رفع صدا، (سردرد) بلغمي و فالج (سکته مغزي) از آن بهره مي‌‌بردند. در طب سنتي ايران در جهت تقويت لثه و درد دندان بارد و رفع بدبوي دهان کاربرد داشته است. از ميخک در بيماري‌هاي گوارشي مانند فواق (سکسکه)، جشاء (آروغ) و بيماري‌‌هاي رحم و بيماري‌هاي تنفسي مانند سرفه استعمال مي‌‌شود.

مرجع علمي گياه درماني آلمان (کميسيون ‏E‏) نيز اثرات ضددردي آن در دندان درد و رفع التهاب دهان و حلق را تأييد کرده است. در طب سنتي هند نيز ميخک را براي رفع بدبويي دهان، نفخ، دردهاي شکمي و مشکلات معده و حتي بيماري‌هاي چشم نيز به ‌کار مي‌‌بردند.‏

براي تهيه چايي يا دم کرده ميخک مقدار 10 گرم ميخک را با يک ليتر آب جوش مخلوط و به مدت 5 دقيقه دم کنيد.‏

همان طور كه گفته شد ميخك بسيار گرم است، بنابراين براي گرم مزاجان مناسب نيست و ممكن است باعث ناراحتي كليه و روده‌ها شود. اين گونه افراد بايد ميخك را با صمغ عربي مخلوط كرده و بخورند.‏

اسانس ميخك در صنعت عطر سازي و براي معطر كردن صابون‌ها و در تهيه خمير دندان براي معطر كردن آن و در تهيه محلول‌هاي شست و شوي دهان به كار مي‌رود.‏