[Zohreh Gholami]

مالتیپل اسکلروزیس *Multiple Sclerosis* ام اس

مالتیپل اسکلروزیس (Multiple Sclerosis) که اختصاراً به آن «ام اس» گفته می شود، نوعی بیماری مزمن دستگاه اعصاب مرکزی (مغز و نخاع) است که در اثر تخریب سلول های عصبی ایجاد می شود.

هر سلول عصبی یا نورون از بخشی به نام جسم سلولی، شاخه ای بلند به نام «آکسون» و یک یا چند شاخه نازک و کوتاه به نام «دندریت» تشکیل شده است. اطراف آکسون و دندریت های هر سلول عصبی با پوشش یا غلاف مخصوصی به طور کامل احاطه شده است که به «غلاف میلین» معروف است. وظیفه این غلاف که تقریبا مشابه پوشش عایق اطراف سیم برق است، محافظت و کمک به افزایش سرعت انتقال پیام های الکتریکی است که در سراسر سلول های عصبی بدن جریان دارد. صدمه دیدن غلاف میلین اطراف سلول های عصبی در هر کدام از اندام های بدن، می تواند منجر به بروز علایم «ام اس» در آن قسمت شود، به این شکل که با آسیب پوشش میلین، سرعت انتقال پیام های الکتریکی بسیار کاهش یافته و این مساله با بروز اختلال در کارکرد طبیعی آنها همراه است.
 
این تخریب ، زمانی اتفاق می افتد که بخشی از گلبول های سفید خون که جزو سیستم ایمنی بدن محسوب می شوند و نقش دفاعی از سلول های بدن را دارند، از سد مغزی عبور کرده و به سیستم اعصاب مرکزی وارد می شوند و به غلاف میلین سلول های عصبی (به جای عوامل بیگانه) حمله کرده و سبب آسیب و ایجاد لکه های سخت در آنها می شوند. علت این واکنش «خود ایمنی» هنوز معلوم نیست. «ام اس» به طور خاص با تخریب پوشش میلین در عصب های یک منطقه از بدن شروع شده و به دنبال آن، مناطق دیگری از بدن به صورت غیرقابل پیش بینی درگیر می شود و بسته به اینکه چه بخشی دچار ضایعه شده یا اندازه پلاک های ایجادشده روی اعصاب به چه اندازه است، فرد مبتلا علایم گوناگونی را نشان می دهد.

چنانچه آسیب وارده در سلول های مغزی باشد، حافظه، قدرت تمرکز و یادگیری مختل می شود، ایجاد ضایعه در منطقه مخچه، با عدم تعادل در ایستادن و حرکت مشخص می شود و آسیب در سلول های عصبی نخاع، با بروز اختلال در اندام ها و بافت هایی از بدن که با آن سلول های عصبی ارتباط دارند، همراه است. به عبارتی با آسیب دیدن غلاف میلین سلول های عصبی، انتقال پیام ها به سوی مغز یا نخاع یا از این مراکز به اندام های مربوطه مختل می شود، به عنوان مثال پیام مربوط به حرکت دادن انگشتان دست از بین می رود و هرگز به عضلات انگشتان دست که ظاهرا سالم نیز هستند، نمی رسد و به این ترتیب فرد قادر به تکان دادن انگشتان خود نیست.


● علایم «ام اس»
بیماری «ام اس» شامل دوره های فعال (حاد) و غیرفعال (مزمن) است و علایم بیماری از فردی به فرد دیگر متفاوت است. درگیری و اختلالات چشمی توام با کاهش قدرت بینایی در این بیماری معمولا شایع است. علایم «ام اس» به طور کلی شامل ضعف و گرفتگی عضلات، وضعیت نیمه فلجی، بی حسی، سوزن سوزن شدن و خواب رفتگی دست و پاها، حرکات غیرارادی، لرزش، اشکال در تعادل بدن، سرگیجه، مشکل در بلع غذا، اختلال در تکلم و کاهش دید است. گاهی گوش ها دچار وز وز یا کاهش شنوایی می شوند. اوج بروز این بیماری در سنین ۲۰ تا ۴۰ سالگی است و در زنان بیشتر از مردان رخ می دهد.


● شایع ترین نوع «ام اس»
«ام اس» انواع گوناگونی دارد. شایع ترین نوع آنکه معمولا ۷۵ درصد افراد، به این نوع مبتلا می شوند به نوع «عودکننده فروکش کننده» معروف است. در این نوع، حملات بیماری به طور ناگهانی ایجاد شده و بخش هایی از بدن بیماران را در گیر می کند. سپس علایم بعد از مدتی فروکش کرده و تا حدودی بهبودی ایجاد می شود. حمله بعدی بیماری می تواند بعد از مدت کوتاهی باشد یا سال ها بعد اتفاق بیفتد. اغلب مدت زمان عود بیماری و حمله شدید ۲۴ تا ۴۸ ساعت طول می کشد.


● علل مؤثر در بروز «ام اس»
دانشمندان علل و عوامل گوناگونی را در بروز این بیماری موثر دانسته اند، ولی هیچ کدام از آنها هنوز به درستی ثابت نشده است. از این عوامل می توان به وضعیت سیستم ایمنی بیمار، وراثت و برخی از عوامل محیطی مانند ابتلا به عفونت های ویروسی، موقعیت جغرافیایی محل زندگی بیمار و تاثیر برخی از هورمون ها اشاره کرد. تحقیقات علمی نشان داده است، افرادی که به حملات «ام اس» دچار می شوند، احتمالا استعداد و زمینه ابتلا را از بدو تولد به ارث برده اند و با داشتن زمینه ارثی، وقتی بیماری در آنها بروز می کند که عوامل محیطی گوناگون نیز محرک ایجاد آن باشند. مطالعات علمی بروز این بیماری را در بین سفیدپوستان بیشتر از سایر نژادها گزارش کرده اند.


منیره دادخواه